Мәтінді мұқият оқы. ...Есейе келе көрген көп ұстаздарым талай-талай тағылымға бой ұрғызғанымен, солардың бірде-бірі нақ өзімнің әжемдей, әке-шешем мен ауылдың қадірлі ақсақалдарындай өсиет айдынына жүздіре алған жоқ, молынан құлаш сермете алған жоқ десем, ардақты ұстаздарымның көңіліне келмес. Бұл сөзім өзіме қанымның тартқанынан немесе жақыныма сезімімнің бөлектігінен, әлде ата-анаға деген парызымның молдығынан ғана туып отырған жоқ. Өмір шындығының өзі ақиқатқа бас ұрары даусыз. Дүние тарихы. аратылыс шежіресі, жан-жануар болмысы жайлы алғашқы әңгімені әжемнен естігенімді, адамзат қауымының қалыптасуы туралы тұңғыш мағлұматты әжемнен алғанымды қалай ғана ұмытармын... Иә, әлемнің пайда болуы, тірлік дамуы, адамзаттың шығуы, өмір жайлы шынайы сезіммен азаматтық тұрғысындағы жан баурайтын аңыздарды айтқан; ненің жақсы, не жаман екенін, нені сүйіп, неден аулақ жүруді үйреткен; ар заңының, әдеттің жинағынан алғашқы тарауларды таныстырған да, ең алдымен, ата-ана, ағайын-туған еді. Әрине, ол кезде мен де өзге сәбилер сияқты әжем айтқан ертегі мен аңыздардың түпкі байыбына бара бермейтінмін, әке әңгімесінің өсиетін ұға бермейтінмін және үлкендердің талай-талай өнегесін орындай бермейтінмін... Ол кезде мені қызықтыратыны ертегі-аңыздардың ғажайып оқиғалары еді... Енді, міне, есейіп ер ағасы болғанымда ойласам, мен сол әңгімелерден адамзат өресінің өрісін тани берген екем ғой... Б.Момышұлы «Ұшқан ұя» үзінді 1-тапсырма Мәтіннің негізгі ақпараттарын анықтап жаз. Жауабы негізгі ақпарат болатындай 1 сұрақ құрастыр. 2-тапсырма Мәтіннің қосымша ақпараттарын анықтап жаз. Жауабы қосымша ақпарат болатындай 1 сұрақ құрастыр. 3-тапсырма Мәтінде көтерілген мәселені анықтауға бағытталған 1 нақтылау сұрағын құрастыр. 4-тапсырма Төменде берілген сөйлемді пайдаланып, Тәуелсіздік күніне арналған құттықтаухат жазыңыз. Құттықтаудың стильдік ерекшелігін, құрылымын еске түсіріңіз. Орфографиялық норманы сақтаңыз. Тәуелсіздік – ата-бабаларымыз аңсаған ұлы күн. Әр ұлт үшін, әр халық үшін тәуелсіздіктен асқан бақыт жоқ.
Махамбет Өтемісұлы — қазақ поэзиясындағы ғана емес, қазақ тағдырындағы аса көрнекті тұлға. Сондықтан, ол туралы тебірене жыр жазбаған қазақ ақыны кемде-кем.Олардың қатарында М. Шахановтың «Нарынқұм зауалы», Ф. Оңғарсынованың «Алмас қылыш» және М. Сатыбалдиевтің «Махамбеттің монологі» атты өлеңдері мен поэмалары бар. Сол кезеңдегі қазақ арманын Махамбет жырларынан таныған қазақ ақындары үшін Махамбет бейнесі музаға айналды десек артық айтқандық емес. Махамбетке арналған поэзиялық шығармалардың барлығына ортақ бір ерекшелік бар. Олар ырғақтық- интонациялық жүйесімен басқа өлеңдерден өзгеше. Ақындар өз шығармаларында Махамбеттің күрескерлік айбынын, ақындық тереңдігін, азаматтық парасатын таныту үшін өзгеше интонациялық өріс іздейді. Сол ерекше интонациялық өріс осы жырлардың барлығының өзегі болып табылады.М. Шаханов «Нарынқұм зауалы» шығармасының «Махамбеттің соңғы сөзі» атты бірінші бөлімін Махамбеттің монологына құрады. Бұл өлеңнің он бес буынды алты тармағы бірдей өзара ұйқасқан, яғни, ұйқас өрнегі- . Өлеңнің келесі шумағы сегіз тармақтан тұрады. Олардың үшеуі- он бес буынды болса, өзге бесеуінің ырғақ кестесі- 8-8-6-8-11. Бұл шумақтың он бес буынды тармақтары алдыңғы шумақпен ой тізбегін құраса, сегіз, алты, он бір буынды айнымалы ырғақтарға құрылған тармақтар жаңа ойға өріс ашады. Он бес буынды құрылымға негізделген 1-2 шумақтың тармақтарындағы ой өзегі — ақынның түсі болса, алты, сегіз, он бір буынды тармақтардағы ой негізі — ақындық туралы толғаныстар. Қазақ поэзиясына кең тараған он бір, сегіз буынды өлшемдердің 11-8 позициясы, бұл тармақтарда 8-11 болып, кері сипатта көрінеді. 11-8 позициясынан туындайтын интонация жеңіл де ширақ болса, 8-11 позициясы осы тармақтарда айтылатын ойлардың нақтылығы мен тиянақтылығына сай, нық, орнықты да, кесімді.
