Бидай - астық тұқымдасына жататын аса маңызды дәнді дақыл. Қазақстанда алты түрі (Еділ бидайы, Полыпа бидайы, көже бидай, жұмсақ бидай, қатты бидай, көбен бидай) өседі, жабайы түрлері сирек кездеседі. Бидай қоңырбастар тұқымдасына жатады да, 22 түрді біріктіреді. Дәннің гүл қабықшаларынан ажыратылу дәрежесіне қарай барлық бидай түрлері жалаңаш дәнді немесе нагыз бидайлар жөне қабықты немесе полба бидайлары болып екі топқа бөлінеді. Жалаңаш дәнді (нағыз) бидайлардың масағы сынбайды, қалыпты жағдайда бастырғанда дәндері қабықшалардан жеңіл ажыратылады (жұмсақ, қатты, карлик, персикум, т. б. бидайлар). Қабықты (полба) түрлерінің масағы опырылғыш және бастырғанда өте қиын үгітіледі (спельта, мәдени бірдәнді, қосдәнді, зандури, т. б. бидайлар). Бидай түрлерінің ішінде барынша маңыздыларына жұмсақ және қатты бидайлар жатады. Бидай бүкіл әлемде 148 елдің негізгі азық - түліг болып табылады, сонымен қатар көптеген елдердің экономикасында ерекше орын алады. Азық - түлік өнімі ретінде бидайдың көптеген бағалы қасиеттері бар. Бидай -дәні аса қуатты да құнарлы азық, оны сақтау да еш қиындық туғызбайды, бір жерден екінші бір жерге тасып жеткізу де оңай және оны өңдеп түрлі өнім алуға болады.
Үстеудің сөз табы ретіндегі бір белгісі - оның лексика-семантикалық сипаты. Үстеу амал-әрекеттің әр алуан мезгілдік, мекендік, мөлшерлік, сындық, себептік, мақсаттық сипаттарын білдіреді. Осымен байланысты олар мынадай мағыналық топтарға бөлінеді:
Мезгіл үстеулері амалдың, іс-әрекеттің жүзеге асу мезгілін, уақытын білдіріп, қашан? қашаннан? деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы: бүгін, ертең, қазір, биыл, енді, таңертең, кешке, күндіз, кеш, қыстай, жаздай, қыстыгүні, жаздыгүні, әзірше, жаңа, кеше, бұрын, ерте, т.б. сөздер.
Мекен үстеулері қимыл-әрекеттің орнын, мекенін білдіріп, қайда? қайдан? деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы: алға, артқа, артта, жоғары, төмен, әрі, бері, кері, ілгері, әрмен, тысқары, осында, мұнда, әрі-бері, жол-жөнекей, жолшыбай, т.б. сөздер.
Мөлшер үстеулері амалдың, қимылдың мөлшерін, көлемін білдіріп, қанша? қаншама? қаншалықты? деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы: онша, сонша, соншалық, мұншама, едәуір, бірқыдыру, анағұрлым, т.б. сөздер.
Сын-қимыл (бейне) үстеулері қимылдың сан алуан бейнесін, орындалу амалын білдіріп, қалай? қалайша? деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы: бірден, тез, жылдам, бірте-бірте, лезде, әрең, үнемі, қолма-қол, менше, құсша, емін-еркін, ақырын, шалқасынан, оқыс, дереу, зорға, қапыда, өзінше, ерекше, ретімен, жасырын, бір жола, шала-пұла, бетпе-бет, жападан-жалғыз, т.б. сөздер.
Күшейткіш үстеулері заттың сындық белгісін, қимыл, іс-әрекеттің сапасын, мөлшерін, көлемін күшейтіп я болмаса солғындатып көрсету үшін қолданылады. Күшейткіш үстеулер қашан? қандай деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы: ылғи, кілең, тіпті, нақ, нағыз, әбден, мүлде, өңкей, дәл, керемет, орасан, т.б. сөздер.
Мақсат үстеулері қимылдың мақсатын білдіреді. Мақсат үстеулерге жататын сөздер сан жағынан көп емес. Олар: әдейі, жорта, қасақана.
Себеп-салдар үстеулері қимылдың себебін, нәтижесін білдіреді. Себеп-салдар үстеулері не себепті? неге? деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы: бекерге, босқа, текке, амалсыздан, шарасыздан, лажсыздан.
Топтау үстеулері қимылдың жасалуының топтық сипатын білдіреді. Топтау үстеулері нешеден? қаншадан? деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы: біреулеп, екеулеп, көптеп, қос-қостап, топ-тобымен, т.б. сөздер.
