Әңгіме туралы сыни хабарламаларды оқып,нені хабарлап тұрғанын анықтаңыздар.
1-мәтін
Шығарма Ораштың кӛзімен, қимас сезімімен, ӛкінішімен берілген Тортай тағдыры жайлы. Екі
баланың әңгімесінен олардың зеректігін, сезімталдығын, ақылдылығын кӛрмеу мүмкін емес.
Үміт арту, мақсат қою, армандай білу осы балалардың әңгімесінен анық кӛрінеді. Бір-бірінің
қамын ойлап, бір-бірін толықтырып отыратынын оқыған кезде, шын жанашырлықтың не
екенін түсінуге болады.
Ал Ораштың Тортайға қатты жаны ашыған сәті мынау еді. «Күз жақындап, фермадағы барлық
бала жайлаудан ауылға оқуға аттанғанда, тау басында бұзау бағып, жападан-жалғыз Тортай
ғана қалған. Әрине, мен оны қимадым, қиналдым. Ӛзіммен бірге ала кететін шаманың
жоқтығына жыным келді». Ең зерек досының ауылда қалып, оқуға бармай қалғанына жаны
ашып, қолдың қысқалығына налуда... «Кетерімде ол маған ең сүйікті кітабын сыйлап тұрып
айтты: «Мен үшін де оқы. Бәлкім, мен міне алмаған ақбоз атқа cен мінерсің». Осы сәттен бірбіріне деген қимастық сезім, әрі досқа артылған үлкен үмітті кӛруге болады. Арманындағы
ақбоз атын ӛзі мінбесе де, досына қиған Тортайдың ақжүректілігін байқайсыз.
Ә мәтіні
«Тортай мінер ақбоз ат» әңгімесіне негіз болған ауылдың күйбең тіршілігі әңгіме басында
азды-кӛпті айтылып кетеді. Шілде айындағы саф ауа, керемет табиғат кӛрінісі мен күндізтүні тыным таппайтын ауыл ӛмірі әдемі суреттелген. Бұл – автордың шеберлігі. Қазақ
ауылының қайнап жатқан тіршілігі, ара-арасында шырқалған ән, маздап жанған ошақ,
жиналмайтын алтыбақан – тірлік пен думанның астасқан ортасы. Моңғолияның бер
жағындағы Салықсалғанның иығында орналасқан ауыл. Осы ауылда Тортай мен Ораштың
балалық шағы ӛтті.
«Біздің ауыл Салықсалғанның иығында орналасқан...» Осылай басталатын әңгіме сӛзімізге
дәлел. Әңгіме басын оқып отырып, жаздың жайма-шуақ күніндегі ауылдың табиғаты кӛз
алдыңызға бейнелене кетеді. Суға бай, құнарлы жерде мал да қоңды болатыны белгілі. Бұл
ауыл мал ӛсіріп, ӛнімін алып отыр. «Ымырт үйіріле алтыбақан құрған азаматтардың
маңайында арпалысып, тиіп-қашып, ұлардай шулап ойнап жүргеніміз...» Ауыл қауырт
шаруасымен арпалысып жатса да, алтабақандары бір жиналмайды екен. Ара-арасында
кӛңілдерін кӛтеріп, сауық құрады. Ойын балалары да осы кезді пайдаланып, ауылды шулатып
жібереді екен. Ал күз жақындағанда, фермадағы барлық бала жайлаудан ауылға оқуға
аттанады. Бұл кезде ауыл тынышталып қалатыны сӛзсіз. «Былтыр жазда демалыс алып,
ауылға тағы бардым. Әкемнің тӛрт бӛлмелі, бау-бақшалы үйінде еркін сайрандап, тойып жеп,
тасыраңдап жүрмін» деген автор сӛзінен ауылдың мал ӛсіруден басқа, бау-бақшамен,
егістікпен де айналысатынын кӛруге болады. Міне, «Тортай мінер ақ боз ат» әңгімесіне негіз
болған ауыл тіршілігі осылай ӛтіп жатады. Қарапайым қазақ ауылының тіршілігі.
БЖБ
Тілім менің - таусылмайтын байлығым. Ең құдіретті де қастерлі өз ана тілім. Шыр етіп дүниеге келгеннен бері ана тіліммен өсіп келемін. Ана тілі арқылы алғашқы әліппені таныдым. Содан бері міне, өз ана тіліммен сусындап келемін. Өз тарихымды танып білдім. Туған тіліміздің абыройын асқақтату – әрбір азаматтың борышы. Себебі, біздің болмысымыз, салт - дәстүріміз, дініміз, мәдениетіміз осы тілімізде жатыр. Тәуелсіз елдің жас ұрпағын парасатты, білімді, іскер, қабілетті, ұлтжанды етіп қалыптастыруда мемлекеттік тіліміздің атқаратын қызметі өте жоғары. Сондықтан да туған еліміздің мемлекеттік тілін білуге міндеттіміз. Өйткені, тіл - ата - бабамыздан бізге қалған аманаты. Ата - баба мұрасын жалғастыру, оның мәртебесін көтеру мына баршамыздың міндетіміз, парызымыз. Тіл арқылы ақындарымыз бен жазушыларымыздың. даналардың сөздерін, өлең - жырларын оқып білеміз, олардан ғибрат аламыз. “Өнер алды – қызыл тіл” деген осыдан шыққан болар. Елінің болашағын ойлаған,. құрметпен қараған әрбір азамат ана тілін сақтап қалуы үшін қолынан келген көмегін аямауы тиіс. Асыл қазынамызға айналған қазақ тілінің құндылығының арта беруіне әрдайым өз үлесімді қосамын. Тәуелсіз Қазақстанның көгінде көк байрағымыз желбіреді, әр қазақтың жүрегінде Әнұранымыз айтылды, өзіміздің қазақ тілімізбен қайтадан қауыштық. Қазақстан Республикасының тіл туралы Заңы қабылданды. Бұның бәрі Елбасының көреген саясатының арқасында деп білемін. Ендігі біздің міндетіміз тілімізді сақтап, сол тілде сауатты жазып, ойымызды қазақ тілінде таза жеткізу, ардақтап құрметтеу.
1. Кісі елінде сұлтан болғанша,
Өз еліңде ұлтан бол.
2. Өз елім, өлең төсегім.
3. Мал қонысын іздейді,
Ер жігіт туысын іздейді.
4. Ел-елдің барі жақсы,
Өз елің барінен жақсы.
5. Іргесі берік елді
Жау ала алмас,
Ауызы бір елді
Дау ала алмас.
6. Сұңқар киясын сағынады,
Торғай ұясын сағынады.
7. Ұлтарақтай болса да
Ата қонысы жер қымбат.
Ат төбеліндей болса да
Туып өскен ел қымбат.
8. Жат елдің жақсысы болғанша,
Өз еліңнің сақшысы бол.
9. Есі бар жігіт елін табар,
Есі жоқ жігіт жаттың отын жағар.