Ауыз өдебиеті көркем ойлау мен көркем сөздің озык ұлгісі ретінде калыптаскан. (Ә. Қоңыратбаев. ) Ауыз әдебиеті — халқымыздың ауызекі шііғарып, ауызекі тарап отыратын асыл мұрасы. Онда халкы-мыздың ғасырлар бойғы басынан кешірген тарихи белестері, елінің тәуелсіздігі жолындағы ерлік, батырлык кимылдары, халықтың әдет-ғұрпы, салт-дәстүрі, арман-мүддесі, қиялы, жастардың кіршіксіз пәк махаббаты сөз өнерімен кестеленген. Ауыз әдебиеті — талай-талай ғасырлар жемісі. Халық оны сонау ықылым заманнан рухани асыл қазына ретінде сактап, ұрпақтан-үрпакка мүра етіп, бүгінгі біздің дәуірімізге жеткізген. Ауыз әдебиетінің түрлері. Халық ауыз әдебиеті бірнеше түрде және эр түрлі жанрда дамыған. Халык ауыз әдебиетінің негізгі түрлері: а) түрмыс-салт жырлары; ә) мақал-мәтелдер, жүмбақ-тар; б) ертегілер; в) эпостық жырлар; г) лиро-эпостық жырлар; д) айтыс өлеңдері; ж) тарихи жырлар; з) шешен-дік сөздер, т. б. Ауыз әдебиетіндегі түрмыс-салт жырлары, көңіл күйін білдіретін кара өлеңдер мен ән мөтіндері лирикалық жанрға, ал ертегілер, аңыз ертегілер, батырлар жыры эпостық жанрға жатады. Драмалық жанр бүрын болған емес, ауыз әдебиетіндегі "Жар-жар”, айтыс өлеңдерінде онын тек жүрнақтары ғана болған. Драмалык жанр — жазба әдебиеттің жемісі. Ауыз әдебиеті мен жазба әдебиеттің арасындағы кейбір айырмашылықтар. Ауыз өдебиеті де, жазба әдебиет те —көркем туынды, асыл сөз өнері. Бүл жағынан келгенде, екеуінен де көркем шығармаларға тән барлык сапалық қасиеттерді үшыратамыз. Дегенмен ауыз әдебиетінің жазба әдебиеттен айырмашылықтары, ерекшеліктері бар. Атап айтканда: 1. Ауыз әдебиетінің белгілі бір авторы жок. Басында оларды шығарған ақын-жыраулар болған, заманы өте берген сайын олардың алғашқы шығарушыларының есімі үмыт калып, олар жалпы хальщтык шыгармаға айнальш кеткен. 2. Ғасырлар шеруінен, талай өлеуметтік, коғамдык топтар елегінен өтіп, сан алуан өзгерістерге үшыраған. Олардың алғашкы нұскасы езгеріп, көптеген жаңа нұсқалары пайда болтан. Мысалы, "Қозы Көрпеш — Баян сүлу” жырының он бес, сол сияқты "Қобыланды”, "Алпамыс” дастандарының бірнеше нүскалары болған. 3. Ауыз өдебиетінде синтаксистік кдйталаулар, тұракты үйкастар, сөздер мен сөйлемдердің қайталануы жиі кез-деседі. Мысалы, "Қамбар батыр” жырында: Алпыс үйлі Арғынның, Токсан үйлі тобырдын... Ал "Қыз Жібек” жырында: Базарбайдың Төлегені Талай көштен өтеді, Сонда бір көшке жетеді, Көш алдына караса, Бір қыз кетіп барады... Немесе "Қобыланды” дастаньінда: Тайбурыл атты күтыртып, Оган да келді сыдыртып... — деген жолдар бірнеше рет кайталанады. Мұндай қайталаулар ертегілерде де баршылық. Ертегілердің көбі "Ерте, ерте, ерте екен, ешкі жүні борте екен” деген сөздермен басталады.
Осы жазда тамаша болды! Мен оның сүйікті саяжай құрылыстарының оны жұмсалған! Мен анамды көмектеседі, бірақ әлі күнге дейін демалыс көп жасады ғана емес. Мен өзенінің шомылатын, және біз атасы бар бір рет балық аулауға өтіңіз. Онда мен үлкен тұқы ұстады. Бұл өте дәмді болды! Мен сондай-ақ мен осы жұмысты ұнайды, көбелектерді аулау. Кейде балмұздақ үшін ауылға әкеме бірге жүрді. Бұл күшті болды! Мен үшін, осы жазда potresayuschim болды, бірақ мектепте Мен қабылданбаған! Мен оған қайту үшін қуаныштымын!
