абай (ибраһим) құнанбайұлы (1845-1904) — ақын, ағартушы, жазба қазақ әдебиетінің, қазақ әдеби тілінің негізін қалаушы, философ, композитор, аудармашы, саяси қайраткер[1], либералды білімді исламға таяна отырып, орыс және еуропа мәдениетімен жақындасу арқылы қазақ мәдениетін жаңартуды көздеген реформатор. абай ақындық шығармаларында қазақ халқының әлеуметтік, қоғамдық, моральдық мәселелерін арқау еткен.
абай шығыс пен батыс мәдениеті мен өркениетін жетік білген. бірқатар әлем ойшылдарының еңбектерімен жақсы таныс болған. философиялық трактаттар стилінде жазылған «қара сөздері» - тақырып ауқымдылығымен, дүниетанымдық тереңдігімен, саяси-әлеуметтік салмақтылығымен құнды.
қысқаша шолу
орта жүздің арғын тайпасының тобықты руынан шыққан билер әулетінен. әкесі құнанбай өскенбайұлы өз заманындағы атақ даңқы алысқа кеткен ң бірі болған. патша өкіметі xix ғасырдың ортасындағы бір сайлауда оны қарқаралы ауданының аға сұлтандығына бекіткен. шешесі ұлжан орта жүздің арғын тайпасынан қаракесек руының шешендікпен, тапқырлық, әзіл әжуамен аты шыққан шаншарлардың қызы «абай» деп жас ибраһимді анасы ұлжан еркелетіп атаған. содан бері бұл есіммен абай тарихқа енді.
осындай текті ортадан шыққан құнанбай мен ұлжаннан туған төрт ұлдың бірі абай жастайынан ақ ерекше қабілетімен, ақылдылығымен көзге түседі. ға сыншы әкесі осы қатты үміт етеді. әкесі оның зеректігін байқағаннан кейін, 10 жасқа толған соң семейдегі ахмет риза медресесіне береді.медреседе төрт жыл оқығаннан кейін, оқудан шығарып алып, қасында ұстап, ел басқару ісіне баули бастайды. әкесінің төңірегінде ел жақсыларымен араласып, өз халқының рухани мәдениет жүйелерімен жете танысады. өзі билер үлгісінде шешен сөйлеуге төселеді. ұтымды сөзімен, әділ билігімен елге танылып, аты шығады. көп ұзамай, жетпісінші жылдардың бас кезінде қоңыр көкше дейтін елге болыс болады. билікке араласып, біраз тәжірибе жинақтағаннан кейін ол халық тұрмысындағы көлеңкелі жақтарға сәуле түсіруге күш салып бағады. бірақ онысынан пәлендей көңіл тоятындай нәтиже шығара алмайды. сондықтан халқына пайдалы деп тапқан істерін көркем сөзбен, әсіресе, өлеңмен насихаттамақ болады. абай бір жағынан шығыс классиктері низами, сағди, қожа хафиз, науаи, физули, жәми тағы басқаларды оқыса, екінші жағынан а. с. пушкин, а.и. герцен, м.е. салтыков-щедрин, н.а. некрасов, м.ю. , л.н. толстой, и.а. крылов, ф.м. достоевский, и.с. тургенев, н.г. чернышевский мұраларын оқып, терең таныс болған, батыс әдебиетінен гете, джордж байрон сияқты ақындарды оқып, дрепер, спиноза, спенсер, льюис, дарвин сынды ғалымдардың еңбектерін зерттейді
Үйірме жетекшісі мен оқушылар арасында диалог құрастыру.
Үйірме жетекшісі: Айымгүл, келер аптада жоспарлап қойған шаруаларың жоқ па?
Айымгүл: Әзірге, ешқандай жоспарым жоқ, апай. Бір нәрсе істеу керек пе?
Үйірме жетекшісі: Ия, солай десем де болады. Келесі аптада біздің сарайымызда ашық есік күндері өтеді. Соған әрбір үйірме өзінің оқушыларының қатысуымен түрлі іс – шаралар жүргізуі керек. Соған өзіміз кішігірім концерт ұйымдастырсақ деп ойлап отырмын.
Айымгүл: Жақсы, апай. Әрине қатысамын.
Үйірме жетекшісі: Бәрекелді, онда орындайтын күй таңдап қояйық.
Айымгүл: Маған Құрманғазы атамыздың «Балбырауын» күйі ерекше ұнайды. Концертімізді сонымен ашсақ қалай болады?
Самал: Ия, апай. Содан кейін барлығымыз жақында ғана үйренген «Шалқыма» күйін орындасақ, қалай қарайсыз?
Үйірме жетекшісі: Бәрекелді, жандарым! Міне, өздерің де концерт бағдарламасын құра алатын болыпсыңдар! Жарайсыңдар! Еңбегімнің зая кетпей жатқанына қуаныштымын!
Самал: Апай, біз бұл үйірмеде сізден көп нәрсе үйреніп жатырмыз ғой. Соны енді халыққа көрсетсек, бұл біз үшін де үлкен мақтаныш қой.
Айымгүл: Концертте өнер көрсеткеніміз сіздің арқаңызда жеткен жетістік деп білеміз!
Үйірме жетекшісі: Рахмет сендерге, жандарым! Ендеше күйлерді бір қайталап шығайық...
