skrimiks

07.05.2022 20:51 •  Қазақ тiлi

Мәтінді оқып, құрылымдық бөліктерін анықта: кіріспе бөлімі қайсысы? II абзац
І абзац
IV абзац
III абзац

Қазақ билері ерте заманда осы күнгі соттың да, тергеушінің да қызметін атқарған. Билер
өздерінің бір ғана сөзімен небір шытырман даулы мәселелердің дұрыс шешімін тауып отырған.
Ұлы билер Төле, Қазыбек, Әйтеке өмір сүрген кезең - тарихымыздың тәлімі көп, ел үшін үлгі
болатын ерекше кезеңі. Ал билер сотының қайталанбас ерекшеліктері неде?
Біріншіден, билер институтының қоғамдық қызметі мен құқықтық бағыт-бағдарын айқындауда
өзіндік дала конституциясы ретінде танылған «Қасым ханның қасқа жолы», «Есім ханның ескі
жолы», «Жеті жарғы» құқықтық ережелері құнды болды. Сонымен қатар, билер сотының шешімі
әрқашан да әділеттікке негізделіп, олардың кескен үкімдері мен шешкен даулары өзіндік
құқықтық норма сипатына ие болған. Егер бидің шешіміне тек бір тарап қана разы болса, онда
істің әділетсіз шешілгені, мұндай келеңсіз жағдай бидің беделін түсірген. Болашақта мұндай
сыңаржақ шешімді билерге дауласқан адамдар іс қарауға өтініш бермеген.
Екіншіден, қазақ билерінің билік айтуы, іс қарауы көпшілікке ашық, жария түрде өткен. Соның
арқасында әділ сот ісінің барлық оқиғалары: дауласушы тараптардың пікірталасы, тартқан
куәгерлері мен келтірген дәлелдеулері істі талқылауға қатысушы барша халыққа құпия
болмаған, яғни кез келген даулы істі құпия қарауға тыйым салынған.
Қорытындылай келе, билер институтына орасан зор үлесін қосқан, өз заманының ұлылары Төле
би, Қазыбек би, Әйтеке би есімдері мен әділ биліктері тарихта жазулы. Қазақ халқының дәстүрлі
құқығындағы алтын діңгек - Ұлы үш би болатын болса, олардың Ұлылығы өзара бірлігінде деп
ойлаймын.