Мәтінмен жұмыс
тындалыім оқылым
толағай сипатталған бөлікті
-тапсырма. мәтінді оқы. түсінгеніңді айт. қою қаріппен берілген
сөздердің мағынасын анықта. мәтіннен толағай сипатталған
тауып, оқы. оқиға желісіне сүйеніп, оның батырлығын сипатті
«саржан» деген аңшының әйелі - айсулу үл тауыпты. ға
- айсұлу ұл тауыпты. ға «толағай»
деген ат қойыпты,
с
толағай күн санап өсіпті. төрт жасында ол нағыз батырға айналыпты
есімен бірге аңға шығып, «атақты аңшы» атаныпты.
бір жылы жаңбыр жаумай, қуаңшылық болады. толағай анасынан
- жаңбыр қай жерге көп жауады? – деп сұрайды.
- тарбағатай тауында жаңбыр көп жауады, - дейді анасы.
толағай тарбағатай тауларына барады. бір тауды арқасына
ереді. ұзақ жүреді. бірақ шаршамайды.
жақындап келе жатқан үлкен тауды, оны көтеріп келе жатқан
толағайды көреді. сол кезде жаңбыр жауады. халық: «толағай! » — деп
айғайлап, қуанады.
толағай шаршайды. абайсызда аяғы тайғанап, құлайды. толағай
таудың астынан шыға алмай қалады. гүрілдеп тау жылайды. оның көз
жасы селдей ағады. содан бері бұл тау «толағай» деп аталады.
жазылым
5-тапсырма. мәтін бойынша сұрақтарға жауап бер.
1. толағай — кім?
2. толағайдың ата-анасының аты — кім?
3. тауды кім, не үшін көтеріп келді?
4. халық та, тау да не үшін қайғырды?
5. оның қандай екенін дәлелде.
акылым айтылым
плін мағынасын анықта.​

Наурыз көктем, наурыз жыр, 
Ана мейрім, шуақ нұр. 
Жан иесін жаңартқан, 
Аққан бұлақ, нәзік сыр. 

Наурыз әлем, наурыз құс, 
Сұлу дала, сағым түз. 
Самғай ұшқан қарылғаш, 
Аққу қаздар мамық төс. 

Наурыз дала, наурыз гүл, 
Тентек сезім, үнсіз тіл. 
Ақ қайыңның аясында айқасқан, 
Балуан білек, қыпша бел. 

Наурыз жауын, наурыз сән, 
Әсем әуен, сазды ән. 
Қыз бозбала қыдырған, 
Жаcыл желек, көк аспан. 

Наурыз самал, наурыз таң, 
Қалың орман ұйқысынан оянған. 
Сағынышпен қауыштырған жұптарды, 
Жылдың басы, он екі айда тоғысқан.

Ақтөбе — қала, Ақтөбе облысының әкімшілік орталығы (1932). Қазақстанның ірі өнеркәсіп және мәдени орталықтарының бірі. Темір жол, әуе және автомобиль қатынастарының маңызды торабы. Мұғалжар тауының оңтүстік-батысында Елек өзенінің сол жағалауына, Ақтөбені айнала орналасқан. Патша әскерінің Қазақстан мен Орта Азияны жаулап алуы үшін соғыс бекінісі ретінде алғашқы қазығы 1869 жылдың мамырында қағылған. 1891 жылдың 25 мамырынан уездік қала, Торғай облысы Ақтөбе уезінің орталығы. Орынбор – Ташкент темір жолының салынуына байланысты (1905) тораптық темір жол стансасына 1933 ж. аэропорт (оның жаңа ғимараты 1978 ж.) пайдалануға берілді. Тұрғыны — 2000 ж. — 277,5 мың, 2002 ж. — 273,8 мың, 2004 ж. — 280,3 мың, 2006 ж. — 292 мың адам болды. Қалада әр жылдары маңызды саяси оқиғалар өтті. Тұрғындары Бүкілресейлік ереуілге қатысты (1905). Кеңес өкіметі орнағаннан кейін (8(21).1.1918) азамат соғысы жылдары ақ гвардияшылармен күрескен әскери күштер жасақталып, Кеңестік майдан орталығына айналды. Қазақстан өлкесінің 1 Кеңестік конференциясы өтіп, онда барлық қазақ жерін Кеңестік Қазақ республикасының құрамына біріктіру туралы шешім қабылданды. 1920 – 30 жылдары қалада паровоз және вагон депосы, механикалық зауыт, диірмен, элеватор, нан комбинаты, «Металист» артелі салынды. 2-дүниежүзілік соғыстан кейінгі жылдары ферроқорытпа және хром, рентген аппаратуралары, ауыл шаруашылық  машиналары (қой қырқатын электр аппараттары, трактордың қосалқы бөлшектері), тамақ және жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындары (ет комбинаты, қалалық сүт зауыты, элеватор, тоқыма, жиһаз және тігін фабрикакалары) пайдалануға берілді. Құрылыс базасы (кірпіш, темір-бетон бұйымдары, силикат-қабырға материалдары зауыттары, үй құрылысы комбинаты, т.б.) құрылды. Ірі құрылыс ұйымы – 1946 ж. іргесі қаланған «Ақтөбеқұрылыс» тресі (қазіргі «Ақтөбеқұрылыс» жобалау-құрылыс фирмасы). 2-дүниежүзілік соғысы жылдары мұнда бірсыпыра кәсіпорындар көшіп келді. Қалада 321-атқыштар дивизиясы, 101-ұлттық атқыштар бригадасы, теңізшілердің дербес атқыштар бригадасы, 129-миномет полкі және басқа да әскери бөлімдер мен бөлімшелер ұйымдастырылды. Қаланың 29 тұрғыны бұрынғы Кеңес Одағының батыры атағына ие болған. Оның ішінде шығыс халықтарынан шыққан екі қаһарман қыздың бірі Әлия Молдағұлова бар. Ақтөбеде алғашқы оқу орны – екі кластық орыс-қазақ училищесі 1884 ж. ашылды. 1896 ж. Ыбырай Алтынсариннің бастамасымен қазақ қыздары үшін әйелдер училищесі жұмыс істей бастады. Құдайберген Жұбанов атындағы Мемлекеттік университет, медицина академиясы, «Дүние» университеті, Талғат Бигелдинов атындағы жоғары әскери авиациялық училище, колледждер, қазақ және орыс драма театры, тарихи-өлкетану мұражайы, облыстық филармония,  Молдағұлованың мемориалдық мұражайы, Отан соғысында қаза тапқандар мемориалы, Қазақстанда саяси қуғынға ұшырағандарға, Молдағұлова мен Исатай Таймановқа қойылған ескерткіштер бар.

Всего комментариев: 0