герольд бельгер 1934 жылы 28 қазанда саратов облысы, энгельс қаласында туған. неміс, орыс, қазақ тілдерінде жазады. абай атындағы қазақ педагогика институтын бітірген (1958).
1958–1960 жж. жамбыл облысының байқ совхозындағы орта мектепте мұғалім, 1960–1963 жж. абай атындағы қазпидің аспиранты, 1963–1964 жж. «жұлдыз» журналында әдеби қызметкер болды.
1964 жылдан шығармашылық жұмыста, 1992 жылдан неміс тілінде шығатын «феникс» альманахы бас редакторының орынбасары болған. қазақстан республикасы жоғарғы кеңесінің депутаты болған (1994–1995).
«ауыл шетіндегі үй» (1973), «даладағы шағалалар» (1976), «алты асу» (1977), «тас өткел» (1988, орыс, қазақ, неміс тілдерінде), «бауырластықтың жанды бейнесі» (1981), «созвучие» (1982), «уақытпен бетпебет» (1985, неміс тілінде), «мотивы трех струн» (1986), «гете и абай» (1989), «родство» (1991), «земные избранники» (1995) атты зерттеу еңбектері шыққан.
б.майлин, х.есенжанов, ә.нұрпейісов, ә.кекілбаев, д.досжанов, т.б. қазақ жазушыларының бірқатар шығармаларын қазақшадан орыс тіліне, а.раймген, э.кончак, н.ваккер, т.б. неміс жазушыларының жекелеген туындыларын неміс тілінен орысшаға аударды. жиырмадай жинақтың құрастырушысы және жекелеген әңгіме, мақалалары енген 25тей жинақтары бар.
қазақстан жазушылар одағының б.майлин атындағы сыйлығының иегері (1988), қазақ ксрнің еңбек сіңірген мәдениет қызметкері (1987), президенттің бейбітшілік пен рухани татулық сыйлығының иегері (1992), қр президентінің жанындағы мемлекеттік саясат жөніндегі ұлттық кеңес мүшесі. «парасат» орденінің иегері (1994), қазақстандағы пен клуб сыйлығының (1996), «алтын самрұқ» сыйлығының (2007) иегері.
шығармалары: лики слова. эссе. а., «білім», 1996; помни имя свое. мақалалар жиыны. а., «ғылым», 1999; тихие беседы на шумных перекрестках. эссе. а., «арыс», 2001; этюды о переводах, и.жансугурова. а., «ғылым», 2001; след слова. әдеби портреттер. а., «жазушы», 2002; дом скитальца. роман. астана. «аударма», 2003; гармония духа. мақалалар мен эсселер. москва. «рус. книга», 2003; автобиографические эскизы. а., «жібек жолы», 2004; туюксу. роман. а., «даик пресс», 2004; эль. а., «ғылым», 2005; плетенье чепухи. публицистика. а., «ғылым», 2006; мұнартау. әңгімелер. а., «өлке», 2006; властительслово. а., «мка», 2007; разлад. роман. а., «жазушы», 2008; казахские слова. а., 2009.
аумағы 469620 га. бақтың құрамына қапшағай бөгенінің солтүстігі бөлігі мен іле өзенінің оң жағалауы, жетісу (жоңғар) сілемдері: кіші және үлкен қалқан, ақтау, қатутау, дегерес, матай, шолақ, қояндытаутаулары және өте сирек кездесетін табиғат ескерткішінің бірі – «әнші құм» («айғай құм») кіреді. қапшағай бөгенінің оң жағалауындағы тау етегі жазықтығында көптеген қорғандар (мысалы, сақ хандарының қабірі – тигрхауда, 7 – 4 ғасырлар), тау сайларында әр түрлі жануарлардың суреті салынған жартас көрмесі бар.
климаты[өңдеу]
бақтың климаты қатаң континенттік, қысы суық, жазы ыстық. жылдық жауын-шашын мөлшері 330 мм-ден аспайды. қаңтардың орташа температурасы – 8,6°с, шілденің орташа температурасы 26°с. қар аз түседі, ол жабайы жануарлардың қыстап шығуына қолайлы жағдай туғызады.
