apple122

07.10.2021 21:30 •  Қазақ тiлi

ХХ ғасырдың басында қазақтың мүддесін қалай қорғау керек еді? Ұлт тағдырына өздерін жауапты сезінген Алаш қайраткерлері қазақ халқының мүддесін қорғауда білектің күшімен емес, ақыл-оймен есе қайтарудың жолын таңдады. Сөйтіп «Қазақ» газетін өмірге әкелді. 1913 жылғы 2 ақпаннан бастап 1918 жылға дейін «Қазақ» газетінің 266 саны шығып үлгеріпті.
Қазақ газеті – Орынбор қаласында жарияланып тұрған қоғамдық-саяси және әдеби-мәдени басылым.
1915 жылға дейін аптасына бір рет, одан кейін екі рет шыққан. Газетке қаржылай көмектескен – Мұстафа Оразайұлы. Жалпы 265 нөмірі жарық көрген. Газет рәміздік-бейне ретінде киіз үйді ұсынды. Бұл қазақ ұлты деген ұғымды берді. Оның түндігі батыстан ашылып, есігіне «Қазақ» деп жазылды. Мұны түсіндірген ұлт зиялылары «қазақ ішіне Еуропа ғылым-өнері таралсын, „Қазақ“ газеті қазақ жұртына әрі мәдениет есігі, әрі сырт жұрт жағынан күзетшісі болсын» деп жазды.
«Қазақ» газетін шығаруды ұйымдастырушы, редакторы – Ахмет Байтұрсынұлы, оның өкілетті өкілі М.Дулатов болды. 1918 жылы газетті Жанұзақ Жәнібекұлы басқарды. Басылымда А.Байтұрсынұлы, Ә.Бөкейхан, М.Дулатұлы, М.Шоқай, т.б. белгілі авторлардың мақалалары жарияланып тұрды.
XX ғасыр басында бұл газет оқығандардың, діндарлардың, шәкірттердің, қарапайым сауаты бар адамдардың, тұтастай жалпы ұлттың ықыласпен оқитын басылымына айналды. Бұдан кейін пайда болған басқа газет-журналдар осы «Қазақтың» шекпенінен шықты.
Халықтың көзі, құлағы һәм тіліне айналыпты. Басылымның неліктен «Қазақ» аталғанына тоқталайық.
Біріншіден, газет – жалпыұлттық газет болды. Мақсаты жері бөлшектеніп, елі бытырап жүрген қазақ халқын топтастырып, бір ортаға біріктіру болды, сондықтан ұлт атын иемденіп «Қазақ» аталды. Екіншіден, кітәби, әдеби, ғылыми айналымда қазақ атының өз аты аталмай, қырғыз аталып келгені белгілі, сондықтан туған халқының төл атын қайтару. Ахмет Байтұрсынов бұл жайында: «Жұртымыздың, ұлтымыздың аруақты аты деп, газет есімін «Қазақ» қойдық», – дейді. Сөйтіп, ұлт зиялылары газетті шығаруда ұлттың мүддесін басты орынға қойды. Газетті жұрт керек қылмаса, ол үшін миллиондап капитал жұмсамас еді. Кейін «Айқап» журналы шықты. Бұл – бір адым болса да ілгері басқанымыздың белгісі. Бірақ бір адым ілгері басып, сол күйімен тұрып қалсақ, онымен алысқа ұзай алмаймыз. Ілгері басқанның үстіне ілгері басуымыз керек. Озғандарға жету керек, жеткендерден озу керек.

1. Мәтіннен берілген сөздерге мағыналас сөздерді анықта.

мақсат
түсінік
әйгілі
туралы
қадам
алға