Ерді қолдан ЖАЗылым Айтылым
(11 жулар жумыс. Төменде берілген мәтінді
оқып, жартылай көшпелілер мекенде-
ген аймақтарды анықтаңдар. Сол бойын-
ша «Көшпелілер мекендеген аймақтар»
тақырыбында Қазақстан картасын постер
түрінде жасаңдар. Жасаған постерді сынып
алдында қорғаңдар.
«Көшпенділер»
Кульбатырова Рашид
Қазақстан шеңберінде кешпелілік қалыптасқан аймаққа Каспий маңы
ойпаттары, Үстірт, Торғай, Жем жоталары, Бетпақдала, Балқаш маңы да-
лалары, Сарыарқа, Мұғалжар, Маңғыстау жоталары, Алтай, Тарбағатай,
Жоңғар, Іле Алатауларының тау беткейлері мен таулы өлкелері жатады,
Бұл аймақтардағы өзен-сулардың маңайында, әсіресе осы аймақтар мен
отырықшы-егінші мәдениеттер шегараларында маргиналдық аймақтар
қалыптасқан. Оларға жартылай көшпелі шаруашылық-мәдени тұрпат.
Мұндай аймақтарға Сырдың бойы, жартылай Ертістің, Тобылдың. Есілдің,
Жайықтың бойлары, Жетісу, Шығыс Қазақстанның таулы және тау
бектерінің кейбір алқаптары, Аралдың маңайы жатады. Жоңғар, Іле, Қырғыз
Алатауындағы тау бектерінде жылына 500 мм-ден астам ылғал түседі. Бұл
өңірлерде, әсіресе өзен-көл суларының маңайында ежелден егіншілік пай-
да болып, отырықшы мәдениет қалыптасқан. Құнарлы топырақты, ауа райы
қолайлы болған Сыр бойы, Шу, Талас аймақтарында қола дәуірінен бастап-
аң егіншілік дамып, орта ғасырларда қала мәдениеті дамыды. Дегенмен
осы егіншілік, отырықшы мәдениет қалыптасқан аймақтардың өз ішінде де
мал шаруашылығы егіншілікпен қатар дамып, бұл өңірлердің шаруашылық-
мәдени тұрпаты жартылай отырықшы, жартылай көшпелі болған. Әр заманда
ауа райының өзгеруіне, тарихи-саяси, этномәдени ахуалдарға байланысты
бұл өңірлерде бірде отырықшы, жартылай отырықшы егіншілік шаруашылық
қалыптасса (мөлшермен VI-XIII ғасырлар), енді бір замандарда жартылай
көшпелі, кей аудандарында тіпті көшпелі шаруашылық-мәдени тұрпат
қалыптасты.