өсімдігі мен жануарлар дүниесі[өңдеу]
бақ флораға бай, онда жоғары сатыдағы өсімдіктердің 1500 түрі, «қызыл кітапқа» енген 22 түрі (мысалы, мүсілім сылдыршөбі, қопал таспашөбі, іле бөріқарақаты, т.б.) бар. бақ жануарлар әлеміне де бай. омыртқасыздардың ішінде ең көп кездесетіні – өрмекшітәрізділер мен жәндіктер. жәндіктердің 5000-нан аса түрі белгілі, оның 25 түрі қазақстанның қызыл кітабына енгізілген. мысалы, галузо отынкескіш қоңызы, сольский барылдауық қоңызы, дала сколиясы, жолақты тораңғы көбелегі, т.б. омыртқалы жануарлар фаунасы да бай. қтың 20 түрі, оның ішінде 3 түр эндемиктер (қаш алабұғасы, қаш шармайы, бір түсті салпыерін) болып саналады. қосмекенділерден жасыл құрбақа, қызылаяқ бақа және көлбақа бар. бауырымен жорғалаушылардың 25 түрі кездеседі. мысалы, қалқантұмсық жылан, дала тасбақасы, жалтырауық жармасқы, оқжылан, т.б. құстардың 200 түрінің 174 түрі саябақта ұялайды. 18 түрі «қызыл кітапқа» енгізілген, мысалы, қара дегелек, қшы тұйғын, жұртшы, үкі, т.б. сүтқоректілердің 70-тен астам түрі мекендейді, олардың ішінде ортаазия тас сусары, шұбар күзен, ортаазия өзен құндызы, тянь-шань арқары және бозтүсті ергежейлі қосаяқ қорғауға алынған. саябақта 1976 – 77 жылдардан бері ақ бөкендер, 400-ден аса құлан мекендейді. табиғатта сирек кездесетін бір түр – пржевальский жылқысы дүние жүзінде бірнеше зообақта ғана сақталған. 2003 жылы саябаққа германиядан бірнеше жылқы әкелініп, жерсіндірілді. саябақта табиғат шежіресі жүргізіліп, жан-жақты жабдықталған бірнеше туристік маршруттар жұмыс істейді.
саябақ археологиялық ескерткіштер мен ежелгі таң және суреттер салынған үңгірлермен тастарға бай. сақ дәуірінде салынған «бесшатыр» ң маңызы үлкен. ш.ш.уәлихановтың тарихи-мемориалдық мұражайы осында орналасқан. саябақта өсімдіктердің 1800 түрі: қаш сексеуілі, баялыш, шырша, үйеңкі, тораңғы, қызыл тал, жиде, жыңғыл, сексеуіл, қылша, т.б. өседі. саябақтың жануарлар әлемі де алуан түрлі: сүтқоректілерден құлан, қарақұйрық, арқар, түлкі, тас сусары, қоян; құстардың 15 түрі: бүркіт, тазқара, ителгі, кекілік, қырғауыл, бұлдырық; қтардан сазан, көксерке, ақмарқа, табан қ, т.б. кездеседі. омыртқасыз жануарлар дүниесі толық зерттелмеген. саябақта 17 қорықша бекеті және бірнеше туристік маршрут жұмыс істейді.[1][2]
ответ:
герольд бельгер 1934 жылы 28 қазанда саратов облысы, энгельс қаласында туған. неміс, орыс, қазақ тілдерінде жазады. абай атындағы қазақ педагогика институтын бітірген (1958).
1958–1960 жж. жамбыл облысының байқ совхозындағы орта мектепте мұғалім, 1960–1963 жж. абай атындағы қазпидің аспиранты, 1963–1964 жж. «жұлдыз» журналында әдеби қызметкер болды.
1964 жылдан шығармашылық жұмыста, 1992 жылдан неміс тілінде шығатын «феникс» альманахы бас редакторының орынбасары болған. қазақстан республикасы жоғарғы кеңесінің депутаты болған (1994–1995).
«ауыл шетіндегі үй» (1973), «даладағы шағалалар» (1976), «алты асу» (1977), «тас өткел» (1988, орыс, қазақ, неміс тілдерінде), «бауырластықтың жанды бейнесі» (1981), «созвучие» (1982), «уақытпен бетпебет» (1985, неміс тілінде), «мотивы трех струн» (1986), «гете и абай» (1989), «родство» (1991), «земные избранники» (1995) атты зерттеу еңбектері шыққан.
б.майлин, х.есенжанов, ә.нұрпейісов, ә.кекілбаев, д.досжанов, т.б. қазақ жазушыларының бірқатар шығармаларын қазақшадан орыс тіліне, а.раймген, э.кончак, н.ваккер, т.б. неміс жазушыларының жекелеген туындыларын неміс тілінен орысшаға аударды. жиырмадай жинақтың құрастырушысы және жекелеген әңгіме, мақалалары енген 25тей жинақтары бар.
қазақстан жазушылар одағының б.майлин атындағы сыйлығының иегері (1988), қазақ ксрнің еңбек сіңірген мәдениет қызметкері (1987), президенттің бейбітшілік пен рухани татулық сыйлығының иегері (1992), қр президентінің жанындағы мемлекеттік саясат жөніндегі ұлттық кеңес мүшесі. «парасат» орденінің иегері (1994), қазақстандағы пен клуб сыйлығының (1996), «алтын самрұқ» сыйлығының (2007) иегері.
