Бозша торғай» әңгімесінің үзіндісін мұқият оқы. Оқиға қалай аяқталады деп ойлайсың? Жалғастырып жаз.
Бозша торғай
Ерте тұрған Омар атай үй сыртындағы бақшаны аралап келе жатты. Түні бойы
жаңбыр жауған. Жер сыз. Омар атай бір топ жусанның ығында бүрісіп отырған кішкентай құсты көрді. Ұшуға жарап қалған бозторғайдың балапаны екен. Өзіне әбден жаңбыр өткен. Екі қанаты салбырап, дір-дір етеді. Балапан Омар атайға жасқана қарады. Салбыраған қанатын сүйретіп қашпақ болды.
Бірақ ...
[5]
Оқылым
2. Мәтінді түсініп оқы. Тапсырмаларды орында.
Бұлбұлдан ұят болар
Жексенбі күні Марал мен Айжан орманға барды. Орманды тамашалап, біраз
серуендеді. Олар демалуға отырды. Дорбаларынан нан, май, жұмыртқа шығарып, тамақтана бастады. Кенет жақын маңнан бұлбұл сайрады. Қыздар бұлбұлдың әнін қызыға тыңдады. Кетер кезде Марал тамақ қалдықтарын бұтаның астына тастай салды. Айжан нанның қоқымы мен жұмыртқаның қабығын қағазға орап, дорбасына салды.
– Сен қоқысты неге дорбаңа салдың? Тастай сал, ешкім көрмейді ғой, – деді Марал.
– Бұлбұлдан ұят болар, – деді Айжан.

Мәтінге сүйеніп, берілген сөйлемдердің ретін анықта және нөмірле (1,2,3, 4).

2) Маралдың іс-әрекетіне қалай қарайсың? Неліктен?

Менің Отаным – Қазақстан. Мен Қазақстан тек ғана сол жерде тұрғаным үшін емес, оның кең даласын, тауларын, шыңдарына қанатын бұлттарын, мөлдір көлде- рін жақсы көремін. Әр жыл мезгілдерінде Қазақстан тамаша! Көк темде әр түрлі боялармен безендіріеген: он жақта – қызыл дала, сол жақ- та – сары, ал ортасында көк шөп көрінеді. Самал жел жусай ісінен ауаны толты- рады. Жазғы шілдеде мен тауда демалуды жақсы көремін, әсіресе Үлкен Алматы көлінде. Оның жағасында бәрінде ұмытуға болады: адамдар, ыстық күн туралы. Басқа бір тамаша, арманың орындалатын әлемде болғандай өзінді сезінесің. Күз мезгілінде барлық дала алтынмен безендіріледі. Таулар бор көгілдір туман басқандай, сондықтан ол көзге суық көрінеді. Қыста бәрі күмістей, қар жатады. Таулар, дала, ағаштар – бәпрі қармен жа- былған. Отанымның тарихы сонау жалдардан баталады. Қазақстан жерін хандар басшылығына алған. Бірақ қазақ елі өз мәдениетін дамытқан ел. Ән шығарма- шылығында айтыстың маңызы үлкен. Айтыс көне кезінен келе жатқан және салт-дәстүр, әдетғұрыпта дамыған өлең. Айтыс – жиітпен қыздың арасындаға өлең-диалог, бұл ақындыққа айналған өнер. Айтыста ақын өз шешендігін көрсету керек. Соу өнері маңызды, ақындық өнерін көрсеткен ақын айтыста жеңеді. Айтыста қөғам өміріндегі әлеуметтік жағдай туралы сұрақтар қозғалған. Қазақ халқының музықалық әспаптары көп. Ең таралған спап – домбыра. Домбыра ағаштан жасалады, оның екі ішегі бар. Домбырада ойнаудың екі түрлі бар: саусақтармен домбыраның ішегін тарту және уру арқылы. Қазақ халқының ішегі бар музыка аспаптарының арасында қобыз җәне жетіген бар. Қазақ халқының тағы үрлеу және уру арқылы ойналатын музыка аспаптары бар: керней, сыбызғы, адырна, даңғыра, дауылпаз, дабыл, асатаяқ, шындауыл. Қазақ хақының естелік жерлері бар, ол жерде ғұлама адамдар туып-өскен және өмір сүрген. Соның бір – Шынғыстау, өйткені бұл жерде Абай, Шәкәрім және Мұхтар Әуезов сияқтыданалар Кегінбай, Өскенбай, Құнанбай, дастаншы Нысан тағы басқалары өмір сүрген. Қазақстан Республикасы рәміздерінің элементтері ежелгіден алынған. Тудың көгілдир түсі аспанның түсін кейіптейді ежелде қазақтар Тәңірге табынған. Ою-өрнек – алын жабағыға, қойға табынудын ізі. Ежелден ою-өрнекте адамдарды қорғайтык сиқырлықтың күшін көрген. Қырын – ол құс патшасы. Тюркі қағанаты пайда болуға дейін Қазақ жерінде сақ тайпалары мекендеген. Сақткардың ою-өрнектері бойынша Республиканың елтаңбасы жасалған. Қазақстан - өрнін тарихын, мәдениетті, ірі ғұламаларын, ежелгі таңбаларын әлемдегі ең ірі мемлекет сақтаған. Мен Отанымды жақсы көремін.

Үндестік заңы - закон сингармонизма.В казахском языке различают два вида сингармонизма.а) дауысты дыбыстар үндестігі (гармония гласных звуков);б) дауыссыз дыбыстар үндестігі (гармония согласных звуков).Буын үндестігіСуть закона сингармонизма в следующем: в зависимости от слогообразующего гласного в корне слово может принять только твердые или только мягкие аффиксы әже-лер, бала-лық, оқу-шы-лар-ға.Если последний слог слова твердый, то к нему присоединяется твердый аффикс. Если последний слог слова мягкий, то к нему присоединяется мягкий аффикс.Дыбыс үндестігіПрогрессивная и регрессивная ассимиляцияГармония согласных бывает двух видов: прогрессивная и регрессивная ассимиляция. По прогрессивной ассимиляции: Последний звук основы влияет на первый звук окончание. Если последний звук глухой или звонкий б, в, г, д, то начальный звук аффикса глухой.Например: кітап тар. Иванов тар.Если последний звук основы звонкий, сонорный или гласный, то начальный согласный звук аффикса звонкий или сонорный.Например: ақын дар, үй-дің, қыз-ға.Кейінді ықпалРегрессивная ассимиляцияЕсли к корням или основам с конечными глухими согласными қ, к, п прибавляются окончания с начальным гласным ы или і, то конечные глухие қ, к, п озванчиваются в звуки ғ, г, б.Например: қасық+ы = қасығы, доп+ ым = добым.Образование притяжательной формы от существительных тап (класс), аяқ (нога), жүрек (сердце) такое: жұмысшы табы (рабочий класс), столдың аяғы (ножка стола), жұмыстың аяғы (конец работы), адамның жүрегі (сердце человека) и др.