Спорттың адам өмірінде алатын орны зор екендігін бәріміз білеміз. Спортпен айналысқан адамның денсаулығы мықты, өзі шыдамды болады. Біздің ата - бабаларымыз “тәні саудың – жаны сау” - деп бекер айтпаған. Спорттың қай түрімен айналысу адамның қабілетіне байланысты болады. Бұл туралы ұлы ойшыл Ибн Сина да өз шығармаларында айтқан. Ол сондай - ақ спортты мағынасына қарай жеңіл, ауыр, ұзын, қысқа сияқты бірнеше түрге бөлген. Денсаулық пен өмірді дамыту үшін кем дегенде спорттың 33 түрінен жаттығу жасау керектігін айтқан. Елбасы Н. Ә. Назарбаев өзінің “Қазақстан - 2030” стратегиялық бағдарламасында халықты салауатты өмір салтына ынталандыруды басым бағыттың бірі ретінде атап көрсетті. Сондай - ақ Президентіміздің қолдауымен 2003 жыл – денсаулық жылы болып жарияланған. Расында да, бүгінгі таңда еліміздің ақсақалдарынан кішкентай баласына дейін дене тәрбиесіне ерекше мән беруде.
Осындай игі істер Қылмыстық - атқару жүйесі комитетінің Жамбыл облысы бойынша басқармасында да атқарылып келеді. Басқарма бастығы әділет полковнигі Т. Б. Ахметовтің ұйымдастыруымен Басқарма аумағында орналасқан спорттық алаңда Басқарма қызметкерлері арасында «Шынықсаң шымыр боласың», деген қағиданы ұстанып, аптасына екі рет дене шынықтыру сабақтары жүргізіледі. Күнделікті аласапыран жұмыстардан кейінгі бір - екі сағат уақыттың ішінде әріптестерім біраз бой жазып, сергіп қалады. Осы бір тамаша сәттерде балалық шағың да еріксіз еске түсетіндей! Футбол, волейболдан командалар құрылып, қызу ойындар өткізіледі. Сондай - ақ, кермеге тартылу, шахмат, шашка, ұзындыққа секіруден өткізілетін жаттығулар өз алдына бір бөлек.
Ондағы негізгі идея қызметкерлерді салауаттылыққа ынталандыру, дене тәрбиесі мен спортпен айналысуға үгіттеу. Себебі елді күні ертең ілгері апаратын – сауатты, білімді, дені сау жастар. Біздер осы елдің жас толқындарымыз. Сондықтан біздің мақсатымыз уақытты тиімді пайдаланып, сапалы қызмет етіп, өмірде өз орнымызды адаспай табуға барлық жағынан дайын болуымыз керек. «Оқу - тәрбие процессінің гигиенасы» Мектептегі оқу тәрбие жұмыс тарының басты міндеті – жастардың ой өрісін дамыту, сабақ үлгеріміне қажетті жағдай тудыру, денсаулығын сақтап, денесін шынықтыру. Ол үшін мектептегі барлық жұмыстар балалардың жасына лайық, организмдерінің ерекшеліктеріне сай жасалады. Оқу - тәрбие жұмыстарының ұзақтығы, ауырлығы оқушылардың жұмыс қабілетіне, жыл маусымдарының организмге әсеріне байланысты жоспарланады. Сондықтан бастауыш сыныптардағы оқу жылы жоғарғы сыныптарға қарағанда қысқа, жазғы демалыстары ұзақ болады. Оқу бағдарламасы балалардың жасына қарай жылдан жылға күрделеніп отырады. Оқу жылы ішінде әрбір тоқсан сайын оқушыларға демалыс беріп тынықтырады. Жазғы демалыстан соң балалар еңбекке біртіндеп үйрене бастайды. Бірінші тоқсанның басында оқушылардың сабаққа зейіні төмен болғандықтан оқу жылының алғашқы апталары өткен тақырыптарды қайталап, бекітуге арналады да, жаңа тақырыптарды өте бастайды. Оқу жылының барысында барлық пәндерден мектеп бағдарламасы біртіндеп қиындап, жыл аяғында балалар шаршаған кезде қайта жеңілденеді.