шығармалары: лики слова. эссе. а., «білім», 1996; помни имя свое. мақалалар жиыны. а., «ғылым», 1999; тихие беседы на шумных перекрестках. эссе. а., «арыс», 2001; этюды о переводах, и.жансугурова. а., «ғылым», 2001; след слова. әдеби портреттер. а., «жазушы», 2002; дом скитальца. роман. астана. «аударма», 2003; гармония духа. мақалалар мен эсселер. москва. «рус. книга», 2003; автобиографические эскизы. а., «жібек жолы», 2004; туюксу. роман. а., «даик пресс», 2004; эль. а., «ғылым», 2005; плетенье чепухи. публицистика. а., «ғылым», 2006; мұнартау. әңгімелер. а., «өлке», 2006; властительслово. а., «мка», 2007; разлад. роман. а., «жазушы», 2008; казахские слова. а., 2009.
аумағы 469620 га. бақтың құрамына қапшағай бөгенінің солтүстігі бөлігі мен іле өзенінің оң жағалауы, жетісу (жоңғар) сілемдері: кіші және үлкен қалқан, ақтау, қатутау, дегерес, матай, шолақ, қояндытаутаулары және өте сирек кездесетін табиғат ескерткішінің бірі – «әнші құм» («айғай құм») кіреді. қапшағай бөгенінің оң жағалауындағы тау етегі жазықтығында көптеген қорғандар (мысалы, сақ хандарының қабірі – тигрхауда, 7 – 4 ғасырлар), тау сайларында әр түрлі жануарлардың суреті салынған жартас көрмесі бар.
климаты[өңдеу]бақтың климаты қатаң континенттік, қысы суық, жазы ыстық. жылдық жауын-шашын мөлшері 330 мм-ден аспайды. қаңтардың орташа температурасы – 8,6°с, шілденің орташа температурасы 26°с. қар аз түседі, ол жабайы жануарлардың қыстап шығуына қолайлы жағдай туғызады.
өсімдігі мен жануарлар дүниесі[өңдеу]бақ флораға бай, онда жоғары сатыдағы өсімдіктердің 1500 түрі, «қызыл кітапқа» енген 22 түрі (мысалы, мүсілім сылдыршөбі, қопал таспашөбі, іле бөріқарақаты, т.б.) бар. бақ жануарлар әлеміне де бай. омыртқасыздардың ішінде ең көп кездесетіні – өрмекшітәрізділер мен жәндіктер. жәндіктердің 5000-нан аса түрі белгілі, оның 25 түрі қазақстанның қызыл кітабына енгізілген. мысалы, галузо отынкескіш қоңызы, сольский барылдауық қоңызы, дала сколиясы, жолақты тораңғы көбелегі, т.б. омыртқалы жануарлар фаунасы да бай. қтың 20 түрі, оның ішінде 3 түр эндемиктер (қаш алабұғасы, қаш шармайы, бір түсті салпыерін) болып саналады. қосмекенділерден жасыл құрбақа, қызылаяқ бақа және көлбақа бар. бауырымен жорғалаушылардың 25 түрі кездеседі. мысалы, қалқантұмсық жылан, дала тасбақасы, жалтырауық жармасқы, оқжылан, т.б. құстардың 200 түрінің 174 түрі саябақта ұялайды. 18 түрі «қызыл кітапқа» енгізілген, мысалы, қара дегелек, қшы тұйғын, жұртшы, үкі, т.б. сүтқоректілердің 70-тен астам түрі мекендейді, олардың ішінде ортаазия тас сусары, шұбар күзен, ортаазия өзен құндызы, тянь-шань арқары және бозтүсті ергежейлі қосаяқ қорғауға алынған. саябақта 1976 – 77 жылдардан бері ақ бөкендер, 400-ден аса құлан мекендейді. табиғатта сирек кездесетін бір түр – пржевальский жылқысы дүние жүзінде бірнеше зообақта ғана сақталған. 2003 жылы саябаққа германиядан бірнеше жылқы әкелініп, жерсіндірілді. саябақта табиғат шежіресі жүргізіліп, жан-жақты жабдықталған бірнеше туристік маршруттар жұмыс істейді.
саябақ археологиялық ескерткіштер мен ежелгі таң және суреттер салынған үңгірлермен тастарға бай. сақ дәуірінде салынған «бесшатыр» ң маңызы үлкен. ш.ш.уәлихановтың тарихи-мемориалдық мұражайы осында орналасқан. саябақта өсімдіктердің 1800 түрі: қаш сексеуілі, баялыш, шырша, үйеңкі, тораңғы, қызыл тал, жиде, жыңғыл, сексеуіл, қылша, т.б. өседі. саябақтың жануарлар әлемі де алуан түрлі: сүтқоректілерден құлан, қарақұйрық, арқар, түлкі, тас сусары, қоян; құстардың 15 түрі: бүркіт, тазқара, ителгі, кекілік, қырғауыл, бұлдырық; қтардан сазан, көксерке, ақмарқа, табан қ, т.б. кездеседі. омыртқасыз жануарлар дүниесі толық зерттелмеген. саябақта 17 қорықша бекеті және бірнеше туристік маршрут жұмыс істейді.[1][2]