Ауыз өдебиеті көркем ойлау мен көркем сөздің озык ұлгісі ретінде калыптаскан. (Ә. Қоңыратбаев. )
Ауыз әдебиеті — халқымыздың ауызекі шііғарып, ауызекі тарап отыратын асыл мұрасы. Онда халкы-мыздың ғасырлар бойғы басынан кешірген тарихи белестері, елінің тәуелсіздігі жолындағы ерлік, батырлык кимылдары, халықтың әдет-ғұрпы, салт-дәстүрі, арман-мүддесі, қиялы, жастардың кіршіксіз пәк махаббаты сөз өнерімен кестеленген.
Ауыз әдебиеті — талай-талай ғасырлар жемісі. Халық оны сонау ықылым заманнан рухани асыл қазына ретінде сактап, ұрпақтан-үрпакка мүра етіп, бүгінгі біздің дәуірімізге жеткізген.
Ауыз әдебиетінің түрлері. Халық ауыз әдебиеті бірнеше түрде және эр түрлі жанрда дамыған.
Халык ауыз әдебиетінің негізгі түрлері:
а) түрмыс-салт жырлары; ә) мақал-мәтелдер, жүмбақ-тар; б) ертегілер; в) эпостық жырлар; г) лиро-эпостық жырлар; д) айтыс өлеңдері; ж) тарихи жырлар; з) шешен-дік сөздер, т. б.
Ауыз әдебиетіндегі түрмыс-салт жырлары, көңіл күйін білдіретін кара өлеңдер мен ән мөтіндері лирикалық жанрға, ал ертегілер, аңыз ертегілер, батырлар жыры эпостық жанрға жатады. Драмалық жанр бүрын болған емес, ауыз әдебиетіндегі "Жар-жар”, айтыс өлеңдерінде онын тек жүрнақтары ғана болған. Драмалык жанр — жазба әдебиеттің жемісі.
Ауыз әдебиеті мен жазба әдебиеттің арасындағы кейбір айырмашылықтар. Ауыз өдебиеті де, жазба әдебиет те —көркем туынды, асыл сөз өнері. Бүл жағынан келгенде, екеуінен де көркем шығармаларға тән барлык сапалық қасиеттерді үшыратамыз. Дегенмен ауыз әдебиетінің жазба әдебиеттен айырмашылықтары, ерекшеліктері бар. Атап айтканда: 1. Ауыз әдебиетінің белгілі бір авторы жок. Басында оларды шығарған ақын-жыраулар болған, заманы өте берген сайын олардың алғашқы шығарушыларының есімі үмыт калып, олар жалпы хальщтык шыгармаға айнальш кеткен. 2. Ғасырлар шеруінен, талай өлеуметтік, коғамдык топтар елегінен өтіп, сан алуан өзгерістерге үшыраған. Олардың алғашкы нұскасы езгеріп, көптеген жаңа нұсқалары пайда болтан. Мысалы, "Қозы Көрпеш — Баян сүлу” жырының он бес, сол сияқты "Қобыланды”, "Алпамыс” дастандарының бірнеше нүскалары болған.
3. Ауыз өдебиетінде синтаксистік кдйталаулар, тұракты үйкастар, сөздер мен сөйлемдердің қайталануы жиі кез-деседі. Мысалы, "Қамбар батыр” жырында:
Алпыс үйлі Арғынның,
Токсан үйлі тобырдын...
Ал "Қыз Жібек” жырында:
Базарбайдың Төлегені Талай көштен өтеді,
Сонда бір көшке жетеді,
Көш алдына караса,
Бір қыз кетіп барады...
Немесе "Қобыланды” дастаньінда:
Тайбурыл атты күтыртып,
Оган да келді сыдыртып... —
деген жолдар бірнеше рет кайталанады. Мұндай қайталаулар ертегілерде де баршылық. Ертегілердің көбі "Ерте, ерте, ерте екен, ешкі жүні борте екен” деген сөздермен басталады.