Үш жүз алпыс бес жасадым болып жуан, Қырық сегіз қызды болдым бір алуан. Қатар өскен бар менің он екі ұлым, Бір ұлым бар олар да ерек туған. /Бір жыл, қырық сегіз жұма,он екі ай,бір ай/.
Ойдан шықты бұл жұмбақ, Ойшыл ерлер ойлан тап. Өзгермейді өзінен Бұл жаһанда бір дарақ. Ол дарақтын бойында Дәл он екі бар бұтақ. Бұтақтардың басында, Үш жүз алпыс жапырақ. Жапырақты қарасақ, Бір жағы қара, бір жағы ақ, Бұл жұмбақты кім шешсе, Болсын дейміз жасы ұзақ. /Жыл он екі ай,үш жүз алпыс күн, күн мен түн/.
Үш жүз алпыс бес шығыршық, Қырық сегіз тығыншық, Аққу жылына екі рет балалайды. /Үш жүз алпыс бес күн,қырық сегіз жұма,екі айт/.
Үш жүз алпыс алты анасы, Қырық сегіз болар баласы. Он сегіз бөлек ұясы, Ішінде екі ақ жұмыртқасы. /Жыл,бір жылдағы апта,күн,ай/.
Үй артында бір дуан, Бір ұлы бар ханға дуан, Қырық сегіз қызы бар, Бәрі жуан. /Бір жыл,бір ай ораза,бір жылдағы қырық сегіз жұма/.
Тауда дарақ, екі бұтақ, Біреуі гүлді, біреуі гүлсіз. /Жыл, жаз, қыз/.
Келеді үлкен алып аузын ашып, Жүреді он екі аяқ қадам басып, Отыздан әр бірінде саусағы бар, Құтылмас ешбір адам одан қашып. /Жыл, он екі ай, отыз күн/.
Базардан бір текемет алдым сатып, Алты айдай текеметте жүрдім жатып. Бұл іске мен ғажайып болып тұрдым, Қалды ғой алты айдан соң айран қатып. /Жаз бен қыс/.
Басына биік таудың бітеді раң, Жайлайды ол раңды екі түрлі аң. Қолына өткір семсер қылыш алып, Шығады аң аулауға салып ұран. Ат мінген бұл екеуі жүгендемей, Дүниені кетпекші емес түгендемей, Астында екеуінің аты бар, Құрығы шолақ болған бөгендемей. /Жыл, жаз, қыс/.
Күзетші бір-екі адам ол жаһанда, Ораулы он екісі бір шапанда. Ұстайды он екісі отыз шоқпар, Қырық құрық даярлаулы қашағанға. Қарасам жеңі бесеу ол шапанда, Көрмедім бұндай шапан бұл жалғанда. Аузы жеңдерінің бүрмеленген Анықтап он екі пар түймеленген. Апырмай, есебі жоқ толып жатқан, Қиындық ойлап тұрсам тарау-тарау бұл не деген? /Жыл,күн, жұма/.
Алты арыстанды үш бөрі сорған, Жілігін шақпай майын сорған, Терісін теспей қанын сорған. /Алты арыстан - алты ай жаз, үш ай тоқсан/.
Аспанда қаһарланған алты терек, Ұясы алтауының бөлек-бөлек. /Алты ай қыс/.
Жолда кеткен ақ қоян, Жолға қарап отырды. Қарға менен құзғынды, Ұйқыменен жоқ қылды. /Қыс/.
Көрсең реңді, қарасаң көрікті, Ол болмаса жұрттың бәрі Бір бәлеге жолықты. /Жаз/.
Шақырса келмес, Жаяу жүрмес. /Жаз/.
Жерде жоқ, көкте жоқ, Бір әңгелектен әңгелек шығады. Он екі бөлек, Біреуі-ащы, Біреуі-тұщы. /Он екі ай, жаз бен қыс/.
Екі үлкен нар көрдім, Бірінің жақсы нұры бар, Бірінің жаман түрі бар, Арасында үзілмес бұйда жібі бар. /Жаз бен қыс/.
