Бойымдай бой табылса да, Ойымдай ой табылмас. *** Сыйға сый, сыраға бал. *** Иесін сыйлағанның итіне сүйек таста. *** Тіріде сыйласпаған, Өліде жылыспайды. *** Танымас, танымасын сыйламас. *** Көңілдегі сырды көз білдіреді. *** Өз үйім өлең төсегім. *** Қарындасқа бұрмағанның қары сынсын. *** Үй ішінен жау шықса, Тұра қашып құтылмассың. *** Тұлпардың өз тұяғы өзіне дәрі. *** «Сіз», «біз» - деген жылы сөз, Ағайынға жарасар. *** Қарындасың – қарлығашың. *** Ине өткен жерден жіп өтер. *** Інісі бардың тынысы бар, Ағасы бардың жағасы бар. *** Төркін десе қыз төзбейді, Көкпек десе түйе төзбейді. *** Апасының киген тонын сіңлісі де киер. *** Қазаны басқаның қайғысы басқа. *** Ата – баланың қорғаны. *** Атаға баланың алалығы жоқ. *** Енесі тепкен құлынның еті ауырмас. *** Сақау баланың тілін шешесі біледі. *** Балаң жаман болса, Көрінгеннің мазағы. *** Бала, баланың ісі шала. *** Балам – балым, Баланың баласы – жаным. *** Қарға баласын аппағым дер, Кірпі баласын жұмсағым дер. *** Атаның көңілі балада, Баланың көңілі далада. *** Балалы үйдің ұрлығы жатпас. *** Торғай жаңбыр жауса баласын қорғар, Бұршақ жауса, басын қорғар. *** Жалғыз түйе бақырауық, Жалғыз бала жылауық. *** Жылайын деген бала әкесінің сақалымен ойнайды. *** Бала – ананың бауыр еті. *** Бала қадірін балалы болғанда білерсің. *** Балалы үй базар, Баласыз үй қу мазар. *** Бала – бауыр етің. *** Балаға пышақ бермесең бір жылар, Берсең екі жылар. *** Ат болатын тай саяққа үйір, А қонаққа үйір. *** Ат болатын құлынның, Бауыры жазық келер. А ң, Маңдайы жазық келер. *** Отыз ұлым болса да орны басқа. *** Немере етін жеп, сүйегін берер. *** Бас екеу болмай, Мал екеу болмас. *** Сүйгенін шұнағым дейді. *** Сұлу, сұлу емес, Сүйген сұлу. *** Көш жүре түзеледі. *** Жылы – жылы сөйлесең, Жылан інінен шығады. *** Жақсы әйел жаман еркекті ер қылады, Жаман еркек жақсы әйелді жер қылады. *** Жақсы таз басын жасырмайды, Жақсы әйел асын жасырмайды. *** Қалған көңіл шыққан жанмен семіреді. *** Шын жыласа соқыр көзден жас шығады. *** Қайғысыз қара суға семіреді. *** Аталастың аты озғанша, Ауылдастың тайы озсын. Қарға тамырды қазақпыз. Сұраса келе қарын бөле болып шығамыз.
Өз жұрттың - күншіл, Нағашы жұрттың – сыншыл, Қайың жұрттың міншіл келеді.
Қартың болса, жазып қойған хатпен тең.
Немере етін жеп, сүйегін қалдырады.
Өз балаңды өскенше бағасың, Немереңді өлгенше бағасың.
Екі аяқтыда бажа тату, төрт аяқтыда бота тату.
Еркек сергек ұйықтаса, ырыс бітеді, Әйел сергек ұйықтаса, жұмыс бітеді.
Ағасы бардың жағасы бар, Інісі бардың тынысы бар.
Ұлың өссе, ұлы жақсы мен ауылдас бол Қызың өссе,қызы жақсымен ауылдас бол.
Ағаның үйі – ақ жайлау.
Қонақ асына емес қабақ – қасыңа риза.
Қонақ жаман болса, үй иесі қалдырады, Үй иесі жаман болса, қонақ қыдырады.
Келінің жаман болса, ұлыңнан көр. Күйеуің жаман болса, қызыңнан көр.
