Лым. Мәтінді оқы. Қуат көздері әртүрлі болады. ХХІ ғасырды электр құрылғыларысыз (компьютер, теледидар, телефон, тұрмыстық техника) елестете алмаймыз. Адамның өмір сүруі үшін керекті қуат көзінің бірі – электр энергиясы. Жыл сайын оған деген сұраным артып келеді. Электр энергиясын өндіру үшін күніне мыңдаған тонна көмір мен мұнай жағылады. Мұндай отынның табиғатқа зияны өте көп.
Баламалы энергетика дегеніміз - қоршаған ортаға тигізетін зияны өте аз, шығыны жоқ, үнемді пайдалануға тиімді энергетика. Ол жеңіл өндіріледі. Бұл "сарқылмайтын энергия". Оның экономикалық және экологиялық артықшылықтары көп. Баламалы энергетикаға жел энергиясы, биогаз, найзағай энергиясы, су энергиясы, ғарыштық энергия жатады.
Қазір бүкіл әлем энергия өндірудің жаңа әдісі мен үнемдеу жолын іздестіріп жатыр. 2017 жылы Астана қаласында «Болашақ энергиясы» деген тақырыппен «ЭКСПО-2017» көрмесі өтті. Көрмеде энергия өндірудің тиімді, арзан, табиғатқа зияны аз болатын жаңа технологиялары көрсетілді. Баламалы энергия- болашақтың энергиясы!
1-тапсырма. Мәтіннің мазмұны бойынша 3 сұрақ құрастыр. 3 ұпай.
2-тапсырма. Мәтіннен 4 есімдік теріп жаз, олардың түрін белгіле. 4 ұпай.
Жазылым
Тірек сөздерді пайдаланып, «Астана- еліміздің мақтанышы» деген тақырыпта шағын мәтін құрап жазыңыз. 5 ұпай.
Тірек сөздер: елорда, тәуелсіздік, мәдени, резиденция, салтанат қақпасы, сәулет, жасампаздық,т.б.
Жаңа жыл туралы шығарма.
Жаңа жыл – барша адамдардың тағатсыздана күтетін таңғажайып қызыққа, қуанышқа, сиқырға толы мереке. Кішкене бөбектермен қоса ересек адамдардың да ең сүйікті мерекесі десек те болады. Жаңа жыл жақындаған сайын жан – жақтың бәрі безендіріліп, жаңа жылдық әуендер ойнатылып, құдды барлық әлем ертегі әлеміне айналғандай күй кешеді. Балалар Аяз атаға хат жазып, жыл бойы тәртіптерінің жақсы болғанын айтып, қалған сыйлықтарын күтеді.
Барлығымыз да Жаңа жылды ерекше ықыласпен күтетініміз құпия емес. Жаңа жыл жақсылық пен қуанышқа толы болып, армандарымыз іске асатын мезгіл деп те қабылдаймыз. Жасымыз есейе келе ертегіге сенбесек те, Жаңа жылдан бір ерекше сиқырды күтетініміз тағы бар.
Әдетте, Жаңа жыл - отбасымен тойланатын мейрам. Аналарымыз, апаларымыз, жеңгелеріміз алдын ала дайындалып, тәттілерін пісіріп, жаңа жылдық дастарқан әзірлейді. Барлығымыз осы кең дастарқан басында жиналып, әңгімелесіп, қалжыңдасып, бір – бірімзге сыйлықтар сыйлап, естелік суреттерге түсеміз. Жыл сайынғы дәстүр бойынша Елбасымыздың құттықтауын тыңдап, келер жылға зор үмітпен қараймыз. Ал сағат он екіні соғысымен бір – бірімізді құттықтап, есік алдына мерекелік от шашуды тамашалауға шығамыз.
Сән әлемінде өткен ХХ ғасырдағы киім кию үлгісін өзіндік эстетикалық, ұлттық және философиялық ерекшеліктеріне қарап, бірнеше онжылдықтарға бөлу дәстүрі қалыптасқан: 40 жылдары – әскери киім үлгілерінің жаппай белең алуы; 50 жылдары – париждік шиктің гүлдену дәуірі; 60 жылдары – ағылшындық эксцентрика десек, 70 жылдары – хиппизм; 80 жылдары – итальяндық тенденциялар басым болса, 90 жылдары – жапондық дамыған жоғары технология заманы. Сол кезеңдегі киім кию үлгісі сән әлемінде өзіндік стильдер туғызды. Олар мыналар: «ретро», «гранж», «хаус», «байкерлер» мен «рокерлердің» стилінің әсерінен туған «панк» стильдері. «Классикалық үлгідегі» сәнқойларды сән тілінде «фрик» деп атайды, ағылшын тілінен аударғанда «ұсқынсыз» деген мағына білдіреді. Шын мәнісінде, нағыз фрик, панк пен хаустағылар стиліндегідей, өзгеден бөлек киімімен жұртшылық көзіне бірден түсуді өзіне басты мақсат етпейді, мұндағы бар бәле костюмнің ерекше көрінісінде. Костюмнің ұқыпты, ыңғайлы әрі өзгеше болуына ерекше мән беріліп, әсем көрінісімен хаустық стильді сүйетіндерді басып озады.