Бидай - астық тұқымдасына жататын аса маңызды дәнді дақыл. Қазақстанда алты түрі (Еділ бидайы, Полыпа бидайы, көже бидай, жұмсақ бидай, қатты бидай, көбен бидай) өседі, жабайы түрлері сирек кездеседі. Бидай қоңырбастар тұқымдасына жатады да, 22 түрді біріктіреді. Дәннің гүл қабықшаларынан ажыратылу дәрежесіне қарай барлық бидай түрлері жалаңаш дәнді немесе нагыз бидайлар жөне қабықты немесе полба бидайлары болып екі топқа бөлінеді. Жалаңаш дәнді (нағыз) бидайлардың масағы сынбайды, қалыпты жағдайда бастырғанда дәндері қабықшалардан жеңіл ажыратылады (жұмсақ, қатты, карлик, персикум, т. б. бидайлар). Қабықты (полба) түрлерінің масағы опырылғыш және бастырғанда өте қиын үгітіледі (спельта, мәдени бірдәнді, қосдәнді, зандури, т. б. бидайлар). Бидай түрлерінің ішінде барынша маңыздыларына жұмсақ және қатты бидайлар жатады. Бидай бүкіл әлемде 148 елдің негізгі азық - түліг болып табылады, сонымен қатар көптеген елдердің экономикасында ерекше орын алады. Азық - түлік өнімі ретінде бидайдың көптеген бағалы қасиеттері бар. Бидай -дәні аса қуатты да құнарлы азық, оны сақтау да еш қиындық туғызбайды, бір жерден екінші бір жерге тасып жеткізу де оңай және оны өңдеп түрлі өнім алуға болады.
Үстеудің сөз табы ретіндегі бір белгісі - оның лексика-семантикалық сипаты. Үстеу амал-әрекеттің әр алуан мезгілдік, мекендік, мөлшерлік, сындық, себептік, мақсаттық сипаттарын білдіреді. Осымен байланысты олар мынадай мағыналық топтарға бөлінеді:
Мезгіл үстеулері амалдың, іс-әрекеттің жүзеге асу мезгілін, уақытын білдіріп, қашан? қашаннан? деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы: бүгін, ертең, қазір, биыл, енді, таңертең, кешке, күндіз, кеш, қыстай, жаздай, қыстыгүні, жаздыгүні, әзірше, жаңа, кеше, бұрын, ерте, т.б. сөздер.
Мекен үстеулері қимыл-әрекеттің орнын, мекенін білдіріп, қайда? қайдан? деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы: алға, артқа, артта, жоғары, төмен, әрі, бері, кері, ілгері, әрмен, тысқары, осында, мұнда, әрі-бері, жол-жөнекей, жолшыбай, т.б. сөздер.
Мөлшер үстеулері амалдың, қимылдың мөлшерін, көлемін білдіріп, қанша? қаншама? қаншалықты? деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы: онша, сонша, соншалық, мұншама, едәуір, бірқыдыру, анағұрлым, т.б. сөздер.
Сын-қимыл (бейне) үстеулері қимылдың сан алуан бейнесін, орындалу амалын білдіріп, қалай? қалайша? деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы: бірден, тез, жылдам, бірте-бірте, лезде, әрең, үнемі, қолма-қол, менше, құсша, емін-еркін, ақырын, шалқасынан, оқыс, дереу, зорға, қапыда, өзінше, ерекше, ретімен, жасырын, бір жола, шала-пұла, бетпе-бет, жападан-жалғыз, т.б. сөздер.
Күшейткіш үстеулері заттың сындық белгісін, қимыл, іс-әрекеттің сапасын, мөлшерін, көлемін күшейтіп я болмаса солғындатып көрсету үшін қолданылады. Күшейткіш үстеулер қашан? қандай деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы: ылғи, кілең, тіпті, нақ, нағыз, әбден, мүлде, өңкей, дәл, керемет, орасан, т.б. сөздер.
Мақсат үстеулері қимылдың мақсатын білдіреді. Мақсат үстеулерге жататын сөздер сан жағынан көп емес. Олар: әдейі, жорта, қасақана.
Себеп-салдар үстеулері қимылдың себебін, нәтижесін білдіреді. Себеп-салдар үстеулері не себепті? неге? деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы: бекерге, босқа, текке, амалсыздан, шарасыздан, лажсыздан.
Топтау үстеулері қимылдың жасалуының топтық сипатын білдіреді. Топтау үстеулері нешеден? қаншадан? деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы: біреулеп, екеулеп, көптеп, қос-қостап, топ-тобымен, т.б. сөздер.