Хань өкілінің императорға хабары А «Қаңлылар өркөкірек,өжет келеді.Біздің елшілерімізге басын имеді,Қытайөкілдерін үйсін елшілерінен төмен отырғызады» 2 Сыма Цянь «Тарихи жазбалар» Ә «Қаңлыда бес кіші патша –ваң бар.Ондай міндетке билеушінің ұлдары тағайындалып, патшаға тікелей бағынды» 3 Герадот «Тарих» Б «Олар атқа мінудің шебері.Жауынгерлері садақ, қылыш және қола балтамен қаруланып,сауыт киеді. » 4 Чжань-Цянь В Үйсіндерде жылқы көп . Олардың ең бай адамдарында төрт-бес мың жылқы болды. 5 Страбон Г Қазір үйсіндер күшті елге айналыпты.Мол сыйлықтар ұсыну арқылы ханшамызды ұзатып, күнбимен құдандалық байланыс орнатамыз 6 Қытай жазба дерегі Д Парсы патшасы Кир Томириске үйленгісі келген болып, құда түсуге елшілер жіберді.Үйленуді емес, массагеттер патшалығын билеуді көздеп отырғанын түсінген Томирис келісім бермедіэ

Көшпелілер немесе көшпелі қоғам, көшпелі өркениет дегеніміз — негізгі кәсібі мал шаруашылығы болып, күнкөрісінің көзі мал өнімдерінен тұратын, белгілі бір қалыптасқан жүйемен көшіп-қонып тіршілік ететін адамдардың әлеуметтік-экономикалық, саяси қауымдастығы және өркениеті.

Көшпелілер өркениетін зерттеу мәселелері. Көшпелілер туралы түсінік, алдымен отырықшы халықтар арасында қалыптасты. Б.з.д. V ғасырда өмір сүрген тарихшы Геродот көшпелі скиф тайпаларының тұрмысын мадақтап жазды. Көшпелілердің табиғат аясындағы өмірін басқа да антик тарихшылар, философтар, орта ғасырлар ойшылдары сипаттады. Оларға табиғаттың төл баласы сияқты көшпелілер өмірі таза, қулық-сұмдықтан, отырықшы-қалалық өркениеттің жаман қасиеттерінен ада болып көрінді.

Катонқарағай ауданы емдік-сауықтыру туризмін дамыту үшін үлкен мүмкіндіктері бар, онда термальды радон көздері негізінде «Рахман қайнарлары» бальнеологиялық шипажай жұмыс істейді (1964 жылдан бастап жұмыс істейді), онда емдік процедуралардың кең спектрі ұсынылған.

Шипажай Катонқарағай мемлекеттік ұлттық саябағы аумағында орналасқан.

Шипажайдың құндылығы – минералды радон көздерінде.

Шипажай жыл бойы істейді, бір жылда орташа алғанда 2-2,5 мың адамды қабылдайды.

2013 жылы келушілер саны 2012 жылмен салыстырғанда 1,3 есе (2012 жылы 2128 адам, 2013 жылы – 2690 адам).

Шипажайдың сыйымдылығы - 80 орын, профилі - бальнеотерапевтік.

Негізгі проблема жетудің қиындығы, халықаралық стандарттарға сәйкес келетін инфрақұрылымның болмауы, тұрғын үй мен тамақтандырудың төмен сапасы, қызмет көрсету сапасы мен деңгейінің сәйкессіздігі.

Емдік-сауықтыру туризмінің екінші маңызды бағыты пантымен емдеу болып табылады. Бұл бағыт перспективада Шығыс Қазақстан туризмінің халықаралық мамандануын анықтай алады, себебі ел ішінде басқа жерде мұндай қызметтер көрсетілмейді, ал пантымен емдеу үшін аздаған елдердің ғана жеткілікті ресурсы бар.

Емдеудің бұл түрі дамып келеді және Шығыс Қазақстандағы емдік-сауықтыру туризмін одан әрі дамыту үшін үлкен әлеуеті бар.

Туризмнің бұл түрін негізгі және ең ірі ұсынушы Катонқарағай ауданы болып табылады. Мұнда 6 емдік-сауықтыру кешені бар, үшеуінде жыл бойы қызмет көрсетіледі. Пантымен емдеу қызметтерін көрсететін туристік нысандардың жиынтық сыйымдылығы 200 төсек-орын.

Пантымен емдеу маусымнан тамызға дейін жүзеге асырылады, келушілердің ең көбі шілде айына келеді. Осы кезеңде шипажай шамамен 400-500 адамды қабылдайды.

Бұдан басқа, пантымен емдеу Күршім, Жарма, Зайсан, Зырян аудандарында жүзеге асырылады.

Жалпы облыста 14 пантымен емдеу орны бар, соның ішінде 290 орындық жыл бойғы, жыл сайын бұл емдеу орындары 5,5 мың адамнан аса қабылдай алады.