Бүгінгі күні сән, стиль жайы сөз болғанда, заманауи киім кию үлгісінің келбетін жасаушылар: отандық Құралай Нұрқаділова, Берік Ысмайылов тәрізді сәнгерлердің есімдерімен қоса, жақын шет елдер арасынан, біздің елге анағұрлым жақын, бүгінде өздерінің сән үйлері бар ресейлік Вячеслав Зайцев, Валентин Юдашкиннің есімдері ауызға оралады. Олар қазіргі таңдағы сән үлгісін қалыптастыруда өзіндік қолтаңбалары бар алдыңғы қатарлы, көпшілік тарапынан сұраныстағы сәнгерлер.
Заманауи сән үлгісі ешқандай реттілік, шектеу қоюға келмейді. Әркімнің өзіндік талғамымен, көңілі қалаған затты ешкімге тәуелсіз түрде таңдап алу құқығы болуымен сипатталады. Тіпті, ешқандай үйлесімсіз дейтін киім кию үлгісі жастар арасында «ерекше сәнді» деген атауға лайық болып барады. Бұл ретте де атақты Коко Шанельдің жекелей талғам көп нәрсе шешеді, ал көпшілік талғам ештеңе шешпейді деген сөздері еске түседі. Бүгінде қисыны келсін, келмесін, көпшілік қауым жиі киетін қысқа шортылар мен гавайлық жейделерді былай қойғанда, үстіңе бағасы анағұрлым арзан футболка мен классикалық үлгідегі пиджак киіп, не болмаса, джинсымен қымбат ресторандарға барып ешкімді де таңғалдыра алмайсың.
«Киімге қарап қарсы алып, ақылыңа қарап шығарып салу» белең алып тұрған мына күнде үлкен буын аға-апайларды қойып, кішкентай бүлдіршіндердің өздері киім-кешекке, оның құнына аса мән береді. Әрине, өзінің қалауына сүйене отырып, өз стилін қалыптастыру әркімнің өз еркінде. Дегенмен, кейбір кезде жұртшылық естен шығаратын бір жайт, жас мөлшеріне, қоғамда міндеттейтін ережелерге сай белгілі бір заңдылықтар болатынын ескеріп, биік моральдық, эстетикалық, ұлттық принциптер, адамгершілік көзқарас тұрғысынан киім таңдаған жөн сияқты. Бұл ретте киім кию үлгісі ұлт идеологиясын қалыптастырушы маңызды фактордың бірі екенін де ұмытпау керек сияқты. Ел арасында бұрынырақта, «советский» деген заттар сапалы саналса, бүгінде халық «қытайлық» дегеннен гөрі, «түріктікі» дегенге елең етеді. «Көк етікті алмай жүр, көне етіктіге бармай жүр» дегендей, бойжеткендер анағұрлым жұпыны, қарапайымдау киінген ер- азаматтарға қарап мұрнын шүйірсе, өз кезегінде, ер- азаматтар сәнқой қыздардың мінезін бір бөлек, қарапайым киінген қыздардың мінездерін бір бөлек көретін тәрізді.
Психолог Айнұр Қасымованың айтуынша, өзіміз ғұмыр кешетін қоғамдағы барлығы күнделікті көретін белгілі бір формада, костюмде жүрген жандардың мамандығын білгеннен бір бөлек, адамдардың киім кию стиліне, көбірек ұнататын түсіне қарап, мінез-құлқындағы ерекшеліктерін аңғаруға болады екен. Мысалға алғанда, салмақты мінезділер жасыл түсті, зейінді, ойлау қабілеті дамыған жандар сары, ақ түсті, ашушаңдар көбінде күлгін түсті ұнатса, шығармашылық топтағы жандар түрлі әшекейлермен әсемделген, көпшілік тәуекел етіп, таңдай бермейтін түрлі киімдерді ұнатуен қоса, сары , алқызыл түсті жақсы көреді екен. Флегматиктер мен холериктер қара мен көк түсті көбірек таңдаса, өзіне көпшілік назарын аударуды жаны сүйетін адамдар қызыл түсті жөн көретін көрінеді.
Қалай дегенмен де, ертеңгі күні сән әлеміндегі киім кию стилінде қандай өзгерістер болмақ деген сұрақ көпшілікті ойландырғанымен, нақты жауабын ешкім дөп басып айта алмайды. Жылдың төрт мезгіліне сай, «жаздық», «қыстық», «көктемдік», «күздік» ауысым, алуантүрлілік пен өзгеріске толы, үнемі құбылу үстіндегі жиынтық үлгі бүгінгі «сән» ұғымымен түсіндіріледі және уақыт талабына сай өзіндік белгілерімен ерекшеленеді.