Мәтіндегі көнерген сөздерді пайдаланып, 5-6 сөйлем құрастыр Қа зақ тың ұлы ханы Абы лай дың арғы тегі Жошы хан,
бер гі ба ба ла ры Әз Жә ні бек, одан соң Есім хан, Салқам Жәң -
гір хан. Жәңгір қайтыс болып, таққа Тәуке отыр ған да, іні сі
Уәли ба қы хан дық қа өк пе леп, Үр ге ніш ті би ле ген на ға шы
ата сы Қайып ханның қо лы на ба ра ды. Уәли ба қы ның ба ла сы
Абылай жек пе-жек ке шық қан да жау шақ кел тірмейт ін
батыр болып, «Қа ні шер Абылай» ата нып ты. Осы Абы лайдан
Көр кем Уә ли, одан Әбіл ман сұр туа ды.
Әбіл ман сұр «Ақ та бан шұ бы рын ды» жыл да рын да же тім
қа лып, үйсін Төле бидің қо лы на ке ле ді. Жаман тымақ, жалбыр ша па ны на, өсіп кеткен ша шы на қарап, Төле би оған
«Сабалақ» деп ат қойып, түйесін бақ ты ра ды. Әбіл мәм бет
сұл танның жыл қы сын да ба ға ды. Бұл, Шоқан Уәли ха нов тың
айт уы на сүй ен сек, Абы лай дың 13 жа сар ке зі бол са ке рек.
Бұ қар, Үм бе тей жы рау лар дың мә лі мет те рі не қа ра ған да,
қазақтың ұлы ханы 20 жа сын да қан май дан да ер лі гі мен
та ныл ған. 1730–1733 жылдар ара лы ғын да болған бір ұрыс та
жас жігіт Әбіл ман сұр жек пе-жек ке шығып, қал мақтың
ба ты ры Ша рыш ты өл ті ре ді. Үлкен әке сі нің аруағын ша қы -
рып, жауға «Абы лай лап» ат қойған Әбіл ман сұр ұрыстан соң
«Ор та жүздің сұл та ны» деп та ны лып, қазақ да ла сын да ғы ең
бе дел ді әмір ші лер дің бі рі не ай нал ды. Әбіл ман сұр есімі ұмыты лып, Абы лай атан ды.
Әбіл мәм бет хан өлген соң, Абылай таққа отырып, қа зақ-
тың ха ны ата на ды.Жиыр ма ға жет пе ген жас Әбіл ман сұр Есіл бой ын дағы
Аты ғай-Қа рау ыл деген елге келіп, Дәу лет кел ді байға жылқы шы бо лып жү ріп ті.
Бай бәй бі ше сі не айт ып ты:
– Өзге жал шы дай көрме, мұны күте гөр! Бой ын да қа сие ті
бар екен.– Қа лай ша?
– Алты күн, алты түн аш жүрсе де, өз қо лы мен бір ас құй ып
іш пей ді. Жарты аяқ ас ішсе де, сар қы тын бі реу ге бер мей,
іш пей ді. Жерге бір отыр май ды. Дә не ме таба ал ма са, киі мін
ше шіп, ас ты на салып оты ра ды... Өзі ұй ық тап жат қан да, үс ті
жап-жа рық болып тұ ра ды, жанып тұрған шам шы ра ғы бол са
ке рек, – дей ді екен.
Менің досым туралы.
Дос адам жанының айнасы тәрізді. Себебі адам өзі қандай болса, дәл сондай өзі сияқты жанына жақын жанды іздейді. Ойы, арман - тілегі, мақсат, ең бастысы өмірдегі құндылығы бір адамдардың шынайы дос болып, өмір бойы араларынан қыл өтпейді.
Менің ең жақын досымның есімі – Аружан. Екеуміз ата – аналарымыз арқылы танысқан болатынбыз – біздің аналарымыз мектептен бері жақын құрбылар. Енді міне сол достықтары бүгінгі күнге шейін ұласып, өз балаларында жалғасын тапты. Біздің достығымыздың өзі он жылға жуық жалғасып келеді, Аружан екеуміз осы уақытқа дейін еш ренжісіп көрмеппіз, себебі менің құрбымның мінезі сабырлы, байсалды, бәрін ақылмен шешуге тырысады, ашуға жол бермейді. Бірақ бір ренжіген соң қатты ренжиді. Сондықтан мен оның көңілін қалдырмауға тырысамын.
"Дос тұтқанды қадірле" демекші, мен өз досымды бағалаймын, екеуміздің достығымызды мақтан тұтамын.
Аружан - оқу озаты әрі мектепте үлгілі, сыпайы оқушы., сонымен қатар үйінде бауырларына қамқор, ата - анасына көмекші.
Өмірде осындай, Аружан сияқты досым бар мен бақытты жанмын. Өмірде дос таңдаудан жаңылмадым деп есептеймін. Достығымыз мәңгілік болып, біздің балаларымыз да өзіміз секілді жақын дос болсын деп тілеймін!
ханталапай ойыны бүкіл қазақ жеріне кең тараған. Ойынға екеуден 10 адамға дейін қатысады. Асықтың көп болғаны жақсы. Көп асықтың ішінде біреуін қызыл түске бояйды. Сол асық хан деп аталады. Ойынды бастайтын бала асықтың бәрін қос уысына жинап алып, отырған балалардың алдына шашып жібереді. Балалар ханныңқалай түскенін бақылап отырады. Егер хан бүк, шік, не тәйке түссе, ойын бастаушы бала ханның түсуіне қарай жақын жатқан асықтарды бас бармақтың көмегі арқылы сұқ саусағымен итере ыршытып бір-біріне дәл тигізуі қажет. Тигізген асықтарды ол өзіне алады. Ханды жатысы хандыкіндей ең соңғы асықпен ғана атып алады. Сондықтан асықтарды атқан кезде есепке, дәлдікке, мергендікке жүгінуге тура келеді. Ойын бастаушы баланың қолы басқа асықтарға тисе, сондай-ақ атқан асығы басқа асыққа барып тисе, ойынды келесі бала жүргізеді. Ал хан алшы түссе, балалар жарыса хан талапай деп дауыстап, ханды өз қолына түсіруге тырысады. Хан кімнің қолына түссе, сол бала жеңіске жеткен болып есептеледі. Онда ойынды сол бала қайта бастайды.
НА РУССКОМ
Ханталапай игра в земле весь казах широко распространена. Будет посещать до двоих 10 людей в игру. Асика хорошо много были. Много спешил внутри окрасит в біреуін красный цвет. Называется левый берцовый хан. Вырезной начал ребенок убрав всей пригоршне в асика, сел обдаст перед ребятами. Ребята будут контролировать ханныңқалай спустились. Если гни хан, шік, что тәйке спустится, родственник к ханский спуску игры заводилы ребенок лежал палец по через пальца головы асики я надо попадание один-один тып шы ыр толкнуть. Попадали асики ды тому себе получат. Безделье хана подстрелит только хандыкіндей самым последним асиком. Счет атқан когда поэтому асиков, в точность, придет в коленопреклонение в снайперство. Игры заводила кроме рука ребенка если трогает в асики, также если трогает пойдя кроме атқан асик в асик, водит вырезной следующий ребенок. А хан получит, может размножает голос наперебой ханский дележ найди, будет стараться в свой капкан хана. Хан кого попади, левый ребенок дошел расколоти бо будет учитывать шмыг. Возобновит там вырезной левый ребенок.