Шілдедей шуақ күні бар, Бұлбұлдайын үні бар. Көк шалғыны құлпырған, Масатыдай түрі бар. Қызықтырған адамды, Неше түрлі гүлі бар. /Май айы/.
Бір адамға он екі егіз, Бір егізде біреусіз сегіз. /Ай мен апта/.
Бір ұяда жеті жұмыртқа. /Апта/.
Жаралған бұл дүниеде екі қақпақ, Мезгілімен ашылып және жаппақ. Болғанда бірі қара, екіншісі - Күмістей жарқыраған сүттен де аппақ. /Күн, түн/.
Алдымен қара тұлпар озық келер, Арғымақ мойнын созып кейін келер, Соңынан боз арғымақ басып озып, Айналып бірін-бірі жүре берер. /Түн, таң, күн/.
Баяғыда болыпты екі патша, Бірі қуып бара жатса, бірі қашса, Артында он екіден баласы бар, Үш жүз алпыстан болады тұқым шашса. /Күн мен ай,он екі ай -
Үйрегім бар еді үйде үш жүз алпыс, Мұнша үйректі санап алу елдің салты. Күніне бір үйрегім жоғалады, Айтшы сен сол үйректі кім алады? /Календарь/.
Бір нәрсе дөңгелейді шыр айналып, Келеді бір жеріне қайта айналып, Қызықты мұндай нәрсе бола ма екен, Отырар оны көрсе ер жайланып. /Сағат/.
Желсіз, сусыз айналған бір диірмен, Шыққан күннен айналып бірдей жүрген. Қылдан нәзік мойнында бір бауы бар, Ақылың жетік данасың ойлап білген. /Сағат/.
Мен көрдім күн шығыстан бір диірмен, Түс болса тұрады екен оң бүйірден. Қшінде қылдан нәзік бір жібі бар, Ол жіпті қолы епті, кім иірген. /Сағат/.
Өзінен өзі айналған бір диірмен, Көрінеді әр парасы бір бүйірден. Қылдан нәзік ішінде бір жібі бар, Қолы епті екен, шіркін-ай, кім иірген? /Сағат/.
Денесі бар, сөзі жоқ, Аяғы жоқ жүреді. Күнді, түнді өлшейді, Екі тілді жүрегі Шешуін кім біледі? /Сағат/.
Сырт-сырт етіп соғады, Кеудесінде жүрегі, Өзі тілсіз сөйлейді, Өзі жансыз жүреді. /Сағат/.
Жүруден бір талмайтын, Күн мен түннен қалмайтын. /Сағат/.
Жаңылмайды есептен, Аяғы жоқ жүреді. Сөйлейтұғын тілі жоқ, Уақытыңды біледі. Күндіз-түні жүргенмен, Қызымайды жүрегі, Су ішіп, жем жемейді, Сықырлайды жүрегі. /Сағат/.
Дөңгелек аяғымен жер баспайды, Жерінен уағдалы адаспайды. Білімді қанша адам болса-дағы, Бір адам біліміне таласпайды. /Сағат/.
Қолымнан жиырма төрт үйрек ұшты, Барды да отыз көлдің суын ішті. Көрді де сол үйректі он екі арқар, Үш жүз алпыс қозыға болды ішті. /Бір тәуліктегі 24 сағат, бір айдағы 30 күн, бір жылдағы он екі ай, 360 тәулік/.
Айнала қорған салдым, Ішіне жеті бөлме үй салдым. Жеті үйдің ішіне бір әйнек, Бір шырақ қойдым. /Дүниенің төрт бұрышы, жеті күн, ай мен күн/.
Он екі үйрек, бір сұңқар, Жағалап ұшып сымпылдап. Отыз қызғыш, төрт қыз бен, Айнала жүріп сұңқылдап. /Бір жылдағы он екі ай, бір айдағы төрт жұма, отыз күн/.
