Әлемдік мәдениет – жалпыадамзаттық мазмұны бар рухани құндылықтар сипатын айқындау үшін қолданылатын күрделі ұғым. Әлемдік мәдениетті дүниежүзі сипат алған діндерге негіздеп христиандық, исламдық, буддалық мәдениет деп бөлу бар. Еуропалық әдебиеттерде кең тараған бұлай бөлуді шартты деп бағалаған жөн. Өйткені мұнда құндылық мәніне тек діни талаптар тұрғысынан ғана қарау нышаны байқалады. Әлемдік мәдениет адамзаттың рухани дамуына тікелей әсер еткен және жоғарыда аталған діни мәдениеттерге де өз ықпалын тигізген жалпыадамзаттық мазмұндағы мұралар болып табылады және олар тарихи сабақтастық тұрғысынан қарастырылады. Ертедегі Үнді, Қытай, Мысыр, Грек, Рим мәдениеті, Орхон-Енисей ескерткіштері, ортағасырлық мұсылмандық және еуропалық қайта өрлеу дәуірлерінің мәдени ескерткіштері, Конфуций, Аристотель, Әбу Насыр әл-Фараби, Августин Б., Гегель еңбектері, М.Қашғари, Ж.Баласағұн шығармалары, Тәурат, Інжіл, Құран сияқты діни кітаптар – адамгершілік ережелеріне халықаралық дәрежеде негіз болған әлемдік мәдениет мұралары. Музыкалық әуендер, саз аспаптары үндестігінің күшеюі, Қорқыт Ата, Асан қайғы сияқты аңыз алыптарының халықаралық кейіпкерге айналуы әлемдік мәдениет мазмұнын толықтырды. Науаи, Абай, Низами, Пушкин, Байрон, Петефи, Мицкевич, Әуезов және т.б. ұлы есімдер тілі де, діні де бөлек елдердің рухани туыстығын жер жүзіне танытты. Чайковский мен Бетховен, Құрманғазы мен Шопен музыкалары әлемдік мәдениет болып табылады. Әлемдік мәдениет өзінің ұлттық өрісін дүниежүзілік дәрежеге көтерген мәдени туындылардан тұрады, адамзаттың рухани өркендеуінің куәгері болып саналады. 1-тапсырма.
Мәтіннен 3 негізгі ақпаратты анықтап жазыңдар.
2-тапсырма.
Мәтіннен 2 қосымша ақпаратты анықтап жазыңдар.
3-тапсырма.
Мәтіннің баяндау желісін сақтап, аннотация жазыңдар.
Ана тілім Асыл қазынам
Ана тілі – бәріміздің анамыз, өйткені ол – ұлтымыздың анасы Өзін-өзі білетін әр халық алдымен өзінің туған тілін сыйлап, мақтан тұта білуі керек. Өйткені халықтың даналығы, жырлары, шежіресі сол халықтың тілінде жазылады. Тіл – қай ұлтта болса да қастерлі, құдіретті ұғым. Ол әр адамның бойына ана сүтімен бірге еніп, қалыптасады. Тіл – халықтың жан, сәні, тұтастай кескін-келбеті, болмысы. Адамды мұратқа жеткізетін – ана тілі. Әр халықтың, ұлттың құрмет тұтар өз ана тілі бар. Менің ана тілім – қасиетті қазақ тілі. Қазақ тілі – Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі. "Ана тілі – халық боп жасағаннан бері жан дүниеміздің айнасы, өсіп-өніп түрлене беретін, мәңгі құламайтын бәйтерегі. Жүректің терең сырларын, басынан кешкен дәуірлерін, қысқасы, жанның барлық толқынын ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіп, сақтап отыратын қазына". Жерін, елін сүйген әрбір азаматтың ана тіліне деген сүйіспеншілігінің мақтаныш сезімі болуы керек. Бала өмірге келгеннен бастап, өз ана тілінде сөйлеп, ана тілінде білім алып, жалпы ұлттық тәрбие алуы керек деп ойлаймын. Себебі өз ана тілінде сөйлеу оған деген көзқарас ең зор адамшылық, мәдениеттілік, тәрбиелілік өлшемі болып табылады. Тіл – ұлттың жаны. Ал ұлттың болашағы – оның ана тілі. Тіл халықпен бірге өмір сүріп дамиды, әр ұлттың тілі – оның бақыты мен тірегі. Ана тілі – алтын қазына, ана тілін қадірлеу, беделін нығайту біздің парызымыз.
Сәбіз маңайында өсіп келе жатқан қызылшаның нәзік жасыл жапырақтарын мазалайды, олардың жапырақтары қара жасыл. Садақ ойнады және хош иісті аскөкпен жаңа піскен бұталармен араласады. Ақжелкен, пияздың көңілділігін назардан тыс қалдырып, оның әдемі, кесілген жапырақтары толық бостандығын берді. Сәбіз және қызылша көбінесе мақтаншақ картоптың бағытын қарады: ол жоғары сабақтар болды, ал жапырақтары басқаларға қарағанда әлдеқайда көп. Картоп өсімінің жоғарғы жағында ақ гүлдер гүлдейді.
- Неліктен картопқа жер көп? - қызылшадағы сәбіз сұрады. - Оның сабақтары мен жапырақтары соншалықты жақсы өседі! Және олар мені үнемі жіңішке, менің өсуімді шектейді, тек таңдаулы сәбіз қалдырады, содан кейін үлкен, үлкен болады!
«Иә, бұл әділ емес», - деді қызылша тиімді. - Менің өсуім үшін, әйел Нюра жиі көріп, көбінесе ең әдемі дөңгелек жемістерді өсіреді, ал қалғаны Ботвиникпен қайнатылады.
«Бұл әділ емес», - деді ол. - Менің дәмдеуіштерім үнемі салатқа айналдырылады және картоп өседі: бәрі бірдей.
Ақжелкен аскөк қатты ауырады, ал картоп тек күн сәулесінен жоғары көтеріледі.
Жаз жазда ұшты. Nyura әйелдің аскөкімен және ақжелісі бар пияз бұрыннан бері төсекден алынды. Егіннің бір бөлігі қыста мұқият кептірді. Жерде сәбіз мен қызылша ғана қалды, ал жапырақтары ақырында топыраққа түсіп, түсі өзгерді.
Немерелер Нюраның әжесіне келіп, шелектер мен күрекшелермен шұғылданып, картопты қазып бастады. Адамдар осы мақтан тұтады және үнсіз өсімдіктерден қалай жиналғандығын қызылша пісірілген сәбіз. Жер астында картоп, ол шығады, үлкен жеміс өсті. Олар қазылған кезде адамдар жүздерінде үлкен қуаныш болды. Баба Нюра қайталап: «Бүгінгі жақсы өнім!» Немерелері: «Картоп - екінші нан! Енді қыста тамақтануға болады! «
Сәбіз және қызылша ойланған. Сондықтан Нюраның әйелін картопқа соншалықты жер бөледі! Адамдар оны ең маңызды өсімдіктердің бірі деп санайды, бұл оларға тамақ дайындауға қажетті жемісті береді.
Картоптың егін жиналғаннан кейін сәбіз қосылған қызылша пайда болды. Олар мұқият жинап, оларды түрлі қораптарға салып, содан кейін жертөлеге түсірді. Сәбіз мен қызылша салқын жертөледе болған кезде, қораптарда жанында жақында жиналған картоптың жемісін беретініне таңқалды. Тек картоп тек сәбіз мен қызылшадан артық болды. Мәселен, төсек-орындардағы көкөністер қайтадан бірге болды.