І нүсқа Оқылым Тапсырма. Мәтінді мұқият оқып, берілген сұрақтарға жауап беріңіз.
Мәдениет – адам жасаған екінші табиғат, мәдениет – жеке адамның омір сүру
мақсаты мен құндылық жүйесі, адамның өмір сүрген ортамен қарым қатынасы. Ол –
өзара қарым-қатынас нәтижесінде қалыптасатын ерекше құбылыс. Адамдар өздерін
қоршаған ортаға, оның алеуметтік және мәдени қатынасына әсер етеді, өзгертеді. Олар
оны өз мақсатына пайдаланады. Болашақ қоғамға, ұрпаққа мұра етіп қалдырады, ал ол
мұра белгілі жағдайда үнемі дамуда болады
мәдениет әртүрлі әлеуметтік құрылымдардың, топтардың, ұлттардың, жеке
адамдардың өмір сүру жағдайына, талабына сәйкес пайда болып, қалыптасады.
Мысалы: аң аулау, еңбек құралдарын жасау, от жағу, тамақ пісіру, киіну, жарасымды
өмір сүру, екінші біреуге ұнау, ортамен қатынаста болу, т.б.
Бұл талап-тілектер қоғамдық прогреске өрлеуге тікелей байланысты. Әр қоғамдық
кезеңде жаңа талап, тілектер пайда болады, өндіріс құралдары дамиды. Мәселен, бір
кездерде жазба әдебиеті балмады, соның нәтижесінде фольклор қалыптасты,
кейініректе білімнің қалыптасып, жазудың шынуы қоғам алдына жаңа талап қойды.
Бүкіл құндылықты, мифт жазып қалдыру талабы пайда болды. Информатика дамыды,
оларды микрофон, магнитофон, компьютерге түсіру арқылы мәңгі ету қажеттілігі
туындады. Сөйтіп, мәдениет алеуметтік құрылымдардың, жеке адамның тілегіне,
талабына сәйкес қалыптасты. Қоғам да адам тілек інен тыс мәдениет қалып тастайды.
Мәдениет – алеуметтік фактор, қоғамның қозғаушы күші. Мәдениеттің дамуы
қоғамды ілгері жылжытады. Жеке адам мәдениеті мен қоғам талабы тікелей
байланысты
1 Мәтіннің 1-бөлігінің негізгі ойы қандай?
А) Мәдениет - жеке адамдардың өмір в) Мәдениет – келешекке қалатын мирас
C) Мәдениет - тек қоршаған ортаның әсер D) мәдениет – технологияның даму ерісі
2 ортаның өркендеуі де мәдениеттің өсуіне байланысты екендігі қай бөлім де
айтылады?
А)1
В)
c) ul
D) IV
3. Мәтін қай түрде берілген?
A) әңгіме
В) жарнама
C) мақала
D) acce
4. Мәтін қай стильде берілген?
А) ғылыми
В) коркем әдебиет
С) публицистикалық
D) ресми
5. Мәтіннің тақырыбы қандай?
6. Мәтіннің түрі қандай?
7 Мәтін қалай рәсімделген?
o arini
Сөздердің баламасын табу.
1. Аузы жеңіл – аузында сөз тұрмайды.
2. Баласын құтты орнына қондыру – қыз баланы ұзату, тұрмысқа беру; үйлендіру.
3. Құлағы тосаң – құлағы нашар естиді.
4. Қолының жымысқысы бар – ұрлыққа жақын адам.
5. Қосып айтады – өтірік айтады.
6. Ауыз бастыру - айтпауға уәде беру үшін ақы беру.
7. Сөзге келу – ұрысып қалу, ренжісіп қалу.
8. Бет жыртыспау – ұрыспау, ренжіспеу.
9. Жасы ұлғаю – қартаю.
10. Қалтасы тесік – кедей адам.
11. Сымсыз телефон – өсек, қауесет.
12. Аузының желі бар – өсекші.
13. Ұзын құлақ – ауыл арасындағы жаңалықтарды ауызша жеткізу 14.Ішінде бүкпесі бар – сыры, құпиясы бар.
15. Қолды болды – ұрланды.
Тұмарша (Бойтұмар)
Бұл – ырымдық зат. Оған кез-келген бұйым (ұлутас, сүйек, т. б. ) немесе арнайы жасалған қымбат заттар да алынған, оларға жазу жазылып, бедер суреттер түсірілген. Бойтұмарды алқаға, кішкене қорапшаға, әмиянға салатын болған. Болмаса былғарыдан, шүберектен жасаған қалташаға тігеді. Үлкендігі мен пішіні әртүрлі болады. Ол көз тиюден, пәле-жаладан, апаттан қорғайды деп сенген.
Жүзік, сақина
Әйелдердің саусақтарына тағылатын зергерлік бұйымдардың бір түрі – жүзік немесе сақина деп аталады. Зергерлер алтыннан, күмістен құйып, қақтап, соғып, шекімелеп, қара ала жүргізіп шиыршық темірден торлап, небір тамаша өрнектер салып, асыл тас қондырып алуан түрлі жүзіктер жасаған. Олар жасалу түрі мен қолдану ретіне қарай отау жүзік,құс мұрын жүзік, тасбақа жүзік т. б. деп аталған.
Шолпы, шаш теңге
Бұл бұйымдарды қыз-келіншектер шаштарының ұшына тағады. Шаш теңгелер мен шолпылар әсем шиыршықталған күміс үзбе бауларға бекітілген тоғыз теңгеден тұрады. Тоғыз – қазақ ұғымында киелі сандардың бірі. Олар бір-бірімен ұзыннан ұзақ жалғасып, шаштың ұшына бірге өріледі.
Шашбау
Шашбау да бір-біріне сым үзбелер арқылы бекітіледі. Орталарына асыл тастардан көз қондырылған теңгелер тізбегінен құралады. Ұшы сәнді шашақпен, күміс әшекейлермен әсемделеді. Шашбау шаштың түбіне бекітіліп, бұрыммен бірге салбырай төгіліп тұрады.
Білезік
Білезік сыңар қолға да, қос қолға да тағыла береді. Бірнеше бөлшектен құралған, ашпалы-жаппалы, сом темірден тұтас құйылған жұмыр түрлері болады. Соған орай оларды сом білезік, жұмыр білезік, бес білезік т. б. деп әртүрлі атайды. Олардың ішінде шынжырмен жалғасып жататын бірнеше жүзігі бар білезіктер де кездеседі. Оларға неше түрлі өрнектер салып, тас қондырып, қарала жүргізіп, сіркелеп, бұрала ширатып әсемдеген. Олар көбіне күмістен соғылады.
Сырға
Қыз-келіншектердің аса сүйіп тағатын әсемдік бұйымдарының бірі – сырға. Қазақ зергерлері жасайтын ай сырға, тас көзді сырға, күмбез сырға, салпыншақ сырға, сабақты сырға,шашақты сырға деп әр өңірде алуантүрлі аталатын сырғалардың түрлері өте көп.
Қапсырма
Қапсырма – бір-біріне топса арқылы бекітілетін екі бөліктен тұрады. Олар үш бұрыш,сүйір,доға тәріздес әр түрлі пішінде болады. Қапсырманың бетіне аң-құстың, ай мен күннің,немесе өсімдік тектес өрнектер салынып, тастар қондырылып әсемделеді.
Алқа
Оны өңіржиек деп те атайды. Алқалар бір-біріне шығыршық арқылы жалғасады және бірнеше төрт бұрышты әшекейлерден құрастырылады. Әр әшекейдің ортасына, жиектеріне асыл тастар орнатады.