Шешендік сөздер мазмұнына қарай шешендік арнау, шешендік толғау, шешендік дау болып үшке бөлінеді.
Шешендік толғау. Айтушының табиғат құбылыстары мен әлеуметтік өзгерістерге өзіндік көзқарасын көрсетеді. Көп жасаған ақылгөй, дана қариялар көрген-білгендерін қорытып, келер ұрпаққа айтар аманат-ақылын, өсиетін шешендік толғау түрінде білдіреді.
Шешендік толғаулардың көпшілігі өзінің тәрбиелік, дидактикалық мазмұнына сәйкес табиғат құбылыстары мен адам өмірін қатар алып салыстыру, шешендестіру тұрғысында келеді.
1. Қималардың әр түрлері белгісін, мекенін, мезгілін, мақсатын т.б. сипаттарын білдіретін сөз табын көрсетіңіз.
A) етістік
B) етіс
C) сан есім
D) үстеу
ответ: D) үстеу
2. Үстеу мағанасына қарай неше түрге бөлінеді?
A) 5
B) 6
C) 7
D) 8
ответ: D) 8
3. Бұл сұрақтар қай үстеудің сұрақтары?Қайда? Қайдан? Қай жерден?
А) мезгіл
В) мекен
С) сын-қимыл
D) себеп
ответ: В) мекен
4. Мекен үстеуді табыңыз.
А) ілгері, төмен
В) жазда, түнде
С) сәл, аз
D) ерте, кешке
ответ: А) ілгері, төмен
5. «Қашан?» деген сұраққа жауап беретін сөздердің қатарын табыңыз.
А) төмен, алға, жоғарғы
В) өте, тым, аса
С) жаздыгүні, бүгін, кешке
D) жылдам, асығыс, мүлдем
ответ: С) жаздыгүні, бүгін, кешке
6.Сын-қимыл (қимыл-сын) үстеуін белгілеңіз.
А) Жеті, он
В) Ақырын, жылдам
С) Аққу, тасбақа
D) Мен, біз
ответ: В) Ақырын, жылдам
7. Себеп- салдар үстеуін табыңыз.
А) Бұл сөзді босқа айтпадым.
В) Маған көмектесу үшін алыстан келіпті.
С) Әзіл айтсаңда әділ айт.
D) Шәкен 20 жыл бойы драма театырында.
ответ: А) Бұл сөзді босқа айтпадым.
8. «Әдейі, қасақана, жорта» сөздері қай үстеуге жатады?
А) мөлшер үстеуі
В) мақсат үстеуі
С) сын-қимыл үстеуі
D) мекен үстеуі
ответ: В) мақсат үстеуі
9. Мөлшер үстеулердің қатарын табыңыз.
А) әбден, тым, ең
В) тысқары, ішкері,әрі
С) кеше, кешке, кешкісін
D) біраз, талай, қыруар, көп
ответ: D) біраз, талай, қыруар, көп
10. Күшейткіш үстеуін табыңыз.
А) артық қалам
В) көп ел
С) өте жылдам
D) жап-жасыл
ответ: С) өте жылдам
Объяснение:
Шешендік сөздер мазмұнына қарай шешендік арнау, шешендік толғау, шешендік дау болып үшке бөлінеді.
Шешендік толғау. Айтушының табиғат құбылыстары мен әлеуметтік өзгерістерге өзіндік көзқарасын көрсетеді. Көп жасаған ақылгөй, дана қариялар көрген-білгендерін қорытып, келер ұрпаққа айтар аманат-ақылын, өсиетін шешендік толғау түрінде білдіреді.
Шешендік толғаулардың көпшілігі өзінің тәрбиелік, дидактикалық мазмұнына сәйкес табиғат құбылыстары мен адам өмірін қатар алып салыстыру, шешендестіру тұрғысында келеді.