Жер үстінде бір бәйтерек, Оның бар он екі бұтағы. Әрқайсысында отыз жапырақ, Отызының бір жағы ақ, бір жағы қара. /Жыл он екі ай, бір айдағы отыз күн, бір күндегі кү
Бұл туралы ұлы ойшыл Ибн Сина да өз шығармаларында айтқан. Ол сондай - ақ спортты мағынасына қарай жеңіл, ауыр, ұзын, қысқа сияқты бірнеше түрге бөлген. Денсаулық пен өмірді дамыту үшін кем дегенде спорттың 33 түрінен жаттығу жасау керектігін айтқан.
Елбасы Н. Ә. Назарбаев өзінің “Қазақстан - 2030” стратегиялық бағдарламасында халықты салауатты өмір салтына ынталандыруды басым бағыттың бірі ретінде атап көрсетті. Сондай - ақ Президентіміздің қолдауымен 2003 жыл – денсаулық жылы болып жарияланған. Расында да, бүгінгі таңда еліміздің ақсақалдарынан кішкентай баласына дейін дене тәрбиесіне ерекше мән беруде.
Осындай игі істер Қылмыстық - атқару жүйесі комитетінің Жамбыл облысы бойынша басқармасында да атқарылып келеді. Басқарма бастығы әділет полковнигі Т. Б. Ахметовтің ұйымдастыруымен Басқарма аумағында орналасқан спорттық алаңда Басқарма қызметкерлері арасында «Шынықсаң шымыр боласың», деген қағиданы ұстанып, аптасына екі рет дене шынықтыру сабақтары жүргізіледі. Күнделікті аласапыран жұмыстардан кейінгі бір - екі сағат уақыттың ішінде әріптестерім біраз бой жазып, сергіп қалады. Осы бір тамаша сәттерде балалық шағың да еріксіз еске түсетіндей! Футбол, волейболдан командалар құрылып, қызу ойындар өткізіледі. Сондай - ақ, кермеге тартылу, шахмат, шашка, ұзындыққа секіруден өткізілетін жаттығулар өз алдына бір бөлек.
Ондағы негізгі идея қызметкерлерді салауаттылыққа ынталандыру, дене тәрбиесі мен спортпен айналысуға үгіттеу. Себебі елді күні ертең ілгері апаратын – сауатты, білімді, дені сау жастар. Біздер осы елдің жас толқындарымыз. Сондықтан біздің мақсатымыз уақытты тиімді пайдаланып, сапалы қызмет етіп, өмірде өз орнымызды адаспай табуға барлық жағынан дайын болуымыз керек.
«Оқу - тәрбие процессінің гигиенасы»
Мектептегі оқу тәрбие жұмыс тарының басты міндеті – жастардың ой өрісін дамыту, сабақ үлгеріміне қажетті жағдай тудыру, денсаулығын сақтап, денесін шынықтыру. Ол үшін мектептегі барлық жұмыстар балалардың жасына лайық, организмдерінің ерекшеліктеріне сай жасалады. Оқу - тәрбие жұмыстарының ұзақтығы, ауырлығы оқушылардың жұмыс қабілетіне, жыл маусымдарының организмге әсеріне байланысты жоспарланады. Сондықтан бастауыш сыныптардағы оқу жылы жоғарғы сыныптарға қарағанда қысқа, жазғы демалыстары ұзақ болады.
Оқу бағдарламасы балалардың жасына қарай жылдан жылға күрделеніп отырады. Оқу жылы ішінде әрбір тоқсан сайын оқушыларға демалыс беріп тынықтырады.
Жазғы демалыстан соң балалар еңбекке біртіндеп үйрене бастайды. Бірінші тоқсанның басында оқушылардың сабаққа зейіні төмен болғандықтан оқу жылының алғашқы апталары өткен тақырыптарды қайталап, бекітуге арналады да, жаңа тақырыптарды өте бастайды. Оқу жылының барысында барлық пәндерден мектеп бағдарламасы біртіндеп қиындап, жыл аяғында балалар шаршаған кезде қайта жеңілденеді.
Үш жүз алпыс бес жасадым болып жуан,
Қырық сегіз қызды болдым бір алуан.
Қатар өскен бар менің он екі ұлым,
Бір ұлым бар олар да ерек туған.
/Бір жыл, қырық сегіз жұма,он екі ай,бір ай/.
