Мәтінмен номыс СОДЕР
Оқылым
е не
уасын есе, ер
умите мерки
о
асқан?
Hopcer
тапсырма. Мәтінді түсініп оқы. Қоо аріппен берілген сөздердің ма-
Как мері немен корком, неткен бай! Елі алып, кері ұлан-ғайыр
ғынасын сездіктен қара. Негізгі және қосымша ақпаратты анықта,
Казакстанның картасын аралары оны алып, ұлан-ғайыр екені
Казакстан шегарасының ұзындығы - 15000 километр, Tim Kазақ жерін
не не нет зесің. Қазақстан аумағы 2724,9 мың шаршы километрге тең
ысынан батысына қарай күн үш сағат етеді екен. Осындай алып жер-
ге шикізат пен қазба байлықтарды қос Казакстан шикізат, қазба байлығы
жағынан дүниенүзінде 186 елдің ішіндегі ең бай он елдің қатарына кіреді.
қазба байлықтар қорынан мынадай орын алады. Қорғасын, вольфрам коры
бойынша 1-орын, күміс пен мырыш қоры бойынша 2-орын, марганец қоры
бойынша 3-орын, мыс қоры бойынша 4-орын, уран қоры бойынша 5-орын,
алтын қоры бойынша 6-орын, темір кені бойынша 7-орын, жанғыш көмір,
газ қоры бойынша 9-орын, мұнай қоры бойынша 13-орын. Бұл - ғаламат
Орталық Қазақстанда көмір, жез, қорғасын, мырыш, құмтас өндіріледі.
Мунда комір қоры 200 миллиард тоннадан асады екен. Солтүстікте алтын,
темір, Шығыста қорғасын, мырыш, оңтүстікте қорғасын, оңтүстік, ШЫҒЫС,
Батыста, Каспий жағасындағы құрлықта 2,2 миллиард тонна, су астын-
тонна мұнай бар. Мұнай құбыры 10715 шақырымға созылған. Міне, Қазақ
да 4,5 миллиард тонна мұнай жатыр. Аралдың айналасында 350 миллион
қстан
байлык
солтүстікте мәрмәр кенорындары бар.
даласы - осындай!
45
Составить 5 вопросов

Аралас құрмалас сөйлем — құрмалас сөйлемнің бір түрі. Кемі үш жай сөйлемнен құралады. Олар өзара синтаксистік байланыстың ерекше түрі — аралас байланыс арқылы құрмаласқан. Мысалы: Жалма-жан от жағылып еді, үй еңсесі көтеріліп, туырлықтың оюлары көзге шалынды (Ғ.Мүсірепов). Бұл — тиянақты-тиянақсыз-тиянақты тұлғалы аралас құрмалас сөйлем. Аралас құрмалас сөйлем енді бірде тиянақсыз-тиянақты-тиянақты тұлғалы болып келіп, әр сыңарының өзіндік басыңқы сыңары болады. Мұнда алғашқы тиянақсыз тұлғалы сыңар өзінен кейінгі сыңардың бағыныңқысы сипатында жұмсалады, ал екінші сыңар тиянақты тұлғалы бола тұра, келесі сыңардың бағыныңқы бөлігі болып табылады. Үшінші сыңар ортаңғы сыңарға басыңқы сипатта тұрса да, бірінші сыңармен мағыналық байланысқа түспейді. мысалы: Көк қалың болғанмен, жерде әлі сыз бар, қар суын бойына тартып, дегди қоймаған-ды (Ә.Нұрпейісов). Аралас құрмалас сөйлемнің айтылу ырғағы да кең. Онда салаласқа тән тиянақты,сабақтасқа тән тиянақсыз ұласпалы ырғақ орын ауысып, бірде тиянақты-тиянақсыз, бірде тиянақсыз-тиянақты түрде келеді. Аралас құрмалас сөйлемнің мағыналық топтастырылуында өзгешелік бар. Бірінші топ қатарын бірыңғай қатынастағы түрлер құрады да, екінші топ қатарын әрыңғай қатынастағы түрлер түзеді. Ал бұл екеуінің мағыналық жігін танытуда бір-бірінен өзгешелік жоқ, қойылған талап бір. Оның үстіне мағыналыққатынастардың белгіленуі жеке сыңарлардың тұлғалануына тәуелді емес. Ең алдымен алғашқы екі сыңар аралығындағы, соңынан соңғы екі сыңар аралығындағы мағыналық қатынас айқындалады. Осы мағыналық қатынастардың сәйкес келіп, бір атаумен аталуы оның бірыңғай қатынастағы сөйлем екенін көрсетеді. Оның ыңғайлас мәнді, себеп мәнді, шарт мәнді, салыстырма мәнді, түсіндірме мәнді, мезгіл мәнді түрлері бар. Ал сөйлемдегі алғашқы екі сыңар аралығындағы және соңғы екі сыңар аралығындағы мағыналық қатынастар екі түрлі болған жағдайда әрыңғай қатынастағы Аралас құрмалас сөйлем болып қосақталған түрде белгіленеді. [1]

Қазақстан Ұлықбек Есдәулетов

Арыстандай айбаттым,
Жолбарыстай қайраттым,
Аспандаған байрақтым,
Қанша жұлдыз жайнаттың,
Қанша бұлбұл сайраттың,
Қазақстан, ардақтым!
Тұлпарыңның шабысын,
Домбыраңның қағысын,
Күңіренткен тау ішін,
Дарияңның ағысын
«Сүйем!» десем - бәрі шын,
Қазақстан - намысым!
Әрбір тасы - киелім,
Әр уығы - жүйелім,
Ән кернеген жүрегін,
Күй кернеген тиегін,
Сары алтыннан сүйегің,
Қазақстан - жыр елім!
Шаңырағың - шырағым
Топырағың - тұмарым,
Ғаламда жоқ сыңарың,
Ғажайыбым, жұмағым,
Басы таза бұлағым,
Басылмайтын құмарым,
Қазақстан - қыраным!
Айың тусын оңыңнан,
Күнің тусын солыңнан,
Жұлдыз жансын жолыңнан,
Басыңа бақ орнасын,
Қыдыр болсын жолдасың,
Құдай сені қолдасын,
Қазақстан - көз жасым!..