«Царь Саков» А. Дузелханов 1. Саңтар мемлекетінде жауынгерлердің, әсіресе қолбасшылар мен батырлардың орны
жоғары болды. Одақты саң көсемдерінің кеңесі сайлаған патшалар биледі. Тайпа көсемдерін
тайпа мүшелері сайлады. Сақ қоғамы үшке бөлінді: әскерлер, абыздар, ру мүшелері (егіншілер,
малшылар, қолөнершілер және т.б.). Патша мен әскер көсемдерін тек қана әскер тобынан
сайлады. Адамзат дамуының бұл кезеңін «Әскери демократия» деп атайды. Сақ жауынгерінің
қару-жарағы мен сауыт-сайманы түгел болған. Еуропада мұндай қарулар орта ғасырларда ғана
пайда болды.
2. Геродот: «Біз білетін халықтардың барлығынан да скиф халқы данышпан... Өздері
разылық етпесе, олардың еліне басып кірген ешбір жау сақтарды жаулап ала алмайды.
Олардан қашып та құтыла алмайды. Өйткені скифтердің қаласы, қамалы жоқ. Баспанасын
өздерімен ала жүреді, барлығы аттылы, садақ атқыштар; олар жеңімпаз. Ешкім жеңе алмайтын
болмағанда қайтеді! Скифтер өздерін де, аттарын да сауытпен қорғаған», – деп жазған.
Құстарға қызығып қарамау мүмкін емес. Өйткені құстар әуезді сайрағыштығымен, сымбатты да сұлу, алуан түрлі сыртқы бейнесімен орманның, саябақтардың, шалғындардың сәнін келтіреді, Құс атаулының бәрі пайдалы. Құстардың қайсысын болса да қорғау керек. Құстардың саябаққа, бау-бақшаға, егістіктер мен бақтарға үйірілуіне мүмкіндік жасап, ұсақ құстарға жем шашу, жазда ұялайтын үйшіктер дайындау арқылы қамқорлық жасау — табиғатты көркейтіп, құстарды аялай білудің негізгі шарты. Құстардың ұясын бұзып, жұмыртқасын жарудан аулақ болуымыз керек. Міне, қыс айы келді. Бұл кезде жылы жаққа ұшып кетпей, қар жауып, аяз түссе де туған жерінде қалған қанаттыларға ерекше мейіріммен қарағанымыз дұрыс болар еді. Құстарды қорғайық! Құстар — біздің досымыз.
Мен алғаш мектеп табалдырығын аттап кірген сәтімде күлімдеп қарсы алған, қолымнан жетектеп партаға отырғызып, «Әліппе» кітабын ұстатқан, алғаш әріп үйреткен — менің сүйікті де ең алғашқы ұстазым апай еді.
Менің ұстазым — ешкімге ұқсамайтын еңбекқор, білімді, мейірімді жан.
Бәрімізді өз баласындай көріп, ақыл айтып, көп нәрселерді үйретіп жүретін осы жанның орны біз үшін қашанда ерекше. Өмірде өз анаңнан кейінгі қадірлі тағы бір адам болса, ол — алғашқы ұстазың.
Мен алғашқы ұстазымды мәңгі-бақи мақтан етемін.