Бойымдай бой табылса да, Ойымдай ой табылмас. *** Сыйға сый, сыраға бал. *** Иесін сыйлағанның итіне сүйек таста. *** Тіріде сыйласпаған, Өліде жылыспайды. *** Танымас, танымасын сыйламас. *** Көңілдегі сырды көз білдіреді. *** Өз үйім өлең төсегім. *** Қарындасқа бұрмағанның қары сынсын. *** Үй ішінен жау шықса, Тұра қашып құтылмассың. *** Тұлпардың өз тұяғы өзіне дәрі. *** «Сіз», «біз» - деген жылы сөз, Ағайынға жарасар. *** Қарындасың – қарлығашың. *** Ине өткен жерден жіп өтер. *** Інісі бардың тынысы бар, Ағасы бардың жағасы бар. *** Төркін десе қыз төзбейді, Көкпек десе түйе төзбейді. *** Апасының киген тонын сіңлісі де киер. *** Қазаны басқаның қайғысы басқа. *** Ата – баланың қорғаны. *** Атаға баланың алалығы жоқ. *** Енесі тепкен құлынның еті ауырмас. *** Сақау баланың тілін шешесі біледі. *** Балаң жаман болса, Көрінгеннің мазағы. *** Бала, баланың ісі шала. *** Балам – балым, Баланың баласы – жаным. *** Қарға баласын аппағым дер, Кірпі баласын жұмсағым дер. *** Атаның көңілі балада, Баланың көңілі далада. *** Балалы үйдің ұрлығы жатпас. *** Торғай жаңбыр жауса баласын қорғар, Бұршақ жауса, басын қорғар. *** Жалғыз түйе бақырауық, Жалғыз бала жылауық. *** Жылайын деген бала әкесінің сақалымен ойнайды. *** Бала – ананың бауыр еті. *** Бала қадірін балалы болғанда білерсің. *** Балалы үй базар, Баласыз үй қу мазар. ***
Батырлар жыры — ауыз әдебиетіндегі ең бай да көне жанрлардың бірі. Қаһармандық эпос деп те аталады. Батырлық жырлар халық өмірінің тұтас бір дәуірін жан-жақты қамти отырып, сол тарихи кезеңдегі батырлардың сыртқы жауларға қарсы ерлік күресін, ел ішіндегі әлеум. қайшылықтар мен тартыстарды бейнелеп береді. Бірақ онда тарихи оқиғалар тізбегі өмірде болған қалпында емес, жырдың көркемдік шешіміне лайықты өріледі. Бас кейіпкердің жүріс-тұрысына, өзге елге ерлік сапарға шығуына және өз елін жаудан азат етуіне байланысты оқиғалар бір қаһарманның маңына топталып, соның бейнесін ашуға қызмет етеді. Эпос желісі белгілі бір тарихи дәуірге табан тіреп, соны көрсетіп отырғанымен, оған көбіне түрлі заманның оқиғаларын бір қаһарманға теліп жырлап беру тән. Батырлық жырлардың осы өзгешелігіне байланысты ғылыми ортада көптен бері түрлі тұжырымдар орын алып келеді. Ресейлік зерттеушілер (Б.А. Рыбаков, Р.С. Липец, т.б.) және кейбір қазақ ғалымдары (Әлкей Марғұлан, Әуелбек Қоңыратбаев, т.б.) эпостық жырлардағы тарихи оқиғалар мен тарихи тұлғаларға сүйене отырып, жыр мен тарихтың жақындығын тілге тиек етсе, енді бір топ ғалымдар (В.Я. Пропп, Б.Н. Путилов, т.б.) эпостың нақты тарихи оқиғаларға қатысы жанама түрде ғана көрінеді деген пікірді алға тартады.Соңғы кездері, эпостық жырларда тарихтың да, көркемдік шарттылықтың да белгілі бір дәрежеде орын алатынын, бұл екеуінің үнемі бірге әдіптеліп отыратынын негіздеген зерттеулер жарыққа шықты (В.П. Аникин, В.М. Гацак, Р. Бердібаев, Ш. Ыбраев, т.