Тіл - кілті көңілдің. (Язык – ключ к душе человека) . Жақсы сөз жарым ырыс. (Доброе слово – половина блага) . Жүздің көркі – көз, ауыз көркі.(Глаза украшают лицо, уста - слово) . Өткен күн оралмас, кұнды сөз жоғалмас. (Прожитый день не вернется, а мудрое слово останется) . Піл көтермегенді тіл көтереді. (Язык осилит, что и слон не поднимет) . Сөз қадірін білмеген өз қадірін білмейді. (Кто слов не ценит, сам себя не ценит) . Жақсы сөз - жан азығы. ( Хорошее слово – душе опора) Көлді жел қозғайды, ойды сөз қозғайды. (Ветер озеро приводит в движение, слово - мысль) . Айтылыган сөз – атылган оқпен бірдей. (Сказанное слово –вылетевшая пуля. Бәле – тілден. (Горе от языка) Ойнап айтсан, да ойлап айт. (Даже говоря в шутку - подумай) . Халық айтса, қалт айтпайды. (Слово народное правдиво) . Тамшы тас жарады, тіл бас жарады. (Капля камень расколет, слово – голову) . Сүраумен Меккеге барасың. (Спрашивая, можно и до Мекки дойти) .
Бақытсыз Жамал» романының оқиғасына арқау болған мәселе де осы, ескі әдет ғұрыптың қыспағына түскен қазақ қызының тағдыры еді. Сүйгеніне қосылып, бақытты өмір сүруді армандаған бойжеткеннің бақытқа жету жолындағы акыр күресі мен қиындыққа толы жолы суреттеледі. Шығарманың сол кезеңдегі қазақ даласының шынайы тынысы тіршілігін көрсететін иірімдерден бастап, қазақ қызының тағдырын шешкен әлеуметтік теңсіздік жағдайлары ашық көрсетіледі.
Ал осы романда нақты қандай түйткілді мәселелер көтерілген? Қазақ қызының рухани өміріне қатысты қандай оқиғалар орын алады?
Ескі заманның шырмауында қалған қазақтың көзін осындай қазақ қыздарының алдыға суырылып шығып, өз теңдігін сұрауы ашқандай болады. Алайда бұл шығармада тек қана ата ана қарсылығы емес, сонымен қатар қызды адам емес тауар ретінде көретін, оны қалыңмалға айырбастайтын ашкөз, сараң адамдардың бейнесі де ашылады. Мысалға, туған әкесінің билік үшін қызының өмірін күлге айналдыруы; оның сезімдерімен санаспай, бірін бірі жаралған қос ғашықты айырулы мен опасыздыққа жатқызар едім.
Менің ойымша, Міржақып Дулатов өз туындысында Жамал қыздың тағдыры арқылы, тар заманның шынайы бет бейнесін, халықтың сол кездегі жағдайының бәрін ашып көрсеткендей. Себебі, романда Сәрсенбай мен Жамал арасындағы, юай мен кедей деп бөлінген таптық өкілдердің арасында қарама қайшылықтар мен адамдардыңрузани жағынан емес, байлығына қарап бөлінуі, адами қасиеттерді бағаламауы шынайы көрсетіледі. Сонымен қатар, заманының кесірінен өзгерген әке мінезі осыған дәлел болады. Міржақып оны басында; « Момын, мал баққан кісі» деп суреттесе, бірте бірте ол да байлықтың буына масайрап, тіпті өз қызын табан астына салып, тағдырының күл талқанын шығарған еді.
Қорыта келе, халқының халі үшін ширығып, жан беруге даяр болған қаламгер М.Дулатовтың романында сол уақыттағы қазақ халқының тұрмыс тіршілігі мен салт санасы бір адамның тағдырымен байланыс тапқандай. Жамал қыздың басынан өткен оқиғалары арқылы біз, қазақтың сол кездегі рухани өсу жолы мен кері кеткен замана шындығын анық тани білдік.
