Ахмет Байтұрсынов (18.01 1873 ж., Қостанай обл., Жангелді ауд., Сарытүбек мекені, - 1938) – ақын, әдеббиет зерттеуші ғалым, түркітанушы, публицист, педагог, аудармашы, қоғам қайраткері. 1882- 84 ж. Орынбордағы мұғалімдер мектебін бітірген. 1895 - 1909 ж. Ақтобе, Қостанай, Қарқаралы уездеріндегі мектептер мен орыс- қазақ училищерінде мұғалімдік қызмет атқарады. 1909 ж. патша үкіметінің саясатына қарсы наразылық білдергіні үшін Семей түрмесіне жабылып, 1910 ж. жер аударылды. 1913 ж. Орынборда «Қазақ» газетін ұйымдастырып, 1917 ж. жылдың аяғына дейін оның редакторы болды. Патша үкіметі құлатылғаннан кейін ұлт - азаттық қозғалыс күшейеді. 1918 - 19 ж. Алашорда қатарында болады. 1919 ж. 24- маусымда Қазақ өлкесін басқаратын Әскери революциясы қазақттің мүшелігіне тағайындалады. 1922-25 ж. Қазақстан Халық ағарту комиссариаты жанындағы ғыл. әдеби комиссиянның төрағасы, Халық ағарту комиссары. 1925-29 ж. Қазақстан Халық ағарту институтында (Ташкент) және ҚазПИ де оқытушы болды.
Байтұрсынов шығармашылық жұмысын өлен жазудан бастаған. Онда ол еңбеқші халықтың ауыр халін, арман-тілегін, мұң-мұқтажын көрсетіп, жұртшылықты оқуға, білім-ғылымға, рухани биіктікке, адамгершілікке, мәдениетті көтеруге, еңбек етуге шақырады.
Ақынның алғашқы өлендері «Қырық мысал» атты аударма жинағында 1909 ж. Санкт Петербургте жарық көрде. Бұл кітабы арқылы қалың ұйқыда жатқан қараңғы елге жар салып, олардың ой санасын оятуға бар жігер қайратын, білімін жұмсайды.
Байтұрсыновтың екінші кітабы «Маса» (1911). Бұл кітапқа енген өлеңдерінде ақын қараңғылық, надандық, шаруаға енжарлық, кәсіпке марғаулық сияқты кемшіліктерді сынады.
Байтұрсыновтың қазақ әдебиеттану ғылымы мен әдебиет тарихы жөніндегі тұңғыш көлемді еңбегі « Әдебиет танытқыш» (1926). Мұнда көркем сөз өнерінің табиғаты, сыры, мазмұны, ерекшеліктері, жанрлары, жаңа терминдер, ұғымдар жайлы жан жақты зерттеулер, тұжырымдар сөз болды. Бұл еңбегінде Байтұрсынов ауыз әдебиеті мен жазба әдебиетінің әлеум., қоғамдық, мән маңызын ашудан гөрі адамгершілік, эстетик. әсемдік әуенін талдауға көбірек көңіл бөлген. Сондай ақ мұнда жазба әдебиеттегі ағымдар, әдістер туралы ой түйіндер айтылған. Кітаптын бірінші бөлімі « Сөз өнерінің ғылымы» деп аталады. Екінші бөлімі « Қара сөз бен дарынды сөз жүйесі» деп аталады.
Байтұрсынов тілші ғалым ретінде қазақ тілінің табиғаты, өзгешееліктері, араб әліпбинің жайы, терминдер, қазақ тілін оқыту әдістемесі туралы мақалалар жазды. Ол қазақ балаларының ана тілінде сауатын ашуына көп күш жұмсады. Осы мақсатта «Оқу құралы» (1912), «Тіл құралы» (1914), ересектердің сауатын ашуға арнап «Әліпби» (1924), «Жаңа әліпби» (1926) атты оқулықтар мен ғыл.еңбектер ұсынды.
