Бөлім «Білім. Ғылым. Инновация» Оқу мақсаты 8.1.5.1 Тірек сөздер, автор көзқарасы мен көңіл күйі арқылы негізгі ойды анықтау 8.2.1.1 Тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданып, ауызша мәтіндер құрау Бағалау критерийі Білім алушы • Негізгі ойды тірек сөздер мен автор көзқарасы негізінде анықтайды • Ауызша мәтін құрауда тұрақты тіркестер мен көркемдегіш құралдарды қолданады Ойлау дағдыларының Қолдану деңгейі Орындау уақыты 15-20 минут Тапсырма Аудиомәтінді екі рет тыңдап, төмендегі тапсырмаларды орындаңыз. Күнделікті өмірде нан тез арада көгеріп кететіні белгілі. Америкалық Microzap компаниясы 60 күнге дейін нанды көгертпей сақтауға болатын технологияны ойлап шығарғандығын хабарлады. Жаңа әдіс нан құрамын бұзатын бактерияларды жояды екен. Компания директоры Дон Сталл бұл пештің әртүрлі бактерияларды өлтіру үшін қолданылатынын айтты. Нанды пісіргеннен кейін екі апта өткен соң, нан сол қалпы пештен жаңа пісіп шыққандай формасы мен түрін сақтап тұрады. Бұл әдіс азық-түлік санын үнемдеу үшін өте пайдалы. Себебі қазіргі кезде АҚШ тұрғындары сатып алынған нанның үштен бір бөлігін бұзылып кететіндіктен лақтырып жібереді екен. Нанның бұзылуына қарсы бұл құрылғының көмегімен ет, тауық еті және тағы басқа көгөністер мен жемісжидектерді де ұзақ уақыт сақтауға болады екен. Сол себепті болашақта жаңа өнертабысқа деген халықтың сұранысы да артуы әбден мүмкін. 1. Мәтіндегі ең маңызды 3 тірек сөзді жазыңыз. 2. Автор көзқарасы берілген сөйлемді белгілеңіз. А) Нан өте тез көгеріп кетеді. В) Жаңа технология бактерияларды жояды. С) Келешекте өнертабысқа сұраныс артуы мүмкін. D) Американдықтар нанның біраз бөлігін қоқысқа тастайды. 3. Берілген тұрақты тіркестерді қолданып, өнертабыстың адам өміріне пайдасы туралы ойыңызды білдіріңіз. Тұрақты тіркестер: үш ұйықтаса түсіне кірмеген, көз майын тауысу, кәдеге асу, көздің жауын алатын, қас пен көздің арасында.
Тоқтар Әубәкіров - тұңғыш космонавт
«Қазағым үшін өлуге дайынмын» (Т.Әубәкіровтің ғарышқа ұшардағы сөзі)
1991 жылы 2-қазанда Тоқтар Әубәкіровтің ғарышқа ұшқан күні. Кім не десе де қазақ ғарышының тарихы осы күннен басталады. Сол үшін де бұл күн – қазақ үшін тарихи күн. Айдарынан жел ескен Алаш баласының аспан әлеміне жол тартқан күні. 2 қазан сонысымен қымбат, сонысымен құнды. Егер шындығына келсек қазақтың ғана емес күллі түркі халықтарының тұңғыш ғарышкері. 2001 жылы Стамбул қаласында «Түріктің тұңғыш ғарышкері» атағын Түркия елі берді.
Биліктің Тоқтар батырды таса да ұстағысы келгеніне қарамастан Тоқтардың кім екенін тағы бір еске түсіріп өту үшін атқарған еңбектерін парақтап шықсақ.
