Мәтінді мұқият оқыңыз, тапсырмаларды орындаңыз.
Екі көрші өмір сүріпті. Қыс келіп, қар түседі. Бірінші көрші таң ертемен күрегін алып есіктің алдындағы қарды тазалауға шығады. Жолды тазалап жүріп, көршісінің жағына көз тастайды. Ал көршісінің есігінің алды тапталған тап-таза. Келесі күні таңертең тағы да қар жауады. Бірінші көрші жарты сағат бұрын тұрып, жұмысқа кіріседі, қараса - көршісінің жолы тап-таза. Үшінші күні де көп қар түседі. Бірінші көрші одан да ерте тұрып тазалауға кіріседі, ал көршісінде – жолы тағы да түп-түзу, айнадай жарқырап жатыр! Сол күні олар көшеде кездесіп, ананы-мынаны айтып сөйлесіп қалады, сол жерде бірінші көрші екіншісінен сұрайды:
Тыңдашы, көрші, сен есігіңнің алдындағы қарды қай уақытта жинап үлгересің?
Екінші көрші алдымен таң қалады да, соңынан күліп жібереді:
Мен оны тіпті де жинамаймын – маған достарым келеді!
Тапсырмаларды орындаңдар
Мәтінді қалай атауға болады?
Бірінші көрші қарды тазалауға қай уақытта шығады?
Бірінші көрші қандай адам? (сын есімді қолдан)
Екінші көрші не деді?
Мәтіннің қорытындысы бойынша қандай мақал-мәтел сай?
делятся также на производные (туынды), образуются при суффиксов:
-шы, -ші образуют существительные, профессию человека: жазу (писать) - жазушы (писатель), сурет (рисунок) - суретші (художник), етік (сапоги) - етікші (сапожник), балық (рыба) - балықшы (рыбак), үгіт (агитация) - үгітші (агитатор).
-ша, -ше, мысалы: кітап (книга) - кітапша (книжка).
-лық, -лік, -дық, -дік, -тық, -тік образуются существительными, обозначающие отвлеченные понятия: бала (ребенок) - балалық (детство), дос (друг) - достық (дружба), батыр (герой) - батырлық (мужество, геройство), бай (богатый) - байлық (богатство).
-хана, образует существительные, указывающие на названия учреждений: ас (пища) - асхана (столовая), дәріс (лекция) - дәрісхана (лекционный зал), ем (лечение) - емхана (поликлиника), дәрі (лекарство) - дәріхана (аптека), кітап (книга) - кітапхана (библиотека).
Зат есімдердің көптік жалғауы – Множественное число существительных.
Множественное число существительных в казахском языке образуется при окончаний -лар/-лер, -дар/-дер, -тар/-тер. Например: бала-лар - дети, қалам-дар - ручки, жігіт-тер - джигиты.
Чередование гласных в окончаниях определяется правилами сингармонизма: если последний слог слова - твердый, то прибавляются суффиксы -лар, -дар, -тар. Например: ана-лар, қыз-дар, жас-тар.
Если последний слог слова - мягкий, то прибавляются суффиксы -лер, -дер, -тер. Например: әке-лер, тіл-дер, жігіт-тер.
Чередование согласных в суффиксах множественного числа определяется законами прогрессивной ассимиляции.