б.). Қалай болғанда да, Батырлық жырлар — ең алдымен көркем шығарма. Ол өзінің жанрлық нысанасына қарай шындықты өзінше қорытып, оны өзінің көркемдік өзгешелігіне қарай өріп отыратыны даусыз. Эпостық жырлар адамзат қоғамының тарихи даму үрдістерімен бірге жасап келеді. Осыдан болса керек, эпостық жырларды кейде тарихи кезеңдерге қарай топтастыру орын алып келе жатыр. Эпостық жырларды іштей саралап, жанрлық белгісіне, шығу дәуіріне қарай топтастырып отыру ғылымның жеткен деңгейін танытады және мұндай жинақтаушылық сипаты бар ой-пікірлер бұрын-соңды жүргізілген ізденістердің нәтижесіне сүйенеді. Қазақ эпосын пайда болған дәуіріне қарай топтастыру үлгісін Шоқан Уәлиханов, Г.Н. Потанин, В. Радлов, Ә. Диваев, Ахмет Байтұрсынов зерттеулерінің тәжірибесіне сүйеніп Марғұлан ұсынған болатын. Ол эпосты бес салаға бөлсе, кейіннен Қоңыратбаев эпосты он салаға бөледі. Мыңдаған жылдық тарихы бар қазақ эпосының шығу дәуірін, жанрлық түрлерін ішкі көптеген ерекшеліктеріне қарай топтастыру оңай іс емес.Батырлық жырларын пайда болу кезеңдеріне қарай ірі үш топқа жинақтауға болады:1) “Ең көне заманғы эпос”, “ертегілік эпос”, “архаикалық эпос”, “көне эпос”, “мемлекетке дейінгі эпос” дейтін атаулар ғылымда алғашқы кезеңдегі эпостық жырларды атау үшін қолданылып жүр. Бұлардың қатарына “Ергенеқон”, Аттилла, Ер Төстік, мергендер туралы эпостық жырлар жатқызылады.2) Тарихи кезеңдердің эпосы: Түрік қағанаты, Оғыз хандығы, ноғайлы дәуірі, Қазақ хандығы кезеңіндегі эпостар (“Қорқыт Ата кітабы”, “Алпамыс”, “Қамбар”, “Қобыланды”, “Ер Тарғын”, т.б.).3) Жаңа дәуір эпосы (тарихи жырлар, 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліске байланысты жырлар, “Еспенбет”, “Өтеген”, “Нарқыз”, т.б.).
Бойымдай бой табылса да,
Ойымдай ой табылмас.
***
Сыйға сый, сыраға бал.
***
Иесін сыйлағанның итіне сүйек таста.
***
Тіріде сыйласпаған,
Өліде жылыспайды.
***
Танымас, танымасын сыйламас.
***
Көңілдегі сырды көз білдіреді.
***
Өз үйім өлең төсегім.
***
Қарындасқа бұрмағанның қары сынсын.
***
Үй ішінен жау шықса,
Тұра қашып құтылмассың.
***
Тұлпардың өз тұяғы өзіне дәрі.
***
«Сіз», «біз» - деген жылы сөз,
Ағайынға жарасар.
***
Қарындасың – қарлығашың.
***
Ине өткен жерден жіп өтер.
***
Інісі бардың тынысы бар,
Ағасы бардың жағасы бар.
***
Төркін десе қыз төзбейді,
Көкпек десе түйе төзбейді.
***
Апасының киген тонын сіңлісі де киер.
***
Қазаны басқаның қайғысы басқа.
***
Ата – баланың қорғаны.
***
Атаға баланың алалығы жоқ.
***
Енесі тепкен құлынның еті ауырмас.
***
Сақау баланың тілін шешесі біледі.
***
Балаң жаман болса,
Көрінгеннің мазағы.
***
Бала, баланың ісі шала.
***
Балам – балым,
Баланың баласы – жаным.
***
Қарға баласын аппағым дер,
Кірпі баласын жұмсағым дер.
***
Атаның көңілі балада,
Баланың көңілі далада.
***
Балалы үйдің ұрлығы жатпас.
***
Торғай жаңбыр жауса баласын қорғар,
Бұршақ жауса, басын қорғар.
***
Жалғыз түйе бақырауық,
Жалғыз бала жылауық.
***
Жылайын деген бала әкесінің сақалымен ойнайды.
***
Бала – ананың бауыр еті.
***
Бала қадірін балалы болғанда білерсің.
***
Балалы үй базар,
Баласыз үй қу мазар.
***
Бала – бауыр етің.
***
Балаға пышақ бермесең бір жылар,
Берсең екі жылар.
