Лым. Мәтінді оқы. Қуат көздері әртүрлі болады. ХХІ ғасырды электр құрылғыларысыз (компьютер, теледидар, телефон, тұрмыстық техника) елестете алмаймыз. Адамның өмір сүруі үшін керекті қуат көзінің бірі – электр энергиясы. Жыл сайын оған деген сұраным артып келеді. Электр энергиясын өндіру үшін күніне мыңдаған тонна көмір мен мұнай жағылады. Мұндай отынның табиғатқа зияны өте көп.

Баламалы энергетика дегеніміз - қоршаған ортаға тигізетін зияны өте аз, шығыны жоқ, үнемді пайдалануға тиімді энергетика. Ол жеңіл өндіріледі. Бұл "сарқылмайтын энергия". Оның экономикалық және экологиялық артықшылықтары көп. Баламалы энергетикаға жел энергиясы, биогаз, найзағай энергиясы, су энергиясы, ғарыштық энергия жатады.

Қазір бүкіл әлем энергия өндірудің жаңа әдісі мен үнемдеу жолын іздестіріп жатыр. 2017 жылы Астана қаласында «Болашақ энергиясы» деген тақырыппен «ЭКСПО-2017» көрмесі өтті. Көрмеде энергия өндірудің тиімді, арзан, табиғатқа зияны аз болатын жаңа технологиялары көрсетілді. Баламалы энергия- болашақтың энергиясы!

1-тапсырма. Мәтіннің мазмұны бойынша 3 сұрақ құрастыр. 3 ұпай.

2-тапсырма. Мәтіннен 4 есімдік теріп жаз, олардың түрін белгіле. 4 ұпай.

Жазылым

Тірек сөздерді пайдаланып, «Астана- еліміздің мақтанышы» деген тақырыпта шағын мәтін құрап жазыңыз. 5 ұпай.

Тірек сөздер: елорда, тәуелсіздік, мәдени, резиденция, салтанат қақпасы, сәулет, жасампаздық,т.б.

Күшігім еркелей білетін,

Кейде ол шәуілдеп үретін.

Жата қап аяғын көтерсе

Көргендер еріксіз күлетін.

Тойған соң томпайып жататын,

Бір тәтті ұйқыға бататын.

Түсінде мысықпен алысып,

Жүретін бөлмеде жарысып.

Қарасам, міне енді өсіпті,

Ит бопты кәдімгі қабаған.

Әуелі өзіме өшікті

Күнәм жоқ бір рет сабаған.

Мақтайды біреулер даурығып,

Қасқыр деп итімді қабаған.

Мен жүрмін кете алмай айығып,

Өз итім түсірген жарадан,

***

Отырсам үндемей үйімде,

Тоқмейіл, ақпейіл күйімде.

Келуші көбейіп кетеді

Шашымның ағынан сүюге.

Мақтауға бәрі әзір, жайдары

Мейрімнің ағаға шегі жоқ.

Ақтарар сырларын қайдағы,

Бірінің дығы жоқ, кегі жоқ.

Сәл ғана өзгеріп қалпымнан,

Әділдік сөйлесем болғаны,

Біреуі алып қап алқымнан,

Союға әзір тұр қалғаны...

Тойған соң жататын пырылдап

Мен мысық емеспін, достарым,

Жан болып жүрген сон, шырылдап

Айтамын арымның қосканын

Таза ауа–денсаулық кепілі. Әр адам тәулігіне бірнеше мың литр ауа жұтады.Ауа мөлдір түссіз.Ауаның пішіні жоқ. Ең алдымен ауадағы оттегі өкпеге барады, ол бүкіл ағзаға тарайды. Зиянды заттармен тыныс алған адам тез шаршайды.  Ол әр түрлі ауруларға шалдығуы мүмкін. Адам жақсы демалуы үшін оған таза ауа қажет. Теңіз жағалауында, орман ішінде таза ауа болады. Ауаға зиян келтіретін экологиялық жағдайлар болады.

Ал жер бетіндегі ауа құрамында денсаулыққа зиянды қоспалар араласып жүреді. Әсіресе  өндірістік қалаларда ауа көп ластанады. Ауаның тазалығын сақтауы үшін ірі кәсіп орындар фабрика, зауыттар, жылу орталықтарының моржаларына қондырғылар орнатылады.Бензинмен жүретін көліктер көп мөлшерде ұлы заттарды бөліп шығарады. Айналадағы ауаның тазалығын сақтауда көгалдандыруды маңызы зор.

Өсімдік ауа құрамындағы көмірқышқыл газын, зиянды заттарды, шаңды жұтып оның орнына оттегі бөліп шығарады. Әр адам жасыл өсімдіктерді отырғызуға атсалысуы керек.

      Экологиялық жағдайлар

Табиғаттың әр – түрлі құбылыстар болады. Мысалы, отын жанғанда, завод, фабрикалар жұмыс істеп тұрғанда аз мөлшерде кездейсоқ газдар ауаға таралуы мүмкін. Ал көмір бензин және т.б. отындар толық жанбаса ауаға  күйе, иіс газы, тағы басқа газдар таралады. Көліктерді  қозғалтқыштары да ауаға  улы газдар таратады, бұл газдар да қоршаған ортаның бүлінуіне әкеліп соғады. Кез-келген жерге қоқыс тастау. Бұлардың барлығы ауаны ластайды. Ауаны ластанудан сақтау. Кез-келген жерге қоқыс тастамау. Табиғатқа көгалдандыру жұмыстарын жүргізу. Өсімдіктермен  жан –жануарларды қорғауымыз керек.