. мәтін қайда? жел атмосфера қабаттарында қысымның біркелкі таралмауынан пайда болады әрі жоғары қысымнан төменгі қысымға қарай бағытталады. ауа қысымы уақыт пен кеңістікте тұрақты болмайтындықтан желдің ғы мен бағыты үнемі өзгеріп отырады. желдің бағытын көкжиектің қай тұсынан соғуына байланысты анықтайды және оны градуспен немесе румбымен (16 румбылық жүйемен), ал ғын – м/с, км/сағ, узелмен немесе (бофорт шкаласы бойынша) өрнектейді. биіктікке көтерілген сайын үйкеліс күшінің азаюына байланысты жел қуаты өзгереді, сонымен қатар ол градиенттердің өзгеруіне де тәуелді болады. жел үлкен аумақты қамти отырып, көлемді ауа ағындарын (муссондар, пассаттар, т.б.) туғызады, осыдан жергілікті және жалпы атмосфералық айналым пайда болады. қазақстанның барлық өңірінде (әсіресе, жазық жерлерде) күшті желдер жиі болып тұрады, оның максимумы қыс айларына (40 – 45 м/с) және көктем мен күзге (20 – 35 м/с) келеді. өте күшті желдер каспий жағалауы және биік тау асулары мен аңғарларында байқалады. дүниежүзілік желдер жіктеліміне қазақстан аумағында тұрақты соғатын 23 жел тіркелген. оларды қазақстан бойынша мынадай аймақтарға бөледі: ашық далада (жосалы, сілеті, т.б.); шөл және шөлейт, үлкен ашық су қоймалары төңірегінде (каспий теңізі, қаш, алакөл көлдері, т.б.); тау аңғарларында және тау аралық өңірлерде («жетісу қақпасы», «шілік аңғары», «жаңғызтөбе», «қордай», т.б.); орташа биіктіктегі таулар мен қырқаларда («ерейментау», «ұлытау», «қарқаралы», «мұғалжар», т.б.) соғатын желдер. жел арзан электр энергиясын өндіру, құдықтан су тарту, диірмен айналдыру, егін суару, т.б. үшін пайдаланылады.[2]жел жел-ауаның горизонталь бағытта қозғалуы. желдің пайда болуы-қысым айырмашылығына байланысты. желдің бағытын өлшейтін құрал-флюгер жел бағар желдің ғын өлшейтін құрал-анемометр желдің күшін есептейді. ғы-1м\с бриз-французша-жеңіл жел, тәулік ішінде соғатын жел, күндіз құрлықтан теңізге, түнде теңізден құрлыққа қарай соғады. муссон-арабша-маусым, қыста құрлықтан теңізге қарай, жазда теңізден құрлыққа қарай соғады. тұрақты желдер-пассат, батыс желдер. пассат дегеніміз-тропиктік ендіктен экваторға қарай соғатын жел. батыс желдері-оңтүстік тропиктен қоңыржай ендіктерге қарай соғады. көгілдір отын-желдің энергиясы. ауа райы дегеніміз-белгілі бір жердегі белгілі бір уақыттағы тропосфераның күйі. ауа райын зерттейтін ғылым-метеорология климат-ауа райының белгілі бір жерге тән көқ режимі. климаттың элементтеріне температура, жауын-шашын, қысым, жел т.б алисов күн сәулесінің түсуіне байланысты жер бетін 13 климаттық белдеуге бөлді. 1. негізгі климаттық белдеулер-7 2. өтпелі климаттық белдеулер-6 суб-таяу, маңы дегенді білдіреді. экваторлық климаттық белдеу-температура мен жауын-шашын жыл бойы біркелкі таралатын жыл мезгілінің ауытқуы байқалмайтын климаттық белдеу. температура-25 градус, жауын-шашын-2000-3000мм. қоңыржай климаттық белдеу-жылдың 4 мезгілі айқын байқалады. жылу белдеулерінің саны-5 атмосфералық фронт-әр түрлі ауа массасының арасындағы өтпелі аймақ: 2-ге бөлінеді: жылы және суық фронт. атмосфералық радиация-күннің жылу мен жарығы.3-ке бөлінеді: 1.тура 2.шашыранды 3.жиынтық ауадағы су буы 2-ге бөлінеді: 1.абсолюттік ылғалдылық-1м куб ауадағы су буының нақты граммен алынған мөлшері. 2.салыстырмалы ылғалдылық-1м куб ауадағы су буының сол температураға қатынасы. ылғалдылықты өлшейтін құрал-гигрометр. изогиета-жауын-шашынның бірдей нүктелерін қосатын сызық. ылғалдану коэфициенті-жауын-шашынның булануға қатынасы. ы=ж\б 1-ге тең болса жеткілікті, 1-ге жетпесе жеткіліксіз бұлт дегеніміз-ауадағы су тамшыларының шоғырлануы. будақ бұлт-аппақ мақтаға ұқсас нөсер жауын жауады. шарбы бұлт-майда тұз кристалдарынан тұрады, жауын-шашын әкеледі. қатпарлы бұлт-ақ жауын жауады. шық-атмосфераның жоғарғы қабатынан жер бетіне түсетін ылғал.
