Көлеңкеде қаннен-қаперсіз ұйықтап жатқан жеті-сегіз жасау балаға қарай айыр тілін сумаңдатып улы жылан жақындап келеді,
жыланның арасына түсіп, кес-кестей берді. Жылан да атылуға
айналғандай, шиыршық атып, айбат шегіп ысқырып жіберді. Құс
тағысының адам үшін шайқасы басталып кетті. Жылан шабуылды
үдете түсті. Бірақ құс тез жалтарып, оның улы тісін бойына
1-тапсырма. Мәтінді оқыңдар.
бала
мең
Күтпеген жерден, қайдан шыға келгені белгісіз, бір құс
түз
аяғын санап басып жақындай түсті. Бала жайына қалды. Екі
дарытатын емес. Міне, жылан тағы да шап берді. Құс құйрығымен
жер тіреп жалтара берді де, жылан басын қайтып тартып аламын
дегенше өткір тұмсығымен оны төбесінен шоқып-шоқып алды.
Жылан жансауғалап, жиырыла кейін шегінді. Бірақ ашулы құс
шаңқылдап үсті-үстіне шоқи берді, шоқи берді.
Бала оянып кетті. Ол қимылсыз бауыры жалтыраған жыланды,
оның жанында ауыр дем алып жатқан, өзі нан қиқымын беріп
жүрген құсты көріп таңғалды. Бұл екеуіне не болғанын түсінбей,
аңырап жан-жағына қарап біраз ойланды. Сәлден соң жүрегі әлсіз
ғана соғып жатқан мына кішкене досының өзі үшін шайқасқанын
бала түсіне қойды. мәтінлі оқып негізгі ойды анықтаңдар
достық адамды ерекше қанаттандыра білетін, қуанышты үдетіп, қайғыны азайтатын, қарым- қатынас түрі. Өмірде адал дос табу, достық қарым-қатынастарды сақтай білу өте маңызды. Себебі: əрқайсымыз достыққа мұқтажбыз. Еліміздің асқақ ақыны, патриотЫ, ұлт жанашыры Мұхтар Шахановтың:
"Достық деген ізгіліктің аланы,
Оған куə ғасырлар мен замандар.
Отанын да сатып кете алады,
Қиын шақта досын сатқан адамдар!
деген жолдарынан достықты қалай бағалағаны сезіледі. Мұхтар Шахановтың ең жақын жолдасы бола білген бір тұлғаны атап өткен.Ол тұлға- Қырғыстанның халық жазушысы, Социалистік Еңбек ері Шыңғыс Айтматов еді. Олар бір- біріне сыр айта білетін, қиын кездерде қасынан табылатын, арасынан қыл өтпейтін нағыз жазылмас достар болған. Осыған байланысты əрбір адам нағыз дос таба білу керек. Себебі досың ол саған туыс сияқТы, əрқашан бірге шынайы жүретін адам
Объяснение:
Абай 23 тамыз 1845 ж. қазіргі Семей облысының Шыңғыс тауларында Қарқаралының аға сұлтаны Құнанбайдың төрт әйелінің бірі, екінші әйелі Ұлжаннан туған.
Ақынның арғы тегі Орта жүз Тобықты Арғын ішіндегі Олжай батырдан басталады. Олжайдан Айдос, Қайдос, Жігітек есімді 3 ұрпақ тарайды. Бұлардың әрқайсысы кейін бір-бір рулы ел болып кеткен. Айдостың Айпара деген әйелінен: Ырғызбай, Көтібақ, Топай, Торғай, деген 4 ұл туады.Бұлардың әкесі момын, шаруа адамы, ал шешесі өткір тілді, өр мінезді әйел болған. Сол Айпара балаларына:
Шынжыр балақ, шұбар төс Ырғызбайым,
Тоқпақ жалды торайғыр Көтібағым,
Әрі де кетпес, бері де кетпес Топайым,
Сірә да оңбас торғайым...
Ана айтқанындай, шынында, бұлардың ішінде Ырғызбай ортасынан оза шауып, ел басқарған. Ырғызбайдан Үркер, Мырзатай, Жортар, Өскенбай тарайды. Өскенбай шаруаға жайлы, билікке әділ кісі болғандықтан, “Ісің адал болса Өскенбайга бар,арам болса Ералыға бар” деген мәтел осыдан қалған. Өскенбайдың әйелі Зереден Құнанбай туады.
Құнанбай-4 әйел алған адам. Оның бәйбішесі Күңкеден – Кұдайберді, інісі Құттымұхамбетке айттырылып, қалыңдық кезінде жесір қалған соң өзі алған екінші әйелі: Ұлжаннан – Тәңірберді (Тәкежан), Ибраһим (Абай), Ысқақ, Оспан, үшінші әйелі Айғыздан – Халиулла, Ысмағұл туады. Қартайған шағында үйленген ең кіші әйелі Нұрғанымнан ұрпақ жоқ. Абайдің “ Атадан алтау, анадан төртеу едім дейтіні осыдан. Болашақ ақын сабырлы мінезімен, кең пейілімен ел анасы атанған “кәрі әжесі” Зеренің таусылмайтын мол қазынадай аңыз ертегілерін естіп, абысын-ажынға жайлы, мінезі көнтерлі, әзіл-қалжыңга шебер, жөн-жобага жетік өз анасы Ұлжанның тәрбиесінде өсті. Абай әуелі ауылдағы Ғабитхан молдадан сауатын ашады да, 10 жасқа толған соң 3 жыл Семейдегі Ахмет Риза медресесінде оқиды. Бұл медреседе араб, парсы тілдерінде, негізінен, дін сабағы жүргізілетін еді. Құрбыларынан анағұрлым зейінді бала оқуға бар ықыласымен беріліп, үздік шәкірт атанады. Ол енді дін оқуын ғана місе тұтпай, білімін өз бетінше жетілдіруге ұмтылады. Сөйтіп көптеген шығыс ақындарының шығармаларымен, араб, иран, шағатай (ескі өзбек) тілінде жазылған ертегі, дастан, қиссалармен танысады, Шығыстың Низами, Науаи, Сәғди, Қожа Хафиз, Фзули сияқты ұлы ғұлама, классик ақындарына бауыр басады. Медресенің үшінші жылында Абай Семей қаласындағы “Приходская школаға” да қосымша түсіп, орысша сауатын аша бастайды. Бірақ бұл оқуын әрі жалғастыра алмай, небәрі 3 жылдан соң оның мұсылманша да, орысша да оқуы аяқталады.