Мәтіннің мазмұны бойынша төмендегі сөз тіркестерін екі топқа бөліп жаз: Ағартушылық-педагогтық қызметі, Арман еткен, Оқу құралы, Ауылды аралау, Жиналған қаражат, Ынтасын арттыру ушін, Балаларға арналған, Мектеп салғызу, Балалар, әдебиеті, Өз үйінде. Мәтін:
Ыбырай Алтынсарин халқын жаң таныммен сүйген елнің патритты болған. Ыбырай Алтынсариннің ағартушылық-педагогтық қызметі 1860 жылдың басталады. Бастапқыда мектеп үйі оқу құралы қаражат болмайды. Алтынсарин халықарасында оқудың мектептің пайдасы туралы әңгіме жүргізеді. Жыртың оқуға ынтасын арттыру үшін балаларды өз үйінде оқытады. Халықтың жиналған қаражатқа мектеп үйін салдырды. Ыбырайдың арман еткен мектебі 1864 жылы ғана торғай жерінде ашылады. 1879 жылы орынборда Алтынсариннің қазақ хрестоматиясы жарық көрді. Онда ақынның балаларға арнап жазған олеңдермен шағын әңгіме ноеллалар енді. Алтынсарин қазақ балалар әдебиетінің атасы саналады.
Қазақ тарихындағы ұлт-азаттық көтерілістерді бастаған көсемдер, хандар, батырлар, туралы ақындардың әуезе жыр-дастандары әдебиет тарихында маңызды. Ақындық поэзиядағы көрнекті ақындарымыздың бірі Доскей Әлімбайұлының «Кенесары, Наурызбай» атты әуезелік жыр-дастаны да тарихилығымен ерекшеленеді.
Дастанның тақырыбы – Кенесары, Наурызбай бастаған – ұлт-азаттық көтерілісінің тарихи сипатын таныту, идеясы – ұлт-азаттық көтерілісі кезіндегі халықтың жанқиярлық күресін, қол бастаған батырлардың (Кенесары, Наурызбай, Ағыбай, Бұқарбай, т.б.) ерлік істерін даралау, мінездеу.
Дастанның композициясы мынадай бөліктерден құралған: біріншісі – Ресей патшалығының отарлау ықпалына түскен қазақ халқының мүшкіл хал-ахуалына автордың эпикалық баяндауы мен лирикалық толғаныстармен баға бергені; екіншісі – екі жақтан епкіндеп торлай бастаған отарлау құрсауына қарсы Кенесары, Наурызбай бастаған әскердің жиналуы; үшіншісі – Наурызбай, Ағыбай батырлардың Кене хан әскері үшін тұлпарлар жинауы, Жолды аяқ сынды тілеулес батырлар шоғырының құралуы; төртіншісі – Кенесары хан бастаған ұлт-азаттық көтерілісі жауынгерлерінің орыс жазалаушыларымен шайқасып, Қызылжарды, Көкшетауды, Бурабайды, Атбасарды, Қараөткелді және т.б. мекендердi отаршылдардан азат еткенi; бесiншiсi – Ресей патшалығынан азат болу жорығына қырғыз елін де қосу жолындағы әрекеттің қырғыз манаптарының және кейбір қазақ руларының опасыздығының кесірінен сәтсіздікке ұшырағаны; алтыншысы – дастанның тұтас желісіндегі азаттыққа, тәуелсіздікке құштар қаһарман халықтың көркем жинақталған тұлғасының сомдалуы. Қазақтардың жеңілген себебі - Кенесары қолында алауыздық туады, барымтаны олжалауға таласуы еді.
Қорытындылай келе айтарым, "Кенесары-Наурызбай"- тарихи-реалистік жыр. Аталмыш туынды арқылы сан қатпарлы тарихымыздың бір тарауын біле аламыз, батырларымыздың ерлігіне, халықтың жағдайына куә боламыз.
Бір кезде уйге Айжан кітап сурап келіпті.Менің ауырып турганымды көріп,маған дары ішкізіп,сорпа азірлеп берді.Маған көп көмектесті.Содан бері екеуміз жақын дос болдық.