***
Ат болатын тай саяққа үйір,
А қонаққа үйір.
***
Ат болатын құлынның,
Бауыры жазық келер.
А ң,
Маңдайы жазық келер.
***
Отыз ұлым болса да орны басқа.
***
Немере етін жеп, сүйегін берер.
***
Бас екеу болмай,
Мал екеу болмас.
***
Сүйгенін шұнағым дейді.
***
Сұлу, сұлу емес,
Сүйген сұлу.
***
Көш жүре түзеледі.
***
Жылы – жылы сөйлесең,
Жылан інінен шығады.
***
Жақсы әйел жаман еркекті ер қылады,
Жаман еркек жақсы әйелді жер қылады.
***
Жақсы таз басын жасырмайды,
Жақсы әйел асын жасырмайды.
***
Қалған көңіл шыққан жанмен семіреді.
***
Шын жыласа соқыр көзден жас шығады.
***
Қайғысыз қара суға семіреді.
***
Аталастың аты озғанша,
Ауылдастың тайы озсын.
Қарға тамырды қазақпыз.
Сұраса келе қарын бөле болып шығамыз.
Өз жұрттың - күншіл,
Нағашы жұрттың – сыншыл,
Қайың жұрттың міншіл келеді.
Қартың болса, жазып қойған хатпен тең.
Немере етін жеп, сүйегін қалдырады.
Өз балаңды өскенше бағасың,
Немереңді өлгенше бағасың.
Екі аяқтыда бажа тату, төрт аяқтыда бота тату.
Еркек сергек ұйықтаса, ырыс бітеді,
Әйел сергек ұйықтаса, жұмыс бітеді.
Ағасы бардың жағасы бар,
Інісі бардың тынысы бар.
Ұлың өссе, ұлы жақсы мен ауылдас бол
Қызың өссе,қызы жақсымен ауылдас бол.
Ағаның үйі – ақ жайлау.
Қонақ асына емес қабақ – қасыңа риза.
Қонақ жаман болса, үй иесі қалдырады,
Үй иесі жаман болса, қонақ қыдырады.
Келінің жаман болса, ұлыңнан көр.
Күйеуің жаман болса, қызыңнан көр.
Бойымдай бой табылса да,
Ойымдай ой табылмас.
***
Сыйға сый, сыраға бал.
***
Иесін сыйлағанның итіне сүйек таста.
***
Тіріде сыйласпаған,
Өліде жылыспайды.
***
Танымас, танымасын сыйламас.
***
Көңілдегі сырды көз білдіреді.
***
Өз үйім өлең төсегім.
***
Қарындасқа бұрмағанның қары сынсын.
***
Үй ішінен жау шықса,
Тұра қашып құтылмассың.
***
Тұлпардың өз тұяғы өзіне дәрі.
***
«Сіз», «біз» - деген жылы сөз,
Ағайынға жарасар.
***
Қарындасың – қарлығашың.
***
Ине өткен жерден жіп өтер.
***
Інісі бардың тынысы бар,
Ағасы бардың жағасы бар.
***
Төркін десе қыз төзбейді,
Көкпек десе түйе төзбейді.
***
Апасының киген тонын сіңлісі де киер.
***
Қазаны басқаның қайғысы басқа.
***
Ата – баланың қорғаны.
***
Атаға баланың алалығы жоқ.
***
Енесі тепкен құлынның еті ауырмас.
***
Сақау баланың тілін шешесі біледі.
***
Балаң жаман болса,
Көрінгеннің мазағы.
***
Бала, баланың ісі шала.
***
Балам – балым,
Баланың баласы – жаным.
***
Қарға баласын аппағым дер,
Кірпі баласын жұмсағым дер.
***
Атаның көңілі балада,
Баланың көңілі далада.
***
Балалы үйдің ұрлығы жатпас.
***
Торғай жаңбыр жауса баласын қорғар,
Бұршақ жауса, басын қорғар.
***
Жалғыз түйе бақырауық,
Жалғыз бала жылауық.
***
Жылайын деген бала әкесінің сақалымен ойнайды.
***
Бала – ананың бауыр еті.
***
Бала қадірін балалы болғанда білерсің.
***
Балалы үй базар,
Баласыз үй қу мазар.
***