ЬЭссені оқы. Жоспарын құрастыр. Ретін дұрыс қой. Шалқар көлі
Шалқар көлі айналасына Х ғасырдың өзінде елді мекендер мен қалалар орналасқан. Әртүрлі кезеңдерде көпестер, миссионерлер қонақ болған. Бүгінде Шалқар көлі Батыс Қазақстан облысы мен көршілес мемлекеттерге шипалы көл ретінде танымал. Көл түбінде түрлі жарақаттар мен ауруларға ем болатын тұзды сор, балшық бар.
Көлдің ауданы 205,8 км2, ұзындығы 18,4 км алып жатыр. Көлдің ең енді жері 14,7 км-ге созылған. Солтүстік, оңтүстік-батыс бөліктерінде жағалаулары жатық болса, қалған жерлерінде жағалау жарқабақты болып келеді. Жарқабақтардың биіктігі 3-10 метрге дейін жетеді.
Шалқар көліне Шолақаңқаты, Есенаққаты өзендері құяды. Солянка өзенінің су деңгейі 15,5 м көтеріліп тасыған кезде осы Шалқар көліне құяды. Шалқар көлі минералдарға аса бай және теңіз суларымен құрамы бірдей болып келеді. Оның құрамында тұзды қышқыл, кальций гидрокарбонат, магний бар.
Көлді аққу, қаз, үйрек, қоқиқаз, шағала, бірқазан мекендейді. Бұл көлден мал суарылады, балық ауланады. Жергілікті тұрғындар Шалқарды «Кіші теңіз» деп те атайды. Өйткені ол «Каспий теңізінің» жұрнағы деп танылады.
Баяғы бір заманда шал мен кемпір болыпты. Олардың бақшасы бар екен. Бірде шал шалқан отырғызады. Шалқан үп-үлкен боп өседі. Бір күні шал шалқанды жерден суырып алмақшы болады. Ары тартады, бері тартады. Бірақ шалқанды шығара алмайды. Шал көмекке кемпірін шақырады. Кемпір шалдан, шал шалқаннан ұстап, ары тартады, бері тартады. Бірақ орнынан қозғалта да алмайды. Кемпір көмекке немере қызын шақырады. Немересі кемпірден, кемпір шалдан, шал шалқаннан ұстап, ары тартады, бері тартады. Тағы да суырып шығара алмайды. Немере қызы итін шақырады. Ит қыздың етег інен, немересі кемпірден, кемпір шалдан, шал шалқаннан ұстап, ары тартады, бері тартады. Шалқанды суыра алмайды. Енді ит көмекке мысықты шақырады. Мысық иттің құйрығынан, ит қыздың етегінен, немересі кемпірден, кемпір шалдан, шал шалқаннан ұстап, ары жұлқиды, бері жұлқиды. Шалқан шықпайды. Мысық болса, тышқанды шақырады. Тышқан келіп мысықтың құйрығынан, мысық иттен, ит немересінің етегінен, қыз кемпірден, кемпір шалдан, шал шалқаннан ұстайды. Олар тарта-тарта ақыры шалқанды суырып шығарады.
Жаңа жыл Жаңа жыл Жаңа жылға жаңа жыр Жасыл шырша жанында Билеп барлық бала жүр Жаңа жылым мол болсын Баскан қадам он болсын Төрле Төрле Жаңа жыл Бізге Құтты жыл болсын Ақ қар жапты даланы Ақ жамылды айнала Жарқыратып шамдарын, Шырша келді ортаға Ауыл маңы қар аппақ, Қызықтар көп не түрлі. Ақ дәптерді парақтап, Қыс отырған секілді. Жаңа жылда, балалар, Тек қуаныш көріңдер. Ауырмаңдар ешқашан, Мықты болу өзіңнен.
Әкем таңдап әкелді Ең үлпілдек шыршаны, Иісі аңқыған шыршаны, Жарқыраған шыршаны... Жұпар иісі аңқыды, Апамды да мәз қылды! Жаңа жылда, балалар, Тек қуаныш көріңдер. Ауырмаңдар ешқашан, Мықты болу өзіңнен. Тамаша, тамаша, Шыршамыз тұр жараса. Басында әсем жұлдызы Көз тоймайды қараса.
Жаңа жылға жаңа жыр
Жасыл шырша жанында
Билеп барлық бала жүр
Жаңа жылым мол болсын
Баскан қадам он болсын
Төрле Төрле Жаңа жыл
Бізге Құтты жыл болсын
Ақ қар жапты даланы
Ақ жамылды айнала
Жарқыратып шамдарын,
Шырша келді ортаға
Ауыл маңы қар аппақ,
Қызықтар көп не түрлі.
Ақ дәптерді парақтап,
Қыс отырған секілді.
Жаңа жылда, балалар,
Тек қуаныш көріңдер.
Ауырмаңдар ешқашан,
Мықты болу өзіңнен.
Әкем таңдап әкелді
Ең үлпілдек шыршаны,
Иісі аңқыған шыршаны,
Жарқыраған шыршаны...
Жұпар иісі аңқыды,
Апамды да мәз қылды!
Жаңа жылда, балалар,
Тек қуаныш көріңдер.
Ауырмаңдар ешқашан,
Мықты болу өзіңнен.
Тамаша, тамаша,
Шыршамыз тұр жараса.
Басында әсем жұлдызы
Көз тоймайды қараса.