Жақсы сөз жарым ырыс. (Доброе слово – половина блага) .
Жүздің көркі – көз, ауыз көркі.(Глаза украшают лицо, уста - слово) .
Өткен күн оралмас, кұнды сөз жоғалмас. (Прожитый день не вернется, а мудрое слово останется) .
Піл көтермегенді тіл көтереді. (Язык осилит, что и слон не поднимет) .
Сөз қадірін білмеген өз қадірін білмейді. (Кто слов не ценит, сам себя не ценит) .
Жақсы сөз - жан азығы. ( Хорошее слово – душе опора)
Көлді жел қозғайды, ойды сөз қозғайды. (Ветер озеро приводит в движение, слово - мысль) .
Айтылыган сөз – атылган оқпен бірдей. (Сказанное слово –вылетевшая пуля.
Бәле – тілден. (Горе от языка)
Ойнап айтсан, да ойлап айт. (Даже говоря в шутку - подумай) .
Халық айтса, қалт айтпайды. (Слово народное правдиво) .
Тамшы тас жарады, тіл бас жарады. (Капля камень расколет, слово – голову) .
Сүраумен Меккеге барасың. (Спрашивая, можно и до Мекки дойти) .
Бақытсыз Жамал» романының оқиғасына арқау болған мәселе де осы, ескі әдет ғұрыптың қыспағына түскен қазақ қызының тағдыры еді. Сүйгеніне қосылып, бақытты өмір сүруді армандаған бойжеткеннің бақытқа жету жолындағы акыр күресі мен қиындыққа толы жолы суреттеледі. Шығарманың сол кезеңдегі қазақ даласының шынайы тынысы тіршілігін көрсететін иірімдерден бастап, қазақ қызының тағдырын шешкен әлеуметтік теңсіздік жағдайлары ашық көрсетіледі.
Ал осы романда нақты қандай түйткілді мәселелер көтерілген? Қазақ қызының рухани өміріне қатысты қандай оқиғалар орын алады?
Ескі заманның шырмауында қалған қазақтың көзін осындай қазақ қыздарының алдыға суырылып шығып, өз теңдігін сұрауы ашқандай болады. Алайда бұл шығармада тек қана ата ана қарсылығы емес, сонымен қатар қызды адам емес тауар ретінде көретін, оны қалыңмалға айырбастайтын ашкөз, сараң адамдардың бейнесі де ашылады. Мысалға, туған әкесінің билік үшін қызының өмірін күлге айналдыруы; оның сезімдерімен санаспай, бірін бірі жаралған қос ғашықты айырулы мен опасыздыққа жатқызар едім.
Менің ойымша, Міржақып Дулатов өз туындысында Жамал қыздың тағдыры арқылы, тар заманның шынайы бет бейнесін, халықтың сол кездегі жағдайының бәрін ашып көрсеткендей. Себебі, романда Сәрсенбай мен Жамал арасындағы, юай мен кедей деп бөлінген таптық өкілдердің арасында қарама қайшылықтар мен адамдардыңрузани жағынан емес, байлығына қарап бөлінуі, адами қасиеттерді бағаламауы шынайы көрсетіледі. Сонымен қатар, заманының кесірінен өзгерген әке мінезі осыған дәлел болады. Міржақып оны басында; « Момын, мал баққан кісі» деп суреттесе, бірте бірте ол да байлықтың буына масайрап, тіпті өз қызын табан астына салып, тағдырының күл талқанын шығарған еді.
Қорыта келе, халқының халі үшін ширығып, жан беруге даяр болған қаламгер М.Дулатовтың романында сол уақыттағы қазақ халқының тұрмыс тіршілігі мен салт санасы бір адамның тағдырымен байланыс тапқандай. Жамал қыздың басынан өткен оқиғалары арқылы біз, қазақтың сол кездегі рухани өсу жолы мен кері кеткен замана шындығын анық тани білдік.
Подробнее - на -