Объяснение:
Шығарма
Алмастай өткір сұңғыла жырлар.
Қазақ әдебиеті мен мәдениеті бүгінгі күнгі деңгейіне бірден жете қоймаған еді.Сан тарихи жылдарды артқа тастап,халықпен бірге нәубетті бастан кешіріп қазіргі ұрпаққа,бізге,жеткен еді.Біздің қазақ әдебиеті қоры бай әрі сан салалы.Оның ішінде жыраулар поэзиясының алар орны ерекше.
Жыраулар поэзиясы – халқымыздың тарихында қайталанбас, айрықша орны бар, рухани-әлеуметтік маңызы орасан зор, қыр-сырлары әлі күнге толық айқындалып болмаған қызықты да күрделі құбылыс.Жыраулар - халық поэзиясын жасаған ақылғөй даналар.Олар заманының өздері куә болған елеулі уақиғаларын, тарихи кезеңдерді жырға қосқан.Оның өріс алған кезеңі он бесінші ғасырдың тұсында.Жыраулардың өр рухты жырлары бізге негізінен ауыздан-ауызға тарап жеткен екен.Ал оның өкілдеріне Сыпыра жырау,Асан қайғы,Қазтуған,Доспамбет,Шалкиіз,Жиімбет,Марқасқа,Ақтамберді,Тәтіқара,Үмбетей,Бұқар және тағы да басқа жырауларды жатқызамыз.Сыпыра жырау,Асан қайғы,Қазтуған жыраулар – жыраулар поэзиясының алғашқы өкілдері боп табылады.Әр жырау өзінше ерекшеленді.Әртүрлі тақырыпты жырласа да,тек шындықты айтты.Осы тұрғыдан келгенде, жырауларды өз елінің арман-аңсарын, мақсат-мұратын жырлаған, халқының өмір салтын, тірлік-тынысын боямасыз бейнелеген еркін ойлы шығармашылық иелері ретінде тану жөн.Абылай ханның қасында кеңесші болған,өр тұлғалы Бұқар жырау:
Ай, заман - ай, заман - ай,
Түсті мынау тұман - ай.
Істің бәрі күмән -ай.
Баспақ, тана жиылып
Фәни болған заман - ай.
Құл - құтандар жиылып,
Құда болған заман - ай,-деп өз заманының бейнесін бейнелеп,шындығын айқындатқан еді.Өлеңнен сол заманның бұзылғандығын ұғынамыз.Ал өз кезегінде қайсар батыр бола білген Ақтамберді жырау:
Жауға шаптым ту байлап,
Шепті бұздым айғайлап.
Дұшпаннан көрген қорлықтан
Жалынды жүрек қан қайнап,
Елді-жұртты қорғайлап,
Өлімге жүрміз бас байлап!-деп жаугершілік заманды,осылайша талай батыр елі үшін жанын пида еткендігін жырымен жеткізген еді.
Жыраулар поэзиясы – сол кезде халыққа рух берген қайсар жырлар поэзиясы.Жыраулар поэзиясынан Отанды сүюге,ел-жұрттың қамын ойлауға,қайсар да шыншыл болуға, адамгершілікке үйренеміз.