абай (ибраһим) құнанбайұлы (1845-1904) — ақын, ағартушы, жазба қазақ әдебиетінің, қазақ әдеби тілінің негізін қалаушы, философ, композитор, аудармашы, саяси қайраткер[1], либералды білімді исламға таяна отырып, орыс және еуропа мәдениетімен жақындасу арқылы қазақ мәдениетін жаңартуды көздеген реформатор. абай ақындық шығармаларында қазақ халқының әлеуметтік, қоғамдық, моральдық мәселелерін арқау еткен.
абай шығыс пен батыс мәдениеті мен өркениетін жетік білген. бірқатар әлем ойшылдарының еңбектерімен жақсы таныс болған. философиялық трактаттар стилінде жазылған «қара сөздері» - тақырып ауқымдылығымен, дүниетанымдық тереңдігімен, саяси-әлеуметтік салмақтылығымен құнды.
қысқаша шолу
орта жүздің арғын тайпасының тобықты руынан шыққан билер әулетінен. әкесі құнанбай өскенбайұлы өз заманындағы атақ даңқы алысқа кеткен ң бірі болған. патша өкіметі xix ғасырдың ортасындағы бір сайлауда оны қарқаралы ауданының аға сұлтандығына бекіткен. шешесі ұлжан орта жүздің арғын тайпасынан қаракесек руының шешендікпен, тапқырлық, әзіл әжуамен аты шыққан шаншарлардың қызы «абай» деп жас ибраһимді анасы ұлжан еркелетіп атаған. содан бері бұл есіммен абай тарихқа енді.
осындай текті ортадан шыққан құнанбай мен ұлжаннан туған төрт ұлдың бірі абай жастайынан ақ ерекше қабілетімен, ақылдылығымен көзге түседі. ға сыншы әкесі осы қатты үміт етеді. әкесі оның зеректігін байқағаннан кейін, 10 жасқа толған соң семейдегі ахмет риза медресесіне береді.медреседе төрт жыл оқығаннан кейін, оқудан шығарып алып, қасында ұстап, ел басқару ісіне баули бастайды. әкесінің төңірегінде ел жақсыларымен араласып, өз халқының рухани мәдениет жүйелерімен жете танысады. өзі билер үлгісінде шешен сөйлеуге төселеді. ұтымды сөзімен, әділ билігімен елге танылып, аты шығады. көп ұзамай, жетпісінші жылдардың бас кезінде қоңыр көкше дейтін елге болыс болады. билікке араласып, біраз тәжірибе жинақтағаннан кейін ол халық тұрмысындағы көлеңкелі жақтарға сәуле түсіруге күш салып бағады. бірақ онысынан пәлендей көңіл тоятындай нәтиже шығара алмайды. сондықтан халқына пайдалы деп тапқан істерін көркем сөзбен, әсіресе, өлеңмен насихаттамақ болады. абай бір жағынан шығыс классиктері низами, сағди, қожа хафиз, науаи, физули, жәми тағы басқаларды оқыса, екінші жағынан а. с. пушкин, а.и. герцен, м.е. салтыков-щедрин, н.а. некрасов, м.ю. , л.н. толстой, и.а. крылов, ф.м. достоевский, и.с. тургенев, н.г. чернышевский мұраларын оқып, терең таныс болған, батыс әдебиетінен гете, джордж байрон сияқты ақындарды оқып, дрепер, спиноза, спенсер, льюис, дарвин сынды ғалымдардың еңбектерін зерттейді
Үйірме жетекшісі мен оқушылар арасында диалог құрастыру.
Үйірме жетекшісі: Айымгүл, келер аптада жоспарлап қойған шаруаларың жоқ па?
Айымгүл: Әзірге, ешқандай жоспарым жоқ, апай. Бір нәрсе істеу керек пе?
Үйірме жетекшісі: Ия, солай десем де болады. Келесі аптада біздің сарайымызда ашық есік күндері өтеді. Соған әрбір үйірме өзінің оқушыларының қатысуымен түрлі іс – шаралар жүргізуі керек. Соған өзіміз кішігірім концерт ұйымдастырсақ деп ойлап отырмын.
Айымгүл: Жақсы, апай. Әрине қатысамын.
Үйірме жетекшісі: Бәрекелді, онда орындайтын күй таңдап қояйық.
Айымгүл: Маған Құрманғазы атамыздың «Балбырауын» күйі ерекше ұнайды. Концертімізді сонымен ашсақ қалай болады?
Самал: Ия, апай. Содан кейін барлығымыз жақында ғана үйренген «Шалқыма» күйін орындасақ, қалай қарайсыз?
Үйірме жетекшісі: Бәрекелді, жандарым! Міне, өздерің де концерт бағдарламасын құра алатын болыпсыңдар! Жарайсыңдар! Еңбегімнің зая кетпей жатқанына қуаныштымын!
Самал: Апай, біз бұл үйірмеде сізден көп нәрсе үйреніп жатырмыз ғой. Соны енді халыққа көрсетсек, бұл біз үшін де үлкен мақтаныш қой.
Айымгүл: Концертте өнер көрсеткеніміз сіздің арқаңызда жеткен жетістік деп білеміз!
Үйірме жетекшісі: Рахмет сендерге, жандарым! Ендеше күйлерді бір қайталап шығайық...