Байтұрсынов қазақ тіл білімін 20-ғасырдың бас кезінде қалыптастырып, оның ірге тасын қалады. Араб графикасына негізделген қазақ жазауының реформаторы болды. Байтұрсынов қалдырған бай мұраның тағы бір саласы көркем аударма. Ол орыс классиктерінің шығармаларын ұазақ тіліне аударып, көркем қазынаның бұл саласын байытуға мол үлес қосты. И.А. Крылов мысалдарының бір тобын қазақ тіліне аударып, «Қырық мысал» деген атпен жеке жинақ қылып бастырды. И.И.Хемницердін «Атпен есек», А.Пушкиннің «Балықшы мен балық», «Алтын әтеш», «Ат», «Данышпан Аликтің ажалы» шығармаларын, орыстың белгілі лирик ақыны С.Я.Надсонның өлеңін қазақ тіліне аударды.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев...Осы есімді еліміздің үлкен-кішісі де біледі. Қазақ халқы Н.Ә.Назарбаевқа үміт артып,сеніммен қарайды.Нұрсұлтан Назарбаев еліміздің Тұңғыш Президенті.Ол 1940 жылы 6 шілдеде Іле Алатауының баурайындағы Үшқоңыр жайлауында дүниеге келді. Жасөспірім шағы Нұрсұлтан тек өз сыныбындағы ғана емес, мектептегі ең үздік оқушының бірі болды, сабақты зор ынта-ықыласпен оқыды. Ол өзінің аса құштарлығын білетін ағайын-туыстары әкеп берген кітаптардың бәрін оқып шығуға жан-тәнімен кірісті.Уақыт өте келе ол Қарағанды металлургия зауытында жұмыс істеді. Ал 1990 жылдың сәуірінде Қазақстан Республикасының Президенті болып сайланды.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев біздің еліміздің дамуы , гүлденуі үшін көп күш жұмсады. Жаңа тәуелсіз мемлекет – Қазақстан Республикасының дамуы, барлық атрибуттары – ұлттық қауіпсіздік, мемлекеттік басқару және биліктің бүкіл тармақтарының өзара әрекет ету жүйесі – бар ұлттық мемлекеттіліктің қалыптасуы Назарбаев есімімен тығыз байланысты.Көптеген шетел елдермен қарым-қатынасты, дипломатиялық құқықтарды орнатты,еліміздегі көптеген мәселелерді шеше білген кемеңгер.
Еліне қызмет етіп, көптеген заңдарды шығарып, байтақ жеріміздегі әділетсіздіктерге тосқауыл қойды. Ол өзінің артынан елімізге тек жақсылықты әкелетін ұрпақтарын таратты. Ол «Қазақстан- 2030», «Қазақстан-2050» стратерияларын құрды. Менің ойымша, бұл стратегиялар еліміздің дамуына зор әсерін тигізеді, әсіресе жаңа оқу бағдарламаларының құрылуына жол ашады. Қазіргі таңда Республикамызда он беске жуық «Зияткерлік мектептер», «Назарбаев университеті» құрылған. Осының барлығы президент жұмысының нәтижесі.
Халық елбасымыздың істеген жұмыстарына, еңбегіне разы болып отыр. Осы адамның арқасында Қазақстан Республикасы өзінің атын жоғалтпады, біздің әнұранымыз, рәміздеріміз, валютамыз, және туымыз бар. Ол біздің еліміздің тәуелсіз, егеменді ел екендігін білдіреді. Менің ойымша, Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев қазақ тарихындағы үлкен орынды алатын, және маңызды рольді атқаратын тұлға. Елімізді осындай деңгейге көтергені үшін разымын, оған деген бар ризашылығымды білдіруге дайынмын.
Қорыта айтқанда, Н.Ә.Назарбаев біздің еліміздің дамуына үлкен үлес қосты.Менің ойымша, әр қазақстандық Президентімізбен мақтана отырып, игі істерін жалғастыра біле алуы керек.Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев – Қазақстанның ең жоғары ерекшелік белгісі,мақтанышы мен абыройы.
Байтұрсынов шығармашылық жұмысын өлен жазудан бастаған. Онда ол еңбеқші халықтың ауыр халін, арман-тілегін, мұң-мұқтажын көрсетіп, жұртшылықты оқуға, білім-ғылымға, рухани биіктікке, адамгершілікке, мәдениетті көтеруге, еңбек етуге шақырады.
Ақынның алғашқы өлендері «Қырық мысал» атты аударма жинағында 1909 ж. Санкт Петербургте жарық көрде. Бұл кітабы арқылы қалың ұйқыда жатқан қараңғы елге жар салып, олардың ой санасын оятуға бар жігер қайратын, білімін жұмсайды.
Байтұрсыновтың екінші кітабы «Маса» (1911). Бұл кітапқа енген өлеңдерінде ақын қараңғылық, надандық, шаруаға енжарлық, кәсіпке марғаулық сияқты кемшіліктерді сынады.
Байтұрсыновтың қазақ әдебиеттану ғылымы мен әдебиет тарихы жөніндегі тұңғыш көлемді еңбегі « Әдебиет танытқыш» (1926). Мұнда көркем сөз өнерінің табиғаты, сыры, мазмұны, ерекшеліктері, жанрлары, жаңа терминдер, ұғымдар жайлы жан жақты зерттеулер, тұжырымдар сөз болды. Бұл еңбегінде Байтұрсынов ауыз әдебиеті мен жазба әдебиетінің әлеум., қоғамдық, мән маңызын ашудан гөрі адамгершілік, эстетик. әсемдік әуенін талдауға көбірек көңіл бөлген. Сондай ақ мұнда жазба әдебиеттегі ағымдар, әдістер туралы ой түйіндер айтылған. Кітаптын бірінші бөлімі « Сөз өнерінің ғылымы» деп аталады. Екінші бөлімі « Қара сөз бен дарынды сөз жүйесі» деп аталады.