Ойдан шықты бұл жұмбақ,
Ойшыл ерлер ойлан тап.
Өзгермейді өзінен
Бұл жаһанда бір дарақ.
Ол дарақтын бойында
Дәл он екі бар бұтақ.
Бұтақтардың басында,
Үш жүз алпыс жапырақ.
Жапырақты қарасақ,
Бір жағы қара, бір жағы ақ,
Бұл жұмбақты кім шешсе,
Болсын дейміз жасы ұзақ.
/Жыл он екі ай,үш жүз алпыс күн, күн мен түн/.
Үш жүз алпыс бес шығыршық,
Қырық сегіз тығыншық,
Аққу жылына екі рет балалайды.
/Үш жүз алпыс бес күн,қырық сегіз жұма,екі айт/.
Үш жүз алпыс алты анасы,
Қырық сегіз болар баласы.
Он сегіз бөлек ұясы,
Ішінде екі ақ жұмыртқасы.
/Жыл,бір жылдағы апта,күн,ай/.
Үй артында бір дуан,
Бір ұлы бар ханға дуан,
Қырық сегіз қызы бар,
Бәрі жуан.
/Бір жыл,бір ай ораза,бір жылдағы қырық сегіз жұма/.
Тауда дарақ, екі бұтақ,
Біреуі гүлді, біреуі гүлсіз.
/Жыл, жаз, қыз/.
Келеді үлкен алып аузын ашып,
Жүреді он екі аяқ қадам басып,
Отыздан әр бірінде саусағы бар,
Құтылмас ешбір адам одан қашып.
/Жыл, он екі ай, отыз күн/.
Базардан бір текемет алдым сатып,
Алты айдай текеметте жүрдім жатып.
Бұл іске мен ғажайып болып тұрдым,
Қалды ғой алты айдан соң айран қатып.
/Жаз бен қыс/.
Басына биік таудың бітеді раң,
Жайлайды ол раңды екі түрлі аң.
Қолына өткір семсер қылыш алып,
Шығады аң аулауға салып ұран.
Ат мінген бұл екеуі жүгендемей,
Дүниені кетпекші емес түгендемей,
Астында екеуінің аты бар,
Құрығы шолақ болған бөгендемей.
/Жыл, жаз, қыс/.
Күзетші бір-екі адам ол жаһанда,
Ораулы он екісі бір шапанда.
Ұстайды он екісі отыз шоқпар,
Қырық құрық даярлаулы қашағанға.
Қарасам жеңі бесеу ол шапанда,
Көрмедім бұндай шапан бұл жалғанда.
Аузы жеңдерінің бүрмеленген
Анықтап он екі пар түймеленген.
Апырмай, есебі жоқ толып жатқан,
Қиындық ойлап тұрсам тарау-тарау бұл не деген?
/Жыл,күн, жұма/.
Алты арыстанды үш бөрі сорған,
Жілігін шақпай майын сорған,
Терісін теспей қанын сорған.
/Алты арыстан - алты ай жаз,
үш ай тоқсан/.
Аспанда қаһарланған алты терек,
Ұясы алтауының бөлек-бөлек.
/Алты ай қыс/.
Жолда кеткен ақ қоян,
Жолға қарап отырды.
Қарға менен құзғынды,
Ұйқыменен жоқ қылды.
/Қыс/.
Көрсең реңді, қарасаң көрікті,
Ол болмаса жұрттың бәрі
Бір бәлеге жолықты.
/Жаз/.
Шақырса келмес,
Жаяу жүрмес.
/Жаз/.
Жерде жоқ, көкте жоқ,
Бір әңгелектен әңгелек шығады.
Он екі бөлек,
Біреуі-ащы,
Біреуі-тұщы.
/Он екі ай, жаз бен қыс/.
Екі үлкен нар көрдім,
Бірінің жақсы нұры бар,
Бірінің жаман түрі бар,
Арасында үзілмес бұйда жібі бар.
/Жаз бен қыс/.
Шілдедей шуақ күні бар,
Бұлбұлдайын үні бар.
Көк шалғыны құлпырған,
Масатыдай түрі бар.
Қызықтырған адамды,
Неше түрлі гүлі бар.
