Алматының ресми тарихы 1854 жылдан басталады. Алматы өзенінің жағасында салынған бекініс көп ұзамай Верный деген атқа ие болған. Алайда ХVІ ғасырдың бірінші жартысында өмір сүрген мемлекет қайраткері, ақын Захириддин Мұхаммед Бабырдың шығармасында болашақ Алматының орнында Алмату атты ортағасырлық қала болғаны айтылады. «Үлкен Алматы» аймағын адамдар ерте кезден-ақ игерген. Х-ІХ ғасырларда мұнда отырықшы мекендер болған, олардың тұрғындары егіншілікпен, мал шаруашылығымен айналысқан. Қаланың сол жақ шетіндегі шағын мекенжайдан табылған қыш ыдыстардың Ферғанадан табылған ыдыстарға ұқсас болуы осы екі аймақ арасында қола дәуірінің өзінде мәдени байланыс болғанын дәлелдейді. Бұл байланыс кейініректе сақтар дәуірінде де жалғаса түсті. Ол кездерден «сақ патшалары» әулетінің аумақты оба-қорғандары бар. Қазіргі Алматының шығыс жағында үш қорғаннан тұратын бір топ ескерткіш сақталған. Есік қорғанынан табылған материалдар сақтартың белгілі адамдарын алтын киімдерімен, қару-жарақтарымен, асыл тастарымен қоса жерлегенін дәлелдейді. Ғұрыптық ескерткіштердің қатарына құрбандық сәкісі жатады. Соның ішінде Верный қаласының маңынан табылған, В.С.Стрельцов жариялаған «жетісулық алтарь» деп аталатын ескерткіш әйгілі болған. Ол – төрт сирақты аласа үстел. Үстелдің бет тақтайының ернеуіне қанатты барыстың 25 мүсіні салыныпты. Тағы да осындай құрбандық сәкісі Алматыда, ашылып қалған қорғаннан табылды. Ол төрт бұрышты, конус түріндегі тұғыры бар үстел. Төрт бұрышында қанатты барыс, табанының жиектеріне жеті жолбарыстың мүсіні салынған, ал ортасында екі түйенің бейнесі бар. Сақтардың өзгеше бір храмдары мен қасиетті орындарының бөлшектері, көпке белгілі «Қарғалы диадемасы» Алматы маңындағы көшпелілердің идеологиясы жөнінде білуге көп мүмкіндік туғызады. Алматы-І қаласының орны қаланың оңтүстігіндегі «Горный гигант» колхозының жерінде орналасқан. Қала екі қатпардан тұрады, терең орлардың ішіне салынған, бұл оның қорғаныс қабілетін арттыра түскен. Жалпы топографиялық белгілеріне қарағанда, оның ІХ-ХІІІ ғасырларға жататыны анықталған. Алматы-ІІ қаласының орны Кіші Алматы өзенінің бойында, қазіргі шекара училищесі тұрған жерде болатын. Құрылыс жұмыстары кезінде бұл арадан орта ғасырлық ұстахана, дайын бұйымдар, кетпен, соқаның тісі, темір қазанның бүйірі табылған. Осы жерден балқыған металл құятын шөміш пен су құятын екі құмыра да шықты. Есентай (Весновка) қаласы Алматыдағы Ботаника бағының шеңберінде, Ремизовка мекені Әл-Фараби көшесінің жоғары жағында, Тереңқора қаласының орны Алматының солтүстігіндегі «Заря Востока» поселкасының жерінде жатыр. Сонымен, археологиялық олжалар Алматының тарихын едәуір ұзартып, оны Шығыстың көне қалаларының қатарына қояды.
Жер бетіндегі тіршілік үшін судың мәні зор . су болмаса , өсімдік өспейді . жануарлар да , да сусыз тірішілік ете алмайды . фабрикалар мен зауыттардың жұмысына да су қажет .сусыз ас дайындау да мүмкін емес . суды ішеміз , сумен жуынамыз , кір жуамыз .мұхит , теңіз , өзен – көлдер табиғатқа ерекше тартымдылық түр береді . өзен – көлдердің жағасы керемет демалыс орны ретінде пайдаланылады. жер бетінде су көп . бірақ мұхиттар мен теңіз сулары ащы болып келеді.ң пайдалануына тұщы су қажет . тұщы сулар өзен – көлдерде , мұздықтарда және жер астында кездеседі . жер бетінде тұщы су қоры күннен – күнге азаюда . оның азаюына ң әсері көп . жер бетіндегі әр суды қорғауы тиіс . зауыт , фабрикалардан шыққан қалдықтарды өзен – көлдерге ағызбаған дұрыс . ауылды жерде су қоймаларына мал фермасының лас қалдықтары түспеу жағы қадағаланады. жер бетіндегі тұщы судың азайғандығын әр ескеруі тиіс . суды үнемді пайдалану керек . егер су құбырының шүмегінен судың тамшылап тұрғанын көрсең , оны бұрап бекіт . суды ретсіз шашып , ысырап етуге болмайды. өміріндегі судың маңызы сусыз тіршілік жоқ, егер де бір аптаға жуық су ішпесе, өмір сүруін тоқтатады, күн сайын шамамен 3 литрдей суды ішеді.су бойында қан айналымды жақсартып, тұрақтылықты қамтамасыз етеді . егер де ң денесінен 1,5л су ағзадан буланса немесе тер күйінде шықса, қаталап шөлдейді. шөлге қарсы 3т күннен артық күресе алмайды.егер денесіндегі судың 6-8 %азайса , жартылай есінен танып қалады.10% азайса сілекейін жұтады,ал 12% кемісе өліп кетеді. су ішпей 5-7 күн жүре алады. ға ауа қандай қажет болса, су да сондай қажет.суды тамақ пісіруге , ішуге , жуынуға , кір жууға , бояуларға қосуға (бейнелеу өнері) ,тіпті судан электр қуатын өндіреді.су жол (өзен, теңіз, көліктері, ағаштарды су арқылы ағызып тасымалдаушы) .су – еңбегінің көмекшісі (егістік, зауыт, фабрика) .су – қозғалтқыш (паровоз, пароход) .
Дереккөзі: https://www.zharar.com/kz/shygarma/544-almaty.html
© www.ZHARAR.com