Мәтінді оқып шығыңыз . Мәтіндегі детальді ақпаратты анықтап , мазмұндауда қолданыңыз Ақпараттарды шынайы өмірмен байланыстырып , көтерілген басты мәселені анықтаңыз . Өз көзқарасыңызды жан - жақты тұжырымдап , мысалдар арқылы дамытып , дәлелдеңіз . 1 - мәтін Қасиетті қазақ халқының салт - дәстүрлері өте көп . Соның ішінде қазіргі жастар біле бермейтіндеріне қысқаша тоқталсақ . Ат тергеу . Ол – адамды сыйлауға арналған ізеттілік әдет ғұрып . Ұлттық болмыс бойынша әйелдер атасына , қайнағасына , қайнысына , қайын сіңілісіне атын атамау үшін қосымша ат қояды . Мұны ат тергеу деп атайды . Мұндайда қойылатын аттардың кейбірі мынандай : « Мырза қайнаға » , « бай атам » , « би аға » , « тентегім » , « еркежан » , « шебер шешей » , « ақ әже » , « сырғалым » , « шашбаулым » . Жеңгелері қайныларына әзілдеп , бойлары тапал болса « сұңғақтым » , жайбасар болса « жүйрігім » деп те ат қояды . Ер адамдар да өзінен үлкендерді Мәке , Сәке деп құрметтейді . Анттасу . Жаудан кек қайтару үшін , адамдар бір - біріне деген адалдықтан айнымау үшін , еларалық тату келісімді сақтау үшін ант айтатын салт - дәстүр бар . Халық антын бұзған адамды « Ант атқан » деп жек көріп , « Уа , айтылған ант , серттескен уәде , алысқан қол қайда ? » » - деп , кінəласады .2 - мәтін Байғазы беру . Үлкеннің кішіге , яғни балаға беретін сыйы . Жас ұл - қыз , бойжеткен , бозбала жаңа киім кигенде , жаңа зат алғанда аға , апа , ата - әжесінен , туған - туыстарынан оған байғазы сұрайды . Олар байғазыға ақша , мал , мүлік , әйтеуір бір зат беріп , құтты болсын айтады . Базарлық әкелу . Алыс сапарға шыққан , қыдырып қайтқан , сауда жасап келген адамдар туған - туысқандарына , көрші - көлемдеріне , дос жарандарына ірілі - ұсақты сыйлықтар әкеліп береді . Мұны базарлық деп атайды . Ол - жақсы көргеннің , сыйлағанның белгісі . Бастаңғы жасау . Үйдегі үлкендер жолаушылап кеткенінде қалған жастар өздері бас қосып ( келіндер , абысындар , күйеулер , балдыздар болып ) , немесе замандастарын шақырып ойын суық өткізеді , әңгіме - дүкен құрады , әртүрлі дәмді тағамдар жасап ішеді . Бұл әдет - ғұрыпты бастаңғы жасау деп атайды . Көрісу . Қазақ салты бойынша сағынысып кездескен адамдар бір - бірімен құшақтасып амандасады , кісі қайтыс болғанында құшақтасып жыласады , қыз ұзатылғанда да қимастықпен қоштасып , жылайды . Мұны көрісу деп атайды . 2. Екінші мәтінді оқы . Оның мәтіні бойынша маңызды деп санайтын 2 сұрақ қойыңыз . Оның мәтінінің басты идеясын анықтауға белсенді қатысып , пікіріңізді білдіріңіз .
Оқи салшы))
Күндердің бір күні Жылан жер жүзіндегі жанды мен жансыздарға мынадай арыз айтады:
— Мені Тәңірім сендердің бәріңнен кем жаратыпты. Аяқ-қолым жоқ. Басымды көтере алмай, жер бауырлап қалдым. Не жеп, не қоярымды да білмеймін. Сендердің бәрің бір бүтін тілдісіңдер, ал мен айыр тілдімін. Ойлап отырсам, жанды мен жансыздың ішіндегі сорлысы мен екенмін. Маған ешқайсыңның жәрдем еткілерің келмейді. «Сен қасіретті көп тарттың, ондайлар әрдайым әділ келеді, сен барлығымызға патша да бола аласың» деп, сөзбен болса да жұбатып кетпейсіңдер, – деп, ол екі көзінен қанды жасын сорғалатып, ағыл-тегіл жылайды.
Жанды-жансыздың барлығы жыланға аяныш білдіріп, өкпесін орынды көреді, «қарасың деп шықпайтын, қара қылды қақ жарған, ақ жүрек ақылшымыз болар» десіп, өздеріне патша етіп сайлайды.
Жыл артынан жыл, күн артынан күн өтіп жатады.
Күндердің күнінде Жыланекең: «Бүкіл әлемге патша болып, барлық билікті өз қолыма алсам, бұдан да жақсы тұрар едім. Көзіме көрінген тамақты ішпей, дүниедегі жандылардың ең тәтті қандысын жер едім», – деп қиялдайды. Қан дәмін айыра алатындарды шақыртады. Қос қанатын делдитіп, аяқтарын шілтитіп, қуарып Шіркей, тұмсығын едірейтіп Маса, патшаның көңілін табам деушілердің бәрі келеді.
Бізді қоршаған орта табиғат. Адам өмірі үшін керектінің барлығын табиғаттан алады.
Менің ауылым кішкентай болғанымен, маған өте ыстық. Ауылымның аты Кеңқияқ. Ауылды айнала қоршап жатқан, Темір өзені жылдың төрт мезгілінде де сәнді кербез көрінеді. Жазғы демалыста өзенді жағалап суға түсеміз. Суды ластамау керектігін анамыз әрдайым айтып отырады.
Әдемі бой көтерген мектебіміз, мәдениет үйі, кітапхана ғимараттары бар. Жер қойнауынан мұнай, газ өндіріледі. Сазды топырақты жерімізде жусан, селеу өседі. Біздер болашақ ұрпақ жеріміздің байлықтарын қорғап сақтап қалуымыз керек. Табиғатты аялау бәріміздің міндетіміз. Мен ауылымның болашақта одан әрі гүлденіп, табиғатымыздың жайнап өркендеуін тілеймін.