Мәтінді түсініп тыңдаңдар (40-аудио). Мәтін мазмұны бойынша сұхбаттасыңдар. Кітап, 143-бет. Қазақ ұлттық мәдениетінің көне әрі аса құнды салаларының бірі – қолөнер, оның ішінде ою-өрнек. Ою-өрнектер – әсемдік пен сәнділіктің белгісі. Сонымен бірге халықтың арман-ойының, тілек-мүддесінің нышаны. Ою-өрнектің мазмұнды ерекшеліктері сан алуан. Сонау жазу-сызу шыға қоймаған ерте заманда адам өз ойын тасқа, сүйекке, ағашқа ойып, қашап түсіріп отырған. Қазіргі қолөнер саласындағы сүйек ою өнері, ағаш ою өнерідеген сөздер – сол ерте заманда қалыптасқан ұғымдар. Қолөнердің сала-саласында кең қолданылып келген, өнердің өте көне әрі күрделі түрі – ою-өрнек өнері.⁹
анадан кыз тәрбие алмаса ертең ол кыз келін болғанда тәрбиесі нашар болады және үлкенді силау кішіні тыңдауды коят ондай кыздар өте жаман анадан тәрбие алған кыз ол үлкен жетістіктерді бағындырып отырады жахсы тәрбие болат акылды болып өсет және ананың тәрбиесі ол тәрбие үлкенді силауга кішіні курметтеуне ап келет ол ең жахсы ең әдемі кыз ол сол ана тәрбиесін көрген кыз болады тәрбие көрмесе артында калган урпак та киналып осет акша табуы киын болат ол тәрбие көрмесе балдары да тәрбиесіз болат.
Ал ұлдар атадан тәрбие алмаса олардын колнан дым келмейді ак саусак болып калат олар тіпті ауыл кыздарының істегенін стей алмай калат күші аз болат жеті атасын блми отет жеті атасын білмеген еркек еркек емес болып есептелет жетім деп ал тәрбиені атадан алса ол кезде ол бала ертең өз семия сын аспай алат Кара жұмыскада шыдамды батыр болат жеті атасын біліп намаз охуга дин барат тіпті молда болуы ата әже ана әке тәрбиесі ол үлкен дүние солардан тәрбие алған жөн
Белгілі бір сөйлемнің синтаксистік құрылымына жанаспай, оқшау тұратын қаратпа, қыстырма, одағай сөздер.
Оқшау сөздер сөйлем ішінде басқа сөздермен грамматикалық байланысқа түспейтіндігі себепті олардан үтір немесе леп, сұраубелгілерімен дараланып тұрады.
Оқшау сөздер - сөйлем құрамындағы басқа сөздермен грамматикалық байланысқа түспейтін сөздер мен сөздер тіркесі. Оқшау сөздер сөйлемдегі басқа сөздермен грамматикалық байланысқа түспейді дегенде оның (оқшау сөздердің) сөйлем құрамындағы өзге сөздермен не қабыса, не матаса, не меңгеріле, не қиыса байланыспайтындығы ескеріледі. Сондықтан да олар сөйлем мүшесі қызметін атқара алмайды, сөйлемдегі өзге мүшелерден оқшауланып тұрады. Оқшау сөздер арқылы сөйлемнің мағынасы нақтыланады, автордың көзқарасы аңғарылады.
Мысалы: Бүгін Алматыда жаңбыр жауады. Меніңше, бүгін Алматыда жаңбыр жауады.
Бірінші сөйлемде бүгін Алматыда жаңбырдың жауатындағы үзілді- кесілді, нақты айтылса, екінші сөйлемде олай емес, ой топшылау, долбарлау ретінде беріліп тұр. Ондай мағынаны беріп тұрған, меніңше деген қыстырма сөз. Оқшау сөздерге қаратпа, қыстырма, одағай сөздер жатады.
Сөйлеуші тыңдаушының назарын өзіне аудару үшін қаратпа сөздерді қолданады. Кейде сөйлеушінің қарата айтып отырғаны адам болмай, жансыз заттар да болып келеді, бұл - көбінесе көркем әдебиеттекездесетін құбылыс. Мысалы, Тыңда, дала, Жамбылды! Тыңда, Қастек, Қаскелең, сөйлесін кәрі бауырың (Жамбыл).Қыстырмалар күмәнділікті, сенетіндікті, өкінішті, ренішті, сондай-ақ ойдың кімнің тарапынан екендігін білдіру үшін қолданылады. Қыстырмалар жеке дербес сөздер ыңғайында да, сөз тіркесі ыңғайында да, тіпті сөйлем ыңғайында да кездеседі. Мысалы, Өзің білесің, мен қазақ баласына жалынып жорғалап көргем жоқ-ты (М. Ә.)Одағайлар кісінің сезімін, көңіл-күйін білдіру қажет болғанда қолданылады. Мысалы, Япырай, ғажап екен бұнысы! - деді Балқаш. Уа, Қалиса жеңгей, аманбысың! (С. М.)[2]