Байтұрсынов тілші ғалым ретінде қазақ тілінің табиғаты, өзгешееліктері, араб әліпбинің жайы, терминдер, қазақ тілін оқыту әдістемесі туралы мақалалар жазды. Ол қазақ балаларының ана тілінде сауатын ашуына көп күш жұмсады. Осы мақсатта «Оқу құралы» (1912), «Тіл құралы» (1914), ересектердің сауатын ашуға арнап «Әліпби» (1924), «Жаңа әліпби» (1926) атты оқулықтар мен ғыл.еңбектер ұсынды.
Байтұрсынов қазақ тіл білімін 20-ғасырдың бас кезінде қалыптастырып, оның ірге тасын қалады. Араб графикасына негізделген қазақ жазауының реформаторы болды. Байтұрсынов қалдырған бай мұраның тағы бір саласы көркем аударма. Ол орыс классиктерінің шығармаларын ұазақ тіліне аударып, көркем қазынаның бұл саласын байытуға мол үлес қосты. И.А. Крылов мысалдарының бір тобын қазақ тіліне аударып, «Қырық мысал» деген атпен жеке жинақ қылып бастырды. И.И.Хемницердін «Атпен есек», А.Пушкиннің «Балықшы мен балық», «Алтын әтеш», «Ат», «Данышпан Аликтің ажалы» шығармаларын, орыстың белгілі лирик ақыны С.Я.Надсонның өлеңін қазақ тіліне аударды.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев...Осы есімді еліміздің үлкен-кішісі де біледі. Қазақ халқы Н.Ә.Назарбаевқа үміт артып,сеніммен қарайды.Нұрсұлтан Назарбаев еліміздің Тұңғыш Президенті.Ол 1940 жылы 6 шілдеде Іле Алатауының баурайындағы Үшқоңыр жайлауында дүниеге келді. Жасөспірім шағы Нұрсұлтан тек өз сыныбындағы ғана емес, мектептегі ең үздік оқушының бірі болды, сабақты зор ынта-ықыласпен оқыды. Ол өзінің аса құштарлығын білетін ағайын-туыстары әкеп берген кітаптардың бәрін оқып шығуға жан-тәнімен кірісті.Уақыт өте келе ол Қарағанды металлургия зауытында жұмыс істеді. Ал 1990 жылдың сәуірінде Қазақстан Республикасының Президенті болып сайланды.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев біздің еліміздің дамуы , гүлденуі үшін көп күш жұмсады. Жаңа тәуелсіз мемлекет – Қазақстан Республикасының дамуы, барлық атрибуттары – ұлттық қауіпсіздік, мемлекеттік басқару және биліктің бүкіл тармақтарының өзара әрекет ету жүйесі – бар ұлттық мемлекеттіліктің қалыптасуы Назарбаев есімімен тығыз байланысты.Көптеген шетел елдермен қарым-қатынасты, дипломатиялық құқықтарды орнатты,еліміздегі көптеген мәселелерді шеше білген кемеңгер.
Еліне қызмет етіп, көптеген заңдарды шығарып, байтақ жеріміздегі әділетсіздіктерге тосқауыл қойды. Ол өзінің артынан елімізге тек жақсылықты әкелетін ұрпақтарын таратты. Ол «Қазақстан- 2030», «Қазақстан-2050» стратерияларын құрды. Менің ойымша, бұл стратегиялар еліміздің дамуына зор әсерін тигізеді, әсіресе жаңа оқу бағдарламаларының құрылуына жол ашады. Қазіргі таңда Республикамызда он беске жуық «Зияткерлік мектептер», «Назарбаев университеті» құрылған. Осының барлығы президент жұмысының нәтижесі.
Халық елбасымыздың істеген жұмыстарына, еңбегіне разы болып отыр. Осы адамның арқасында Қазақстан Республикасы өзінің атын жоғалтпады, біздің әнұранымыз, рәміздеріміз, валютамыз, және туымыз бар. Ол біздің еліміздің тәуелсіз, егеменді ел екендігін білдіреді. Менің ойымша, Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев қазақ тарихындағы үлкен орынды алатын, және маңызды рольді атқаратын тұлға. Елімізді осындай деңгейге көтергені үшін разымын, оған деген бар ризашылығымды білдіруге дайынмын.
Қорыта айтқанда, Н.Ә.Назарбаев біздің еліміздің дамуына үлкен үлес қосты.Менің ойымша, әр қазақстандық Президентімізбен мақтана отырып, игі істерін жалғастыра біле алуы керек.Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев – Қазақстанның ең жоғары ерекшелік белгісі,мақтанышы мен абыройы.
Қапез Айбарыс