Алпамыс батыр” — қазақ халқының қаһармандық эпосы.[1] Терең мазмұны, көркемдігі мен тарихи шындықты қамтуы жағынан “Одиссея”, “Манас”, “Калевала”, “Қобыланды батыр” т.б. жырлар секілді әлемге танымал эпостық жыр. “Алпамыс батырда” халықтың басынан өткен қаһармандық оқиғалар эпик. әсірелеу заңдылығымен берілген. Жырда талай заманның түсінігі, дүниетанымы, шындығы қат-қабат қорытылып, полистадиялы түрде жинақталған. Мұнда түрік қағандығы дәуіріндегі (5-7 ғ.) азаттық үшін күрестің сарындарынан бастап, 17-18 ғ-ғы қалмақ шапқыншылығына қарсы қаһармандық ұрыстардың нақтылы елестері де сезіліп отырады. Зерттеушілер (В.М. Жирмунский т.б.) “Алпамыс батыр” жырында көне дәуірдің салт-санасы, ғұрпы, неғұрлым айқын бейнеленгенін атап өткен. Жыр дәл қазіргідей класик. бүтіндікке замандар бойында жетілу, толығу арқасында жеткен. Әсіресе, жырдан батырлық ертегілердің жігі айқын байқалуы эпосты ең байырғы туындылардың бірі деп есептеуге мүмкіндік береді. Мыс.: жырда қарт ата-аналардың жаратқаннан перзент тілеп әулиелерге түнеп мінәжат етуі, болашақ батырды зарығып көруі; жас қаһарманнның жедел ер жетіп, айрықша қайрат танытып өзі таңдап жүйрік ат мінуі; жау шапқыншылығына ұшыраған елінің кегін қайтарып, туған елін бақытқа кенелтуі; өзіне өмірсерік болатын сұлу жар таңдап бақытты өмір кешуі секілді ежелгі батырлық ертегілерге тән тұрақты сарындар жырда мейлінше анық және толық көрсетіледі. Алпамыс жау зынданында жатқан кезінде оның қалыңдығы Гүлбаршынды Ұлтақұлдың зорлықпен алуға ұмтылуы, батырдың өз әйелі “тойының” үстінен шығуы бұл эпосты ертедегі гректің “Одиссеясымен” үндестіреді. Әлбетте жырдың ең қызықты тармағы қазақ халқының бертіндегі тарихи өмірінің сипатын беретіндігі. Қазақ халқының 17-18 ғ-да қалмақ жаулаушыларына қарсы күресі көптеген жырларда фабулалық шынайы көрініс береді. Жырда көрсетілген жер, мекен, адам аттары, елдің шаруашылық кәсіптері, салт-ғұрыптары эпостың қазақ халқының төл туындысы екендігін дәлелдейді. Қаһармандардың туып-өскен, өмір кешкен елі — Жиде байсын, нақтылы тайпасының аты — қоңырат болып көрсетілгені көптеген ғалымдардың, соның ішінде Жирмунскийдің дастанды қоңыраттардың тайпалық эпосы деп айтуына мүмкіндік берген. Дегенмен, эпоста сипатталатын оқиғалар, адамдардың іс-әрекетінің молдығы, сан-дәуірдің наным-сенім ерекшелігін танытатын тұстары эпостың шеңберін бүкілқазақтық көлемге көтереді. “Алпамыс батыр” жырының халықтың есінен мәңгілік ұмытылмастай орын алу себебі тарихи әлеум. шындықтың биік көркемдікпен жырлануында. Мұндағы бейнеленетін көріністердің бәрі де қазақтың көшпелі өміріне тән мейлінше етене жәйттер. Байбөрі мен Байсарының бір-бірімен уәде байласып құдандалы болуы, қадым замандағы нағыз қазақтың шындығы. Құдалардың көкпар үстінде бір-бірімен өкпелесіп, Байсарының жат елге көшіп кетуі, барған жерінде зәбір көруі, ақырында Гүлбаршын сұлуды Алпамыс батырдың іздеп тауып, көп қиыншылық, азапты оқиғалардан соң алып қайтуы ұзақ жылдарға созылған жаугершілік заманның елестері. Әлбетте Алпамыс та, Гүлбаршын да мейлінше әсіреленген. Идея, мұрат дәрежесіне көтерілген бейнелер. Батырға тән ерекше қасиеттер: жаудан сескеніп қорықпайтындық, қалың дұшпанға қарсы шабатын, намыс пен арды жоғары қоя білетіндік, еліне қамқорлық Алпамыстың басынан табылса, әйел атаулының ең ұнамды сипаттары болып табылатын ақылдылық, мінезділік, опалылық сынды белгілер Гүлбаршынға тән болып көрінеді. Бұндай бейнелер халықтың ең ізгі адамдар туралы ұғымына, арманына сәйкес келеді. Эпостың қай заманда да халық көңіліне дөп келетін қасиеттері мұнда болғанды ғана емес, болуы мүмкіннің де жинақталып берілуінде. Алпамыстың отқа салса күймейтін, оқ өтпейтін, қылыш кеспейтін болып көрінуі халықтың ешқашан жойылмайтын, жаңсылықтан үмітін үзбейтін дәл осындай ел перзенті болса дейтін аңсарынан туған. “Алпамыс батыр” жыры ел арасында замандар бойында айтылып келгенімен баспа жүзін алғаш рет 1899 ж. (“Қисса И-Алпамыш”, Қазан) көрген. Қазан төңкерісіне дейін бұл жыр 7 рет қайталанып басылып шыққан. Жырдың ел арасындағы түрлі нұсқаларын іздеп тауып, хатқа түсіріп орысша мазмұнда бастырған атақты фолькоршы Ә.Диваев. Ол бұл жырдың бір нұсқасын қарақалпақ бахшысы Жиемұрат Бермухамедовтан, тағы бірер нұсқасын Шымкент оязының тұрғыны Е.Ақылбековтің қолжазбасынан алған. Кеңес жылдарында өзге де батырлық жырларымен қатар “Алпамыс батыр” сан рет қайта басылды. Оның тарихи, көркемдік мәні мен орны туралы М.Әуезов, С.Сейфуллин, Қ.Жұмалиев, Ә.Марғұлан, М.Ғабдуллин, Н.Смирнова, Т.Сыдықов сынды зерттеушілер арнаулы еңбектер жазды. Бұл қатарда орыс ғалымы Жирмунскидің түрік батырлық эпосы туралы монографиясын айрықша атап өтуге болады. “Алпамыс батыр” жырының дүние жүзіне мәлім болуына осы аталған еңбектің пайдасы зор болды. Жырдың аса тартымды, кең танымал болуының тағы бір сыры оның фабулалық желілерінің түрік тілдес халықтарда да ұшырауына байланысты. Қазақ халқының бірнеше ертегілерінде “Алпамыс батыр” жырының оқиғалық сарыны кездеседі
Егер мен Елбасы болып сайлансам мен , онда мен бірінші орында Қазақстанымыздын басқа елдерден тәуелді болуын тоқтатар едім. Қазақстан биологиялық жағдайы өте жақы мемлекет. Атап айтқанда, мұнай мен газдан және басқа да кен орындарына толы. Бірақ біз экспрттан гөрі ипртты көп қолданамыз. Оны тоқтату үшін қазақстандық адамдарға жаңа технология жасап шығартып, елімізді дамытуға көп үлес қосар едім.Мемлекет өзін-өзі керекті тағам, киім, мүлік, дәрі-дәрмектермен қамтамасыз етуге. Сонда ғана Қазақстанның экономикалық жағдайы жақсарып, шет елдерді керек қылмайтын болды және Қазақстанда жұмыссыздық азая түседі.
Қазіргі таңда бүкіл Қазақсатан әсем табиғатын қоқыстар құртуда. Мен үлкен қоқыс жаңартып, қайта шығаратын зауыт және фабрикалар ашар едім. Сонда Қазақстанда тастандыларды болмас еді. Келесі, қозғайтын мәселе, бұл Қазақстанның Білім беру саласы және Медицина. Қазіргі жастар технология жағынан өте қарқынды дамып келеді. Сол себепті оларды оқуға қызығытым азайды. Мен Білім беру саласына жаңа бағдарлама құрастырып және оны жаңа техналогиямен байланыстырар едім. Осылайша қазақ жастаратын оқуға деген ынтасын арттырар едім.
Ал, медицинаға келетін болсақ, онда ең алымен жедел жәрдем көліктерін көбейтіп және тегін медициналық көмектер жағына көп назар аударар едім. Жаман ауырулар емдеу түрлерін шыққан сайын, Қазақстан барлық дәрігерлері оны білу міндетті етер едім.
Тағы бір талқылайтан мәселе ол - еліміздің және халықтын тұрмастық жағдайы. Халықтың алатын жалақыларын және қарттар ақша несиелерін көтерер едім. Қалалардағы үйлерге қысы-жазы ыстық су бергізіп және жылуды ерте қосып кеш өшіреткізер едім. Ауылды аумақтарды толығымен жарықпен және байланыспен қамтамасыз болар еді.
Егер мен Президент болсам...
Егер мен Елбасы болып сайлансам мен , онда мен бірінші орында Қазақстанымыздын басқа елдерден тәуелді болуын тоқтатар едім. Қазақстан биологиялық жағдайы өте жақы мемлекет. Атап айтқанда, мұнай мен газдан және басқа да кен орындарына толы. Бірақ біз экспрттан гөрі ипртты көп қолданамыз. Оны тоқтату үшін қазақстандық адамдарға жаңа технология жасап шығартып, елімізді дамытуға көп үлес қосар едім.Мемлекет өзін-өзі керекті тағам, киім, мүлік, дәрі-дәрмектермен қамтамасыз етуге. Сонда ғана Қазақстанның экономикалық жағдайы жақсарып, шет елдерді керек қылмайтын болды және Қазақстанда жұмыссыздық азая түседі.
Қазіргі таңда бүкіл Қазақсатан әсем табиғатын қоқыстар құртуда. Мен үлкен қоқыс жаңартып, қайта шығаратын зауыт және фабрикалар ашар едім. Сонда Қазақстанда тастандыларды болмас еді.
Келесі, қозғайтын мәселе, бұл Қазақстанның Білім беру саласы және Медицина. Қазіргі жастар технология жағынан өте қарқынды дамып келеді. Сол себепті оларды оқуға қызығытым азайды. Мен Білім беру саласына жаңа бағдарлама құрастырып және оны жаңа техналогиямен байланыстырар едім. Осылайша қазақ жастаратын оқуға деген ынтасын арттырар едім.
Ал, медицинаға келетін болсақ, онда ең алымен жедел жәрдем көліктерін көбейтіп және тегін медициналық көмектер жағына көп назар аударар едім. Жаман ауырулар емдеу түрлерін шыққан сайын, Қазақстан барлық дәрігерлері оны білу міндетті етер едім.
Тағы бір талқылайтан мәселе ол - еліміздің және халықтын тұрмастық жағдайы. Халықтың алатын жалақыларын және қарттар ақша несиелерін көтерер едім. Қалалардағы үйлерге қысы-жазы ыстық су бергізіп және жылуды ерте қосып кеш өшіреткізер едім. Ауылды аумақтарды толығымен жарықпен және байланыспен қамтамасыз болар еді.