Мәңгілік ел идеясынын жағымсыз жағы ​

Пән: Қазақ әдебиеті

Бөлім атауы: Махаббат және абырой

Сабақтың тақырыбы: Бауыржан Момышұлы «Ұшқан ұя» романы 7-сабақ

Осы сабақ арқылы жүзеге асатын оқу мақсаты: Т/Ж1.Әдеби шығарманың жанрына байланысты сюжеттік желілерін, эпилог, прологтарды анықтау.

Сабақтың мақсаты: Т/Ж1.Әдеби шығарманың жанрына байланысты сюжеттік желілерін, эпилог, прологтарды анықтайды.

Сабақ барысы:

I.Ұйымдастыру кезеңі.

 Үй тапсырмасын пысықтау

 Сабақтың мақсатын анықтау

Қызығушылықты ояту

Оқы, жұпта талда.

Мағынаны тану кезеңі

1-тапсырма

Оқы. Оқиға немен аяқталуы мүмкін? Болжа.

Әжемнің аты Қызтумас еді. Қартайғанда сары кемпір атанған. Жарықтық, аса ажарлы, ақ дидарлы кісі екен. Ондай ару ол кезде ел арасында некен-саяқ «Ұл біткеннің бәрі қазанның түп күйесіндей әкесіне тартып қара болды, қыз жағы өзіме тартып аққұбаша ажарлы шықты» деп отыратын еді, жарықтық. Әжем өзінің ұлдарына өңшең аққұбаша аруларды айттыруға ынтық болған. Соның кесірінен менің әкем Момыш отыз үш жасына дейін салт басты, сабау қамшылы жүріпті. Әжем оған:

— Әй, қара құл, мен құдайдан саған ай көрікті ақ перизат жолықтырғай деп тілеймін. Тым болмаса, немерелерімді жиіркенбей сүйейін, — дейді екен.

Бірде көрші ауылда үлкен той өтіпті. Той ойын-сауықсыз болған ба? Үлкенкиізүйдіңішіндежігіттер мен қыздарайтысы Той дегендеқу бас та домалайды. Кемпір-сампырларменілесіпменіңҚызтумасәжем де келгенекен. Кәріқұлағыелеңетіп, киізүйденшыққанайтысәнінестіпқалады.

Қыздың даусы жайдары естілсе де, жалтара жауап қатып отыр екен. Кәдімгі бас қосқан жердегі бастама өлеңнен ұзай қоймапты. Дегенмен сөз арасында «жақсы жігіт» дегенді жиілете берсе керек. Қызтумас әжем оны да сезіпті

«Құдашасына сонша өзеуреп отырған кім екен», — деп әжем есіктен сығалап қараса:

Қара батыр, құдаша, қара батыр,

Жауқайыраржасқанбай дара батыр.

Тәңірайдапөзіңмен бас қосыппыз

Осы кесесізжаққа бара жатыр, —

депөлеңменбірбойжеткенқарақызғааяқтыбұрыптұрғанөзМомышыекен. Әжемсондаұлынаайғайсалып:

— Өзіңқазанныңтүпкүйесіндейсің, күйегекүйежұқса — не болмақ, құдайым-ау! — депбаласынүйденқуыпшығыпты. Анасыныңайтқанынішіненұнатпаса да, әкемоныңырқынакөнедіекен.

Төмендегі сұрақтар бойынша жұмыс істейді:

• Сенің болашақ жарыңды ата-анаң таңдағаны дұрыс па?

• Қызтумас әже не себепті қара қыздың ұлына көз салғанын қаламады?

• Әжесінің бұл шарты дұрыс па?

• Оқиғаның осы тұсы пролог бола ала ма?

2-тапсырма

Төмендегі оқиға бөліктері бойынша сұрақ құрастыр.