/Май айы/.
Бір адамға он екі егіз,
Бір егізде біреусіз сегіз.
/Ай мен апта/.
Бір ұяда жеті жұмыртқа.
/Апта/.
Жаралған бұл дүниеде екі қақпақ,
Мезгілімен ашылып және жаппақ.
Болғанда бірі қара, екіншісі -
Күмістей жарқыраған сүттен де аппақ.
/Күн, түн/.
Алдымен қара тұлпар озық келер,
Арғымақ мойнын созып кейін келер,
Соңынан боз арғымақ басып озып,
Айналып бірін-бірі жүре берер.
/Түн, таң, күн/.
Баяғыда болыпты екі патша,
Бірі қуып бара жатса, бірі қашса,
Артында он екіден баласы бар,
Үш жүз алпыстан болады тұқым шашса.
/Күн мен ай,он екі ай -
Үйрегім бар еді үйде үш жүз алпыс,
Мұнша үйректі санап алу елдің салты.
Күніне бір үйрегім жоғалады,
Айтшы сен сол үйректі кім алады?
/Календарь/.
Бір нәрсе дөңгелейді шыр айналып,
Келеді бір жеріне қайта айналып,
Қызықты мұндай нәрсе бола ма екен,
Отырар оны көрсе ер жайланып.
/Сағат/.
Желсіз, сусыз айналған бір диірмен,
Шыққан күннен айналып бірдей жүрген.
Қылдан нәзік мойнында бір бауы бар,
Ақылың жетік данасың ойлап білген.
/Сағат/.
Мен көрдім күн шығыстан бір диірмен,
Түс болса тұрады екен оң бүйірден.
Қшінде қылдан нәзік бір жібі бар,
Ол жіпті қолы епті, кім иірген.
/Сағат/.
Өзінен өзі айналған бір диірмен,
Көрінеді әр парасы бір бүйірден.
Қылдан нәзік ішінде бір жібі бар,
Қолы епті екен, шіркін-ай, кім иірген?
/Сағат/.
Денесі бар, сөзі жоқ,
Аяғы жоқ жүреді.
Күнді, түнді өлшейді,
Екі тілді жүрегі
Шешуін кім біледі?
/Сағат/.
Сырт-сырт етіп соғады,
Кеудесінде жүрегі,
Өзі тілсіз сөйлейді,
Өзі жансыз жүреді.
/Сағат/.
Жүруден бір талмайтын,
Күн мен түннен қалмайтын.
/Сағат/.
Жаңылмайды есептен,
Аяғы жоқ жүреді.
Сөйлейтұғын тілі жоқ,
Уақытыңды біледі.
Күндіз-түні жүргенмен,
Қызымайды жүрегі,
Су ішіп, жем жемейді,
Сықырлайды жүрегі.
/Сағат/.
Дөңгелек аяғымен жер баспайды,
Жерінен уағдалы адаспайды.
Білімді қанша адам болса-дағы,
Бір адам біліміне таласпайды.
/Сағат/.
Қолымнан жиырма төрт үйрек ұшты,
Барды да отыз көлдің суын ішті.
Көрді де сол үйректі он екі арқар,
Үш жүз алпыс қозыға болды ішті.
/Бір тәуліктегі 24 сағат, бір айдағы 30
күн, бір жылдағы он екі ай, 360 тәулік/.
Айнала қорған салдым,
Ішіне жеті бөлме үй салдым.
Жеті үйдің ішіне бір әйнек,
Бір шырақ қойдым.
/Дүниенің төрт бұрышы, жеті күн,
ай мен күн/.
Он екі үйрек, бір сұңқар,
Жағалап ұшып сымпылдап.
Отыз қызғыш, төрт қыз бен,
Айнала жүріп сұңқылдап.
/Бір жылдағы он екі ай, бір айдағы төрт жұма, отыз күн/.
Жер үстінде бір бәйтерек,
Оның бар он екі бұтағы.
Әрқайсысында отыз жапырақ,
Отызының бір жағы ақ, бір жағы қара.
/Жыл он екі ай, бір айдағы отыз күн,
бір күндегі кү