Эпитет немесе айқындау (грекше epitheton – қосымша) – заттың, құбылыстың айрықша сипатын, сапасын анықтайтын суретті сөз. Эпитет прозада да, поэзияда да кездеседі. Сөзіміз дәлелді болу үшін мына бір мысалмен бергенді жөн көрдік. С. Мәуленовтің «Таңғы тыныштық» атты өлеңінің мына бір шумағынан эпитеттерді тауып көрейік.
Мөлдіреп тұнып ауа таңғы уақыт,
Дүние демін алып қалды жатып.
Жұлдыздар түнде тұрған қарауылға
Көз ілді ұйқы жеңіп балбыратып.
Келеді алтын сағат көтеріліп,
Бастауға кең әлемнің жұмыс күнін. Ерекшеленіп берілген мына эпитетті тіркестер өлеңге өң береді.
Теңеу (орысша сравнение) – заттың, құбылыстың ерекше белгілерін көрсетпей-ақ, оны басқа затпен, құбылыспен салыстыра суреттеу. Оның жасалу жолдары: -дай, -дей жұрнақтары арқылы, «секілді, сияқты» деген шылаулармен, «ұқсап, құсап» деген сөздер арқылы жасалады. Ақберен Елгезектің «Кешкі ода» атты өлеңінің мына шумағы тұтастай теңеуге құралған.
Қыр мұрының – таулардың сілеміндей,
Нұр-ғұмырың – баулардың тілегіндей.
Қарашы әне, майысқан аппақ гүлді,
Дәл өзіңнің нәп-нәзік білегіндей!
Толғау – ақын-жазушылардың заман, қоғам өмірінде болып жатқан өзгерістерді, жаңалықтарды немесе бір ұлы адамдардың істеп өткен істерін мирас етіп, артқы ұрпаққа лирикалы ұзақ жыр етіп суреттеп беру. Бұл әдебиеттанушы Мақтым Шәбжантайқызының толғауға берген анықтамасы. Ал Ахмет Байтұрсынұлы толғаудың түрлерін айтады.
«Толғау түрлері де толып жатыр; оның ішіндегі негізгі түрлері мыналар: 1) Сап толғау, 2) марқайыс, 3) налыс (мұңайыс), 4) намыстаныс, 5) сұқтаныс, 6) ойламалдау. Ойламалдау түрі көп; ойламалаудан бөлініп: 1) сөгіс толғауы, 2) күліс толғауы, 3) масқаралау шығады.
Теңеу сазбалшықтай , сүттей
Эпитет алтын алма, алтын күз.
Эпитет немесе айқындау (грекше epitheton – қосымша) – заттың, құбылыстың айрықша сипатын, сапасын анықтайтын суретті сөз. Эпитет прозада да, поэзияда да кездеседі. Сөзіміз дәлелді болу үшін мына бір мысалмен бергенді жөн көрдік. С. Мәуленовтің «Таңғы тыныштық» атты өлеңінің мына бір шумағынан эпитеттерді тауып көрейік.
Мөлдіреп тұнып ауа таңғы уақыт,
Дүние демін алып қалды жатып.
Жұлдыздар түнде тұрған қарауылға
Көз ілді ұйқы жеңіп балбыратып.
Келеді алтын сағат көтеріліп,
Бастауға кең әлемнің жұмыс күнін. Ерекшеленіп берілген мына эпитетті тіркестер өлеңге өң береді.
Теңеу (орысша сравнение) – заттың, құбылыстың ерекше белгілерін көрсетпей-ақ, оны басқа затпен, құбылыспен салыстыра суреттеу. Оның жасалу жолдары: -дай, -дей жұрнақтары арқылы, «секілді, сияқты» деген шылаулармен, «ұқсап, құсап» деген сөздер арқылы жасалады. Ақберен Елгезектің «Кешкі ода» атты өлеңінің мына шумағы тұтастай теңеуге құралған.
Қыр мұрының – таулардың сілеміндей,
Нұр-ғұмырың – баулардың тілегіндей.
Қарашы әне, майысқан аппақ гүлді,
Дәл өзіңнің нәп-нәзік білегіндей!
Толғау – ақын-жазушылардың заман, қоғам өмірінде болып жатқан өзгерістерді, жаңалықтарды немесе бір ұлы адамдардың істеп өткен істерін мирас етіп, артқы ұрпаққа лирикалы ұзақ жыр етіп суреттеп беру. Бұл әдебиеттанушы Мақтым Шәбжантайқызының толғауға берген анықтамасы. Ал Ахмет Байтұрсынұлы толғаудың түрлерін айтады.
«Толғау түрлері де толып жатыр; оның ішіндегі негізгі түрлері мыналар: 1) Сап толғау, 2) марқайыс, 3) налыс (мұңайыс), 4) намыстаныс, 5) сұқтаныс, 6) ойламалдау. Ойламалдау түрі көп; ойламалаудан бөлініп: 1) сөгіс толғауы, 2) күліс толғауы, 3) масқаралау шығады.
Объяснение: