Алмасбек: Аспандияр, сен Қазақстандағы көне қалалар жайлы естуің бар ма?
Аспандияр: Ия, достым, кезінде Ұлы Жібек жолының бойында Түркістан, Тараз, Отырар секілді қалалар орналасқан болатын. Жай сұрадың ба?
Алмасбек: Мен оқушылар сарайында «өлкетану» үйірмесіне қатысушы едім ғой, есіңде ме? Сол үйірменің жетекшісі мен қатысушыларымен бірге келер демалыста «Ұлы Жібек жолы бойындағы Қазақстанның көне қалалары» атты үш күндік сапарға аттанамыз.
Аспандияр: Қандай керемет! Әттең, мен де сол үйірмеге қатыспаппым, әйтпегенде менің де бұл сапарға аттанғым келетін еді. Тарихи деректерге толы, маңызды сапар болатын сияқты.
Алмасбек: Ия, мен де солай ойлаймын. Сондықтан қазірден кішкене болса да дайындалып, қосымша мәлімет жинап жүрмін.
Аспандияр: Оның дұрыс екен. Менің ойымша, Ұлы Жібек жолының ерекше маңызы болды. Ұлы Жібек жолы тек тұтыну тауарларын ғана жеткізіп қойған жоқ, сонымен қатар ол рухани мәдениеттің тірегіне айналды.
Алмасбек: Толықтай келісемін. Ұлы Жібек жолы бойындағы қалалар саяси, экономикалық, мәдени жағынан дамыды. Мысалы, сол тұста Отырар қаласы тек қазақ жерінде ғана емес, сонымен қатар түркі әлемінде Фараб деген атпен белгілі болды. Сонымен қатар ұлы ойшыл Әбу Наср әл-Фараби да Отырар топырағында дүниеге келген. Отырарда сол кезде әлемдегі аса ірі кітапхана және көптеген мешіт-медреселер болған.
Аспандияр: Сәтті сапар тілеймін! Жақсы, әрі жемісті демалыс болсын!
Алмасбек: Рахмет, келген соң қалай өткенін айтып беретін боламын.
Бурабай – Көкшетау қыратындағы тұйық көл. Ол Ақмола облысының Бурабай ауданында Көкше тауының шығыс баурайында теңіз деңгейінен 320 метр биіктікте орналасқан. Бурабайдың суы жұмсақ және мөлдір, түбіне дейін анық көрінеді. Көлдің солтүстік-батыс бөлігінде Жұмбақтас аралы орналасқан. Оның шоқтығы айдын бетінен 20 метр көтерілген. Сол маңда Оқжетпес тауы да бар. Көл суында алабұға, шабақ, сазан, шортан, табан балықтары жеткілікті. Бурабай табиғатының ерекше сұлулығы көптеген әдебиет және көркемсурет шығармаларына арқау болған.


Зеренді. Ақмола облысында еліміздің көрікті жерлерінің бірі – Зеренді ауылы орналасқан. Ол Көкшетау қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 40 км жерде, Көкшетау қыратындағы Зеренді тауының солтүстік-шығыс етегінде, Зеренді көлінің шығыс жағалауында орналасқан. Зеренді тауының баурайында жазғы лагерьлер мен демалыс үйлері жұмыс істейді. Ауыл маңындағы Жамантұз көлінің шипалы сазы емге жарамды. Зеренді көлінде ондатра өсіріледі, балық ауланады. Ауыл арқылы Көкшетау-Атбасар автомобиль жолы өтеді.

Қарқаралы. «Атыңнан айналайын, Қарқаралы» деп бұл өлкенің сұлулығы Сәбит Мұқанов пен Мәди Бәпиұлының өлеңдері мен шығармаларында жиі суреттелген. Еліміздің көрікті жерлерінің бірі – Қарқаралыда болып, оның сұлулығына тамсанбау мүмкін емес. «Қарқаралы» атауы көне бас киім – қарқара атауынан туындаған. Себебі, бұл жердің таулары алыстан қарағанда бас киім пішіндес болып келеді. Табиғаты әсем өңір көруге тұрарлықтай. Қарқаралы Қарағанды облысында орналасқан.


Каспий теңізі – Еуропа мен Азия аралығында орналасқан жер шарындағы ең үлкен тұйық көл. Оның суы 5 мемлекеттің жағалауын шайып жатыр. Каспий теңізіне 130-ға жуық өзен мен ағынды сулар құяды. Жазда Каспий теңізінің беті қатты қызады, температура барлық бөлігінде де бірдей: шілдеде орташа температура 24оС – 26оС. Тамыз айында температура айдынның бірқатар бөлігінде 24оС, ал оңтүстікте 28оС -қа дейін көтеріледі. Яғни, шомылуға қолайлы температура қалыптасады. Каспий жағалауында қазіргі кезде құстардың 260 түрін кездестіруге болады. Каспийдің шығыс жағалауында ғана жыл сайын 2 млн құс қонады. «Каспий» атауы XVI ғасырдың аяғында осы теңіз жағасында қоныстанған Каспий тайпаларына байланысты қалыптасқан.

Алакөл – Алматы және Шығыс Қазақстан облыстарының аумағында орналасқан тұйық көл. Көлге 15-тен аса өзен құяды. Алакөл жағалауы, негізінен төрттік дәуірдің түрлі тау жыныстары – саз балшық, құмды топырақ, қиыршық тас, ұсақ құмнан тұрады. Жалпы, Алакөл – емдік қасиеті өте мол ағынсыз су қоймасы. Мұндағы Арқаның қуаң даласындағы құрғақ ауа теңіз бетіндегі дымқыл ауамен араласып адамға жағымды әсер береді. Көл суы да минералды ресурстарға, йодқа, тұзға, химиялық элементтерге бай болғандықтан, судың денсаулыққа пайдасы медицинада дәлелденген. Кезінде Жібек жолының керуендері көл жағасын басып өткендіктен, оның суы мен ауасымен ұзақ жолдан науқас болған адамдардың денсаулығын түзеп, емдеген. Кеңес үкіметі кезеңінде Алакөлде Ғарышкерлер үйі жұмыс істеді. Кеңестік ғарышкерлер ғана емес, басқа капиталистік алпауыт елдердің де көктен оралған ұшқыштары бойындағы радиациядан осы көлде арылған екен.
Отырар туралы диалог.
Алмасбек: Аспандияр, сен Қазақстандағы көне қалалар жайлы естуің бар ма?
Аспандияр: Ия, достым, кезінде Ұлы Жібек жолының бойында Түркістан, Тараз, Отырар секілді қалалар орналасқан болатын. Жай сұрадың ба?
Алмасбек: Мен оқушылар сарайында «өлкетану» үйірмесіне қатысушы едім ғой, есіңде ме? Сол үйірменің жетекшісі мен қатысушыларымен бірге келер демалыста «Ұлы Жібек жолы бойындағы Қазақстанның көне қалалары» атты үш күндік сапарға аттанамыз.
Аспандияр: Қандай керемет! Әттең, мен де сол үйірмеге қатыспаппым, әйтпегенде менің де бұл сапарға аттанғым келетін еді. Тарихи деректерге толы, маңызды сапар болатын сияқты.
Алмасбек: Ия, мен де солай ойлаймын. Сондықтан қазірден кішкене болса да дайындалып, қосымша мәлімет жинап жүрмін.
Аспандияр: Оның дұрыс екен. Менің ойымша, Ұлы Жібек жолының ерекше маңызы болды. Ұлы Жібек жолы тек тұтыну тауарларын ғана жеткізіп қойған жоқ, сонымен қатар ол рухани мәдениеттің тірегіне айналды.
Алмасбек: Толықтай келісемін. Ұлы Жібек жолы бойындағы қалалар саяси, экономикалық, мәдени жағынан дамыды. Мысалы, сол тұста Отырар қаласы тек қазақ жерінде ғана емес, сонымен қатар түркі әлемінде Фараб деген атпен белгілі болды. Сонымен қатар ұлы ойшыл Әбу Наср әл-Фараби да Отырар топырағында дүниеге келген. Отырарда сол кезде әлемдегі аса ірі кітапхана және көптеген мешіт-медреселер болған.
Аспандияр: Сәтті сапар тілеймін! Жақсы, әрі жемісті демалыс болсын!
Алмасбек: Рахмет, келген соң қалай өткенін айтып беретін боламын.


Зеренді. Ақмола облысында еліміздің көрікті жерлерінің бірі – Зеренді ауылы орналасқан. Ол Көкшетау қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 40 км жерде, Көкшетау қыратындағы Зеренді тауының солтүстік-шығыс етегінде, Зеренді көлінің шығыс жағалауында орналасқан. Зеренді тауының баурайында жазғы лагерьлер мен демалыс үйлері жұмыс істейді. Ауыл маңындағы Жамантұз көлінің шипалы сазы емге жарамды. Зеренді көлінде ондатра өсіріледі, балық ауланады. Ауыл арқылы Көкшетау-Атбасар автомобиль жолы өтеді.

Қарқаралы. «Атыңнан айналайын, Қарқаралы» деп бұл өлкенің сұлулығы Сәбит Мұқанов пен Мәди Бәпиұлының өлеңдері мен шығармаларында жиі суреттелген. Еліміздің көрікті жерлерінің бірі – Қарқаралыда болып, оның сұлулығына тамсанбау мүмкін емес. «Қарқаралы» атауы көне бас киім – қарқара атауынан туындаған. Себебі, бұл жердің таулары алыстан қарағанда бас киім пішіндес болып келеді. Табиғаты әсем өңір көруге тұрарлықтай. Қарқаралы Қарағанды облысында орналасқан.


Каспий теңізі – Еуропа мен Азия аралығында орналасқан жер шарындағы ең үлкен тұйық көл. Оның суы 5 мемлекеттің жағалауын шайып жатыр. Каспий теңізіне 130-ға жуық өзен мен ағынды сулар құяды. Жазда Каспий теңізінің беті қатты қызады, температура барлық бөлігінде де бірдей: шілдеде орташа температура 24оС – 26оС. Тамыз айында температура айдынның бірқатар бөлігінде 24оС, ал оңтүстікте 28оС -қа дейін көтеріледі. Яғни, шомылуға қолайлы температура қалыптасады. Каспий жағалауында қазіргі кезде құстардың 260 түрін кездестіруге болады. Каспийдің шығыс жағалауында ғана жыл сайын 2 млн құс қонады. «Каспий» атауы XVI ғасырдың аяғында осы теңіз жағасында қоныстанған Каспий тайпаларына байланысты қалыптасқан.

Алакөл – Алматы және Шығыс Қазақстан облыстарының аумағында орналасқан тұйық көл. Көлге 15-тен аса өзен құяды. Алакөл жағалауы, негізінен төрттік дәуірдің түрлі тау жыныстары – саз балшық, құмды топырақ, қиыршық тас, ұсақ құмнан тұрады. Жалпы, Алакөл – емдік қасиеті өте мол ағынсыз су қоймасы. Мұндағы Арқаның қуаң даласындағы құрғақ ауа теңіз бетіндегі дымқыл ауамен араласып адамға жағымды әсер береді. Көл суы да минералды ресурстарға, йодқа, тұзға, химиялық элементтерге бай болғандықтан, судың денсаулыққа пайдасы медицинада дәлелденген. Кезінде Жібек жолының керуендері көл жағасын басып өткендіктен, оның суы мен ауасымен ұзақ жолдан науқас болған адамдардың денсаулығын түзеп, емдеген. Кеңес үкіметі кезеңінде Алакөлде Ғарышкерлер үйі жұмыс істеді. Кеңестік ғарышкерлер ғана емес, басқа капиталистік алпауыт елдердің де көктен оралған ұшқыштары бойындағы радиациядан осы көлде арылған екен.