• Әбдірахманның Рәзия атты қызына үйленуі

• Қыз балалардың дүниеге келуі

• Көптен күткен ұл

• Сәбиге берген атасының батасы

3-тапсырма

Үзіндіні оқы. Ана мен бала арасындағы қарым-қатынас туралы айт, Момынқұлдың жазалануы әділетті болды ма? Талда

Жас кезінде әкемді әйелдер жағы «Молда бала» дейді екен, кейін «Ұста бала» дейтін болыпты. Ал, әжем оны «Қара қатпа» деуші еді. Әкем орта бойлы, арық қара кісі еді. Маңдайы жап-жазық, қасы қалың, көзі шүңгіл еді. Сол арықтығына қарамай, керемет күшті болатын. Әжем оны «Тарамыс» деп те атайтын. Солкүштілігіне бола атасакерек.' Мен бірдеәжеме: — Неге «Тарамыс» дейсіз? — деппін, әкемдікемсіткенекендеп.

— Не десе де шешемніңеркі, — депкүлдіәкем.

— Қарайгөр, мынажаманды, әкесінеболысы ей, — депәжемөтірікашуланғанболды.

Әліесімде, бірретәкемніңМомынқұлдейтінінісіәжеме:

— Қойшы, апа! — депдауыскөтеріпқалыпеді, әжемтарс кете жаздап:

— Сен тұрмақ, Момышмаған осы күнгедейінбетіметікқарапсөйлегенемес. Сен қайданшықтың, иттіңкүшігі! Жоғал, көзімекөрінбе! — депүйденқуыпшықты.

— Не бопқалды? — депәкемкіріпкелді, әжем оны аймалап, арқасынанқағып:

— Апауініңкөргенсіздеубоп бара жатыр. Жөнге сал туысқаныңды, — деді.

— Мақұл, апа, сазайынтарттырайын. Бірақұрмай-аққояйын, мақұлма, апа, — деді.

— Мейлің, — депкүрсіндіәжем.

Момынқұлкөкемсолтүніқойқорадатүнепшықты.

4-тапсырма

Кестені толтыр. Сюжеттік талдау жаса.

Оқиғаның басталуы

Оқиғаның байланысы

Оқиғаның дамуы

Оқиғаның шарықтау шегі

Шешімі

Орманның шаруашылық және адам өмірі үшін зор маңызы бар. Орманнан қандай заттар алынады? Бұл сұраққа ағаш шебері: үстел, орындық, қарындаш, сызғыш, ағаш шкафтар, кітап сөрелері, есік терезе жақтаулары деп; қағаз дайындайтын комбинат жұмысшысы: дәптер, газет, кітап, журналдар деп айтар еді. Себебі, мұның бәрін ағаштан дайындайды ғой. Теміржолшы болса: ағаш вагондар, темір жолдың астына салатын төсеніштер; дәрі-дәрмек жасаушылар: ағаштан алынатын дәрі-дәрмектер; инженер: жасанды, табиғи жолдармен алынатын маталар, жіптер туралы әңгімелер еді. 
Бұл әңгімеден агроном да тыс қалмайтыны белгілі. Орман егіс далаларын жазда аптапты ыстықтан, желден, құрғақшылықтан қорғаса, қыста ысқырған боранның қарды ысырып әкетуіне жол бермейді. «Орман – ең алдымен адамның денсаулығы» – дер еді дәрігер. Демалыс үйлері, тынығу орындары ағаш арасына салынады. Себебі, оның ауасы таза, әрі шипалы. Жасыл ағаштар болмаса, біздің ғаламшарымыздағы оттегі адамдардың тыныс алуына жетпес еді. 
Бір сөзбен айтқанда, шаруашылықта орман өнімін пайдаланбайтын бірде-бір сала жоқ деуге болады. Тұрмыстық бұйымдар, құрылыс материалдарының орманнан алынатынын былай қойғанда, басқа да қаншама заттар бар. Мысалы, небір құнды аң терілері, жабайы кәсіптік құстардың дәмді еті мен мамығы, тіл үйіретін тәтті жеміс-жидегі, жылы, сәнді киім, төсеніш, азық-түлік, т.б. 
Орман – жомарт табиғаттың адамға тартқан сыйы, мол байлықтың қасиетті қоймасы. Ол – «жайқалған жасыл теңіз», жерімізді көріктендіріп, өзінің қанық бояуымен, құстардың сайраған әсем әуенімен, жапырағының сырлы сыбдырымен адамды шаттыққа бөлейді. 
Жинақтап айтқанда, орман, тоғай – баға жетпес табиғат қазынасы, халық байлығы. Сондықтан да мемлекет ормандарды, тоғайларды қорғайды.