«өлімнен ұят күшті», «өзі ұялмаған кісі бетін шиедей қылады, ұялмаған бұйырмағаннан ішеді», «әдептілік, ар-ұят – қтың белгісі», «ұлы сөзде ұят жоқ», «ұяң – ұялшақ, ұятсыз – сұраншақ», «білмегенді сұраудың ұяты жоқ», тағы басқа да халық мақал-мәтелдері мен ақын-жазушыларымыздың шығармаларында жиі кездесетін ұлағатты сөздер бізге ұят дегеннің анықтамасын, қағидаларын айқындап береді.
ұят – ға тән сезім қабілеті, ол әр түрлі болады. ұялу сезімі, жоғарыдағы мақалдарда анықталғандай, сезімдерінің ең бастыларының қатарынан орын алады. өйткені ұят, ұялу сезімі ар, ождан, намыс деген ілік қасиеттермен тығыз байланысты.
ұят – қасиетін бағалайтын сезім. ол сезім отбасында ересек ң әңгімесінен есту арқылы кезден бойына ұялайды. ұят – ең нәзік сезім, ол ң беделімен, абыройымен тығыз байланысты. бедел мен абыройға қарапайым еңбегің арқылы, байыпты сөзің арқылы, мейірімді мінезің арқылы, әдеп сақтауыңмен, үлкенді тыңдау, сыйлау, құрметтеуіңмен, тапқыр ойыңмен, қатар құрбыларыңның алды болуыңмен, достық-жолдастық қарым-қатынасыңмен, ғыңмен, ынта-жігер, талабыңмен, тындырымдылығыңмен, жақсыны жаманнан айыра алуыңмен, оларға деген игі де ізгі ниетіңмен, жек көру, жақсы көру ләззатыңмен жетесің.
сезімталдық, әсіресе, жастарға лайық. «сезімнің сыртқа шықпас күші бар ма? » - дейді с. торайғыров. сондай-ақ ұят ылғи да бет-әлпетіңнің әр түрлі құбылуымен көзге түседі. ұят дегенді қолға ұстауға болмаса да, сезінуге, көзбен көруге әбден болады. сезімді дұрыс, орынды пайдалану әр игі қасиеттерге жетелейді. қорқыныш сезімі бет-әлпетіңнің қуқылдануынан сезіледі, қуанышың – жадырауыңмен, қайғың – түнеруіңмен, ұятың – қызаруыңмен, сүйіспеншілігің – көз тігуіңмен, риза болуың – жайдарлығыңмен көзге көріне қалады.
Сәлем ! Мен бүгін саған хат жазып отырмын, хатымды бастамас бұрын жағдайынды сұрап алайын. Жалпы жағдайын қалай? Денсаулығыңше? Ауырмай шаршамай жүрсінба? Жалпы үй-ішіңнің халі қалай? есіңдеме біз алғаш мектеп табалдырығын аттағанда сенде менде кіп -кішкентай едік. Ол кездерде қызық еді ия?! Мен қуанамын сендей досыммен бір сыныпта оқығаныма. Біз осы сәтке дейін керемет уақыттарды бірге өткіздік мен оған қатты қуанамын. есіңдеме сен 4ші сыныпта деп(бір қызық оқиғасын жазып қойсаңыз олады) Мен осы хат арқылы бір сырымды ашсам димін сен сыныптағы достарымның ішінде маған ең жақын ең ыстығы болып келесін. Қазақта мынандаи ұлы сөз барғой дос жолдында құран олу емес, нағыз досты тау қиын деген менің аитқым келгені сенімен танысқалы нағыз досты тапқандаймын.
ұяла білу де – әдептілік
«өлімнен ұят күшті», «өзі ұялмаған кісі бетін шиедей қылады, ұялмаған бұйырмағаннан ішеді», «әдептілік, ар-ұят – қтың белгісі», «ұлы сөзде ұят жоқ», «ұяң – ұялшақ, ұятсыз – сұраншақ», «білмегенді сұраудың ұяты жоқ», тағы басқа да халық мақал-мәтелдері мен ақын-жазушыларымыздың шығармаларында жиі кездесетін ұлағатты сөздер бізге ұят дегеннің анықтамасын, қағидаларын айқындап береді.
ұят – ға тән сезім қабілеті, ол әр түрлі болады. ұялу сезімі, жоғарыдағы мақалдарда анықталғандай, сезімдерінің ең бастыларының қатарынан орын алады. өйткені ұят, ұялу сезімі ар, ождан, намыс деген ілік қасиеттермен тығыз байланысты.
ұят – қасиетін бағалайтын сезім. ол сезім отбасында ересек ң әңгімесінен есту арқылы кезден бойына ұялайды. ұят – ең нәзік сезім, ол ң беделімен, абыройымен тығыз байланысты. бедел мен абыройға қарапайым еңбегің арқылы, байыпты сөзің арқылы, мейірімді мінезің арқылы, әдеп сақтауыңмен, үлкенді тыңдау, сыйлау, құрметтеуіңмен, тапқыр ойыңмен, қатар құрбыларыңның алды болуыңмен, достық-жолдастық қарым-қатынасыңмен, ғыңмен, ынта-жігер, талабыңмен, тындырымдылығыңмен, жақсыны жаманнан айыра алуыңмен, оларға деген игі де ізгі ниетіңмен, жек көру, жақсы көру ләззатыңмен жетесің.
сезімталдық, әсіресе, жастарға лайық. «сезімнің сыртқа шықпас күші бар ма? » - дейді с. торайғыров. сондай-ақ ұят ылғи да бет-әлпетіңнің әр түрлі құбылуымен көзге түседі. ұят дегенді қолға ұстауға болмаса да, сезінуге, көзбен көруге әбден болады. сезімді дұрыс, орынды пайдалану әр игі қасиеттерге жетелейді. қорқыныш сезімі бет-әлпетіңнің қуқылдануынан сезіледі, қуанышың – жадырауыңмен, қайғың – түнеруіңмен, ұятың – қызаруыңмен, сүйіспеншілігің – көз тігуіңмен, риза болуың – жайдарлығыңмен көзге көріне қалады.