3. Ажалды қарға бүркітпен ойнар. Обреченная на смерть ворона с беркутом играет6. Түйенің үлкені көпірде таяқ жейді. Все шишки на мосту достаются самому большому врблюду.
7. Соңғы түйенің жүгі ауыр. У последнего вреблюда груз тяжелый.
8. Кедей болар жігітке ажалды мал тап болар. Обреченному бедствовать жигиту, обреченная на смерть скотина достается.
9. Жүгірген жетпес, бұйырған кетпес. Что не догнать, бегом не догонишь.
10. Ажалды киіктің аяғы тыныш жатпайды. У ищущей смерти косули ноги не знают покоя.
11. Ажалды ташқанға аш мысық тап болар. Обреченной мышке голодная кошка встречается
Қызыл кітапқа сирек кездесетін, жылдан жылға азайып не жойылып бара жатқан, сондықтан да айрықша қорғауды қажет ететін жануарлар мен өсімдіктердің түрлері тіркеледі. Жануарларды халықаралық дәрежеде қорғау мәселесі 20 ғасырдың бас кезінде қолға алынды. 1902 ж. Париж қаласында алғаш рет Құстарды қорғаудың халықаралық конвенциясына қол қойылды. 1948 ж. ЮНЕСКО-ның жанынан Халықаралық табиғат қорғау одағы ұйымдастырылды. Халықаралық табиғат қорғау одағының Қызыл кітапбы 1966 ж. тұңғыш рет 2 том болып шықты. Оның 1-томында сүтқоректілердің 211 түрі, 2-томына құстардың 312 түрі туралы деректер берілді. Бұл кітап күнтізбе парақтары тәрізді арнайы жасалды, түрлер 4 категорияға топтастырылды. 1966 — 71 ж. Қызыл кітапқа тіркелетін түрлер туралы мәліметтер қайта толықтырылып, 2-басылымы, 1972 ж. 3-басылымы жарияланды. 1978 — 80 ж. 4-басылымы 5 том болып жарық көрді. Оның 1-томы сүтқоректілерге арналып, оған сүтқоректілердің 226 түрі мен 79 түр тармағы, 2-томында құстардың 181 түрі мен 77 түр тармағы, 3-томында қосмекенділердің 41 және бауырымен жорғалаушылардың 105 түрі, 4-том балықтарға арналып, балықтардың 194 түрі, ал 5-томы жоғары сатыдағы өсімдіктердің түрлеріне арналып, 25000 түрі тіркелді. 1980 жылдары бұрынғы томдар негізінде “Қызыл кітап” қайта шыға бастады. 1983 ж. шыққан Қызыл кітапта омыртқасыз жануарлар туралы мол мәлімет берілген. Жойылу қаупі төнген түрлерді сақтап қалу үшін оларды зоологиялық парктерде қолдан өсіріп, көбейту шаралары қолға алынған. Соның нәтижесінде соңғы Қызыл кітапқа тіркелген сүтқоректілердің 97, құстардың 39, қосмекенділер мен бауырымен жорғалаушылардың 37 түрі дүниежүзілік зоологиялық парктерде қолдан көбейтілген. Халықаралық табиғат қорғау одағының Қызыл кітабын шығаруға Құстарды қорғау жөніндегі халықаралық кеңес, Су құстарын зерттейтін халықаралық бюро, Жануарларды қорғау жөніндегі бүкіләлемдік федерация, т.б. ұйымдар қатысады. Қызыл кітап табиғат қорғаудың негізгі іргетасы, экологиялық білім мен тәрбие берудің қайнар көзі болып саналады.
Верблюду не убежать от вьюка, коню – от телеги.
2. Ажалды киік ашыққа қашады.
Обреченная дикая коза по открытому полю бежит.
3. Ажалды қарға бүркітпен ойнар.
Обреченная на смерть ворона с беркутом играет6.
Түйенің үлкені көпірде таяқ жейді.
Все шишки на мосту достаются самому большому врблюду.
7. Соңғы түйенің жүгі ауыр.
У последнего вреблюда груз тяжелый.
8. Кедей болар жігітке ажалды мал тап болар.
Обреченному бедствовать жигиту, обреченная на смерть скотина достается.
9. Жүгірген жетпес, бұйырған кетпес.
Что не догнать, бегом не догонишь.
10. Ажалды киіктің аяғы тыныш жатпайды.
У ищущей смерти косули ноги не знают покоя.
11. Ажалды ташқанға аш мысық тап болар.
Обреченной мышке голодная кошка встречается