1-категория. Қазақстан территориясынан жойылып кетуі де ықтимал. Себебі аты аңызға айналған бұл жыртқышты 40 жылдан бері ол мекендеген жерлерден (Тянь-Шань мен Алтай таулары) кездескені жайында анық деректер жоқ. Қызыл қасқырды Қазақстандағы хайуанаттар бағында қолдан өсіруді қолға алып, оны бұрынғы мекендеген жерлерге қайта жіберудің жолдарын қарастыру керек.
Тянь-Шань қоңыр аюы
3-категория. Тянь-Шань тауы мен Жоңғар Алатауында мекендейді. Ол жерлерде тиісінше 200 және 300-дей аю тіршілік етеді. Бұл аңға тиетін негізгі қауіп – адамның тікелей аулауы және таулы аудандарды игеру барысында оны мекендейтін жерлерінен ығыстыру.
Жоңғар Алатауында қорық ұйымдастырып, ал Алматы мен Ақсу-Жабағылы қорықтарында аюды қорғауды күшейту керек.
Орта азия тас сусары
3-категория. Тянь-Шань, Жоңғар Алатауы мен Алтайда тараған. Қасақылық әсерінен саны біртіндеп кемуде. Тас сусарды қорғау үшін көпшілік халық, әсіресе аңшылар, арасында кең көлемде үгіт-насихат жұмыстарын жүргізу керек
Орман сусар
3-категория. Қазақстанда тек Жайық өзенінің жайылмаларындағы ормандарда мекендейді. Соңғы жылдары Солтүстік Қазақстанның ормандарында бірнеше рет кездескені белгілі. Бұл жерлерге ол Россияның шекаралас аудандарынан өтіп келген. Санын шектеудің негізгі факторлары – қасақылық және азық қорының азаюы. Кирсанов қорықшасында қорғауды күшейтіп, азық қоры аз болған жыддары сусарды қыс айларында үстеме қоректендіруді ұйымдастыру керек.
Кедейдің қара шаңырағы. Жұпыны тұрмыс. Ескі кебеженің үстіне тозығы жеткен көрпе-жастық жиналған. Үйдің бір бұрышында Кендебайдың әкесі аң аулауға шыққанда қынына байлап алатын үлкен қанжарын қайрап отырады. Сырттан Кендебай кіреді.
Кендебай (басын иіп). Әке, ұзақ сапарға аттануға бел буған едім, соған ризашылығыңызды сұрай келдім. Ақ батаңызды беріңіз, жолға шығайын!
Кендебайдың әкесі (сақалын сипап). Ата дәстүрін ұстанып, алдымнан өткеніңе рақмет, ұлым. Рұқсат Алладан болар, тек сапарыңның мұрат-мақсатын түсіндіргейсің.
Кендебай. Әке, анау бізге көршілес Мергенбай батырдың ауылын жау шауып, әйелі мен өзін тұтқындап әкеткенінен хабардар боларсыз... Міне, содан бері үш жыл өтсе де оларды ешкім іздемепті! Осының бәрін мен кеше ғана батырдың соңында қалған жалғыз баласының аузынан естідім. Сонда қалай, жерімізді ойрандатып, батырымызды қорлатып, ұрпағымызды көз жасына бөктіріп қоятындай біз соншалық намыссыз ел ме едік?! Жоқ, мен бұған төзе алмаймын! Тап қазір аттанам да тірі болса, Мергенбай батырды кері алып қайтамын, ал өлі болса, жауымды талқандап қайтамын!
Кендебайдың әкесі. Сабыр, балам сабыр!.. (Пауза). Осыған дейін бұл жөнінде ештеңе айтпай келсем, сен тым жас болдың. Ал Мергенбай батырға араша түсіп, соңынан іздеу салатындай басқа ешкімнің реті келмеді... Енді міне, саған бәрі мәлім керегинди жаз
1-категория. Қазақстан территориясынан жойылып кетуі де ықтимал. Себебі аты аңызға айналған бұл жыртқышты 40 жылдан бері ол мекендеген жерлерден (Тянь-Шань мен Алтай таулары) кездескені жайында анық деректер жоқ. Қызыл қасқырды Қазақстандағы хайуанаттар бағында қолдан өсіруді қолға алып, оны бұрынғы мекендеген жерлерге қайта жіберудің жолдарын қарастыру керек.
Тянь-Шань қоңыр аюы
3-категория. Тянь-Шань тауы мен Жоңғар Алатауында мекендейді. Ол жерлерде тиісінше 200 және 300-дей аю тіршілік етеді. Бұл аңға тиетін негізгі қауіп – адамның тікелей аулауы және таулы аудандарды игеру барысында оны мекендейтін жерлерінен ығыстыру.
Жоңғар Алатауында қорық ұйымдастырып, ал Алматы мен Ақсу-Жабағылы қорықтарында аюды қорғауды күшейту керек.
Орта азия тас сусары
3-категория. Тянь-Шань, Жоңғар Алатауы мен Алтайда тараған. Қасақылық әсерінен саны біртіндеп кемуде. Тас сусарды қорғау үшін көпшілік халық, әсіресе аңшылар, арасында кең көлемде үгіт-насихат жұмыстарын жүргізу керек
Орман сусар
3-категория. Қазақстанда тек Жайық өзенінің жайылмаларындағы ормандарда мекендейді. Соңғы жылдары Солтүстік Қазақстанның ормандарында бірнеше рет кездескені белгілі. Бұл жерлерге ол Россияның шекаралас аудандарынан өтіп келген. Санын шектеудің негізгі факторлары – қасақылық және азық қорының азаюы. Кирсанов қорықшасында қорғауды күшейтіп, азық қоры аз болған жыддары сусарды қыс айларында үстеме қоректендіруді ұйымдастыру керек.
Европа қара күзені
Кедейдің қара шаңырағы. Жұпыны тұрмыс. Ескі кебеженің үстіне тозығы жеткен көрпе-жастық жиналған. Үйдің бір бұрышында Кендебайдың әкесі аң аулауға шыққанда қынына байлап алатын үлкен қанжарын қайрап отырады. Сырттан Кендебай кіреді.
Кендебай (басын иіп). Әке, ұзақ сапарға аттануға бел буған едім, соған ризашылығыңызды сұрай келдім. Ақ батаңызды беріңіз, жолға шығайын!
Кендебайдың әкесі (сақалын сипап). Ата дәстүрін ұстанып, алдымнан өткеніңе рақмет, ұлым. Рұқсат Алладан болар, тек сапарыңның мұрат-мақсатын түсіндіргейсің.
Кендебай. Әке, анау бізге көршілес Мергенбай батырдың ауылын жау шауып, әйелі мен өзін тұтқындап әкеткенінен хабардар боларсыз... Міне, содан бері үш жыл өтсе де оларды ешкім іздемепті! Осының бәрін мен кеше ғана батырдың соңында қалған жалғыз баласының аузынан естідім. Сонда қалай, жерімізді ойрандатып, батырымызды қорлатып, ұрпағымызды көз жасына бөктіріп қоятындай біз соншалық намыссыз ел ме едік?! Жоқ, мен бұған төзе алмаймын! Тап қазір аттанам да тірі болса, Мергенбай батырды кері алып қайтамын, ал өлі болса, жауымды талқандап қайтамын!
Кендебайдың әкесі. Сабыр, балам сабыр!.. (Пауза). Осыған дейін бұл жөнінде ештеңе айтпай келсем, сен тым жас болдың. Ал Мергенбай батырға араша түсіп, соңынан іздеу салатындай басқа ешкімнің реті келмеді... Енді міне, саған бәрі мәлім керегинди жаз