. мәтін қайда? жел атмосфера қабаттарында қысымның біркелкі таралмауынан пайда болады әрі жоғары қысымнан төменгі қысымға қарай бағытталады. ауа қысымы уақыт пен кеңістікте тұрақты болмайтындықтан желдің ғы мен бағыты үнемі өзгеріп отырады. желдің бағытын көкжиектің қай тұсынан соғуына байланысты анықтайды және оны градуспен немесе румбымен (16 румбылық жүйемен), ал ғын – м/с, км/сағ, узелмен немесе (бофорт шкаласы бойынша) өрнектейді. биіктікке көтерілген сайын үйкеліс күшінің азаюына байланысты жел қуаты өзгереді, сонымен қатар ол градиенттердің өзгеруіне де тәуелді болады. жел үлкен аумақты қамти отырып, көлемді ауа ағындарын (муссондар, пассаттар, т.б.) туғызады, осыдан жергілікті және жалпы атмосфералық айналым пайда болады. қазақстанның барлық өңірінде (әсіресе, жазық жерлерде) күшті желдер жиі болып тұрады, оның максимумы қыс айларына (40 – 45 м/с) және көктем мен күзге (20 – 35 м/с) келеді. өте күшті желдер каспий жағалауы және биік тау асулары мен аңғарларында байқалады. дүниежүзілік желдер жіктеліміне қазақстан аумағында тұрақты соғатын 23 жел тіркелген. оларды қазақстан бойынша мынадай аймақтарға бөледі: ашық далада (жосалы, сілеті, т.б.); шөл және шөлейт, үлкен ашық су қоймалары төңірегінде (каспий теңізі, қаш, алакөл көлдері, т.б.); тау аңғарларында және тау аралық өңірлерде («жетісу қақпасы», «шілік аңғары», «жаңғызтөбе», «қордай», т.б.); орташа биіктіктегі таулар мен қырқаларда («ерейментау», «ұлытау», «қарқаралы», «мұғалжар», т.б.) соғатын желдер. жел арзан электр энергиясын өндіру, құдықтан су тарту, диірмен айналдыру, егін суару, т.б. үшін пайдаланылады.[2]жел жел-ауаның горизонталь бағытта қозғалуы. желдің пайда болуы-қысым айырмашылығына байланысты. желдің бағытын өлшейтін құрал-флюгер жел бағар желдің ғын өлшейтін құрал-анемометр желдің күшін есептейді. ғы-1м\с бриз-французша-жеңіл жел, тәулік ішінде соғатын жел, күндіз құрлықтан теңізге, түнде теңізден құрлыққа қарай соғады. муссон-арабша-маусым, қыста құрлықтан теңізге қарай, жазда теңізден құрлыққа қарай соғады. тұрақты желдер-пассат, батыс желдер. пассат дегеніміз-тропиктік ендіктен экваторға қарай соғатын жел. батыс желдері-оңтүстік тропиктен қоңыржай ендіктерге қарай соғады. көгілдір отын-желдің энергиясы. ауа райы дегеніміз-белгілі бір жердегі белгілі бір уақыттағы тропосфераның күйі. ауа райын зерттейтін ғылым-метеорология климат-ауа райының белгілі бір жерге тән көқ режимі. климаттың элементтеріне температура, жауын-шашын, қысым, жел т.б алисов күн сәулесінің түсуіне байланысты жер бетін 13 климаттық белдеуге бөлді. 1. негізгі климаттық белдеулер-7 2. өтпелі климаттық белдеулер-6 суб-таяу, маңы дегенді білдіреді. экваторлық климаттық белдеу-температура мен жауын-шашын жыл бойы біркелкі таралатын жыл мезгілінің ауытқуы байқалмайтын климаттық белдеу. температура-25 градус, жауын-шашын-2000-3000мм. қоңыржай климаттық белдеу-жылдың 4 мезгілі айқын байқалады. жылу белдеулерінің саны-5 атмосфералық фронт-әр түрлі ауа массасының арасындағы өтпелі аймақ: 2-ге бөлінеді: жылы және суық фронт. атмосфералық радиация-күннің жылу мен жарығы.3-ке бөлінеді: 1.тура 2.шашыранды 3.жиынтық ауадағы су буы 2-ге бөлінеді: 1.абсолюттік ылғалдылық-1м куб ауадағы су буының нақты граммен алынған мөлшері. 2.салыстырмалы ылғалдылық-1м куб ауадағы су буының сол температураға қатынасы. ылғалдылықты өлшейтін құрал-гигрометр. изогиета-жауын-шашынның бірдей нүктелерін қосатын сызық. ылғалдану коэфициенті-жауын-шашынның булануға қатынасы. ы=ж\б 1-ге тең болса жеткілікті, 1-ге жетпесе жеткіліксіз бұлт дегеніміз-ауадағы су тамшыларының шоғырлануы. будақ бұлт-аппақ мақтаға ұқсас нөсер жауын жауады. шарбы бұлт-майда тұз кристалдарынан тұрады, жауын-шашын әкеледі. қатпарлы бұлт-ақ жауын жауады. шық-атмосфераның жоғарғы қабатынан жер бетіне түсетін ылғал.