Тоқтар Оңғарбайұлы Әубәкіров — қазақтың тұңғыш ғарышкері, Кеңес Одағының Батыры (1988), Қазақстан Республикасының Халық Қаһарманы (1995), техника ғылымының докторы (1998), профессор (1997), Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің құрметті профессоры. Ол 1946 жылы Қарағанды облысының Қарқаралы ауданында өмірге келген. Ресей Федерациясындағы Армавир жоғары әскери ұшқыштар училищесін (1969), авиация институтын бітірген (1979). 1969 — 75 жылдары Әскери-әуе күштерінде ұшқыш, звено командирі, эскадрилья командирінің орынбасары. 1976 — 1992 жылдары Мәскеудегі Тәжірибелік конструкторлық бюроның ұшқыш-сынақшысы міндеттерін атқарды. 1988 жылы кеңес одағында алғаш рет әуеде ұшаққа екі мәрте жанармай құйдыру арқылы солтүстік ендікке қонбай ұшуды ерлікпен жүзеге асырды. Реактивті ұшақтың елуден аса жаңа түрін сынақтан өткізді. 1990 жылы ғарышкерлер құрамына алынды. 1991 жылы 2 қазанда Байқоңырдан “Союз ТМ-13” кемесімен ғарышқа ұшты. Онда ол өзге ғарышкерлермен бірге биотехнология, металлургия, медицина салалары және Арал аймағы бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізді. Зерттеу нәтижесінде Арал үстіндегі тұзды шаң борамасының пайда болу процесі, сол зиянды аэрозолдардың Қазақстан мен Ресей аймақтарына таралуының ғарыштық суреттері алынды. 1991 Ю.А. Гагарин атындағы Ғарышкер дайындау орталығында әзірлгін бастады, сынаушы ғарышкер-ұшқышы, сынаушы. «Союз ТМ» ғарыш кемесінде және «Мир» орбиталды кешенінде сынаушы ғарышкер-ұшқышы жылдамдатылған машықтануын ұшу бағдарламасы бойынша өтті. 1991 жылы қазанның 2-інде Тоқтар Әубәкіров зерттеуші ғарышкер есебінде, Александр Волков және аустрия ғарышкері Франц Фибөк, «Союз ТМ-13» ғарыш кемесімен ғарышқа ұшуға кірісті. Апта бойы «Мир» орбиталды кешенінде жұмыс істеді. 1991 жылы қазанның 10-ында Тоқтар Әубәкіров, Анатолий Арцебарский, аустрия ғарышкері Франц Фибөк «Союз ТМ-13» ғарыш кемесімен Жерге қайтып қонды. Ғарышта өтеген мерзімі — 7 күн 22 сағат 13 минут.
Ғарыштан оралған соң Қазақстандағы ғарыштық зерттеулердің негізін қалауға, отандық Қарулы Күштердің әскери даярлығын жетілдіруге, әскери-патриоттық тәрбие жұмыстарын жолға қоюға белсене араласты. Ол 1992 — 93 жылдары Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 1-орынбасары, 1993 — 94 жылдары Қазақстан Республикасы Ұлттық аэроғарыштық агенттігінің бас директоры — Ғылым және жаңа технология министрінің орынбасары. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің депутаты — Қорғаныс және қауіпсіздік комитетінің төрағасы болды.
Арман қуып жасынан,
Көктен көзін алмаған
Ұшқыш болды жас ұлан,
Аспанда еркін самғаған.
Бабасынадай асауға
Салған құрық –бұғалық.
Ұшақтарды сынауға
Артқан еді құмарлық.
Самғап ұшу аспанда
Қауіпті еді, қатал-ды.
Ерлігі елден асқанда,
Ол ғарышкер атанды.
Талай істе ғажаптың,
Туған ұлы қазақтың ,
Тұңғыш ұшты ғарышқа,
Қаһарманы қазақтың!
Менiң атым Аcя. Мен сiзбiн менiң шығармамында менiң қалаулы американдық жазушы Волта Витманым туралы әңгiмелегiм келер едiм. Мысалы, ол дастандарға аса көп жазды "Мен Америка естимiн өлең айтады", "Шөптiң жапырақтары", "Таныстыратын әлем бөпе". Оның бiрiншi дастаны қашан ол басып шығарған әр түрлi пiкiрлер шақырды. В.Витман американдық адамдар және олардың жұмысын мадақтады. Ол ересек өмiрдiң рухы және өмiрдiң олардың әдемiлiгiн мадақтады. Витман жүрекке романтик болғандығымен. Оның поэзиясы Романтиковтың басқа жазушылары поэзия тәрiзденбедi. Мысалы, егер ол өмiр сүрiлiп болар едi болса, маған болып көрiнедi, ол американдық адамдар туралы өз дастанын қайта басып шығарды және жұмыс астронавттарының тiзiмiне, кәсiпкер, менеджер, дизайнер қосар едi тағы басқалар.