МӘТІНЕН ЖАЛҒАУ ТҮРЛЕРІН ТЕРІП ЖАЗ:КӨПТІК, СЕПТІК, ТӘУЕЛДІК, ЖІКТІК Табиғат- адам тәрбиешісі. Оның құрамдас бөлігі болып саналатын өсімдіктер мен жануарлар әлемі,
биік таулар мен сарқыраған өзендер, кең дала барлығы да а ой салып, денесіне
қуат бойына күш, көңіліне шабыт береді. Адам да қоғам да-табиғаттың төл баласы., жалғасы. Тіпті,
адам ауасыз, сусыз өмір сүре алмайды дейтін болсақ, сол ауа мен судың өзі жан-жануарлар, адамзатқа
табиғаттың тарту еткен ғажайып сыйы.
Табиғат пен адамның мінезі де ұқсас. Табиғат не төксе, бар әлем құрпылып жүре береді. Халық өзін
қоршаған табиғаттың мінез, әдет-қалыптарын өзіне алады және мәңгіге қалдырады. Табиғаттағы
барлық нәрсе өзара тығыз байланысты. Адам да табиғаттың бір бөлшегі. Табиғаттың бірінде болып
жатқан өзгеріс міндетті түрде екінші жерге әсерін тигізеді. Соныдықтан да табиғаттың бір бөлшегін
жою өзіне зиян келтіреді, сол арқылы а ң күн керісіне залалын тигізеді. Табиғат сырын
терең білмей оған қалай болса солай шабуыл жасау үлкен апатқа әкеп соқтырады. Табиғат – халық
Қазынасы.
Адам мен табиғат егіз. Табиғат пен адам егіз әлем ретінде бірін-бірі күтуге, аялауға міндетті. Олар
бір-біріне сый-құрмет жасауға тиіс болса, сол сыйластықтың және бір түрі – адамның табиғатқа деген
пейілі. Адам — табиғат перзенті. Ол суға, жерге, айға, оларды жаратқан тәңірге табынады.
жалбарынады. А өзінің ғана емес, бүкіл ғаламның аман-саулығы үшін жаратылыс
алдында өзін борыштар сезінері хақ. Тіршілікте төрт құдірет — Күн-ана. Жер-ана, ауа мен су болса,
олардың біреуінсіз тіршілік тоқтайды. «Жері байдың елі бай, «Туған жер алтын бесік», «Жеміс –
жерде, жеңіс — ерде». «Ауа – өмір тынысың». «Судың да сұрауы бар» деген мақалдар осы төрт
құдіретті қадірлеуден тараған.
Мен кім мен, қашан кейін, нені үшін.
1.Айтылу, жасалу, жазылу жолдарына
қарай: (жуан, жіңішке,аралас буынды
сөздер)
2.Сөзді буынға бөл,буындардың түрін ата.
3.Тасымал.
4.Екпін.
5.Сөз құрамынан дауысты дыбыстарды
тауып, оларды тілдің, жақтың, еріннің
қатысына қарай талда.
6.Сөз құрамынан дауыссыз дыбыстарды
тауып, оларды салдыр мен үннің, айтылу
орнына, жасалу жолына қарай талда.
7.Сөз құрамындағы дыбыс пен әріп санын
анықта.
8.Сөзде үндестік заңына сәйкес құбылыс
бар ма?Бар болса, түсіндір.
Талдау үлгілері
Жанболат
1. Жуан буынды сөз.
2. Жан-бо-лат 3 буын.
BAB-бітеу; ВА-ашық: BAB-бітеу буындар.
3. 2 тасымал. Жан-болат,Жанбо-лат
4.Екпін.7-А
5.6.
Ж-Дауыссыз, ұяң, ызың, тіл алды.
А-Дауысты, езулік, ашық, жуан.
М(н)-Дауыссыз, үнді, шұғыл, тіл алды.
Б-Дауыссыз, ұяң, шұғыл, ерін.
Көкек-Сәуір айы.Ертеден келе жатқан қазақша аты сәуір айының көкек болатын."Көкек-жеңілтек ,ұшқалақ,өз атын өзі шақыратын құс",-деп,көкек сөзі жағымсыз мән ретінде болғандықтан сәуірмен алмастырған.
Жылымық-қыстағы ауа температурасының 0°С жоғары көтерілудегі құбылыс."Көкек келседе наурыз жылымығының қайырма қызыл шұнағы қала ішін дірдек қақтырып",- деп бұл жерде жылымық болсадағы аяздың бетінің қаттылығы,желдің ызғарлығы айтылған.
Сірге-"Ақтұмсық Алтайдың танауына әлі сірге жүкірмепті",-деп Алтайға әлі көктем келмеген қыс мағынасында айтылған.
Ат құлағы көрінбес боран орайда борай борап,екпінімен қаңбақ құрлы көрмей жұлып түскісі бар.Ат құлағы көрінбес боран- жақыннанда түк көрінбейтін ақ түтек боран.
Омбы қар-ат бауырлайтын қалың қар,белуарға дейін терең,қалың жауған қар.
Архат өзінің пропискаға тұра алмағанын,жолдасымен орманда қалғанын және тарихи оқиға "Желтоқсан оқиғасын"есіне алды.Желтоқсан оқиғасы 1986жылы желтоқсанда Алматыда болған қазақ жастарының КСРО үкіметінің отаршылдық жүйесіне қарсы наразылықтары.Архат әскерден жақында келген жігіт, "Желтоқсан оқиғасына"қатысушы.