Наурыз мерекесінің дәстүрлері Әз. Наурыздың алғашқы күндердің бірінде қазақ халқының нанымы бойынша жердің бетінен ерекше бір гуіл жүреді. Білетін адамдар мұны жұмақтан шыққан қойлар бірінші болып сезеді, оларды баккан қойшы да байқайды дейді. Мұндай күні бүкіл табиғат, жан-жануарлар, адамдар жандана түседі. Бұл күні шаш алуга, тырнак алуға болмайды, әйтпесе сал болып каласын дейді. Айналадағы жан иесінің бәрі «әзден» кейін ғана ерекше күш-қуатқа ие болады. Халықта мынадай қанатты сөз бар: «әз болмай, мәз болма».
Наурыз көже — дәстүрлі ұлттық жылдық тағам. Бұл мейрам күндерінде ас мол дайындалады, келер жылда молшылық, құт-береке болсын деген тілектің көрінісі. Наурыз көже деп аталатын ғұрыптық асты дайындауга зор мән беріледі, оның кұрамына міндетті түрде жеті дәм косылады. Наурыз көже – ұлттың қонақжайлығы мен жомарттығының көрсеткіші.
Наурыз бата. Халыкта батаның түрлері көп. Соның бірі — осы Наурыз бата, Наурызнама өткізгендерге, осы күнге арнап «Наурыз» көжеге шакырғандарға, тойда өнер көрсеткен ақын, әнші, палуандарға тағы баска өнерпаздарға, жас талапкерлерге аксакалдар мен әжелер, ел ағалары бата береді.
Мәтіндегі салт пен сабақты етістіктерді теріп жазыңыздар.
берем тез болама
Қазақстан Республикасы Еуроазиялық континенттің орталығында орналасқан. Белгілі бір жағдайларға байланысты бұл өңір сыртқы әлем үшін қол жетімсіз болды және сондықтан оған сырттан қызығушылық соңғы жылдары айтарлықтай артып келеді. Турист үшін, саяхатшы үшін бұл жерде барлығы қызықты: тарих, мәдениет, тұрмыс, табиғат, өйткені алғашқы, беймәлім материямен қарым-қатынас жасау және барлық жасушалардың толуы, осы қазына адамды ақиқатты тануға жақындатады.
Қазақстан аумағы ежелгі дәуірде қоныстанды, бұл туралы Бұқтырма өзені алқабында және Қазақстанның шығыс өңіріндегі Семей маңында, Павлодар облысының Баянауыл ауданындағы, Қаратау тауларында, Тараз маңында орналасқан археологиялық қазба жұмыстары кезінде табылған алғашқы қауымдық адам тұрақтарының іздері айтылады. Бұл тұрақтардың барлығы тас ғасырына жатады.
Палеолиттің орнына жаңа тас ғасыры (неолит) келді. Қазақстанда егіншілік, мал шаруашылығы пайда болған кезде екі жүзден астам неолит тұрақтары белгілі, адамдар аң аулау құралдарын жасайды, бұл жануарларды аң аулауды жеңілдетеді. Неолит дәуіріндегі адам тұрақтары республиканың барлық аймақтарында табылған.
Қола дәуірінде Қазақстанның орталық бөлігінде кен өндіру және металл балқытумен айналысты. Қола дәуірінің соңында, бірінші мыңжылдықта жаңа дәуірге дейін Қазақстан халқы көшпелі өмір салтына көшеді. Бұл кезде тайпалық одақтар пайда болады, алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауы басталады. Қазақстан аумағында мекендеген тайпалар мен асыл тұқымдық одақтар туралы мәліметтер жаңа дәуірге дейінгі бірінші мыңжылдықтың ортасына жатады. Қазақстанның солтүстік-батысында савромат тайпалары, Каспий теңізінің шығыс жағалауында Каспий тайпалары өмір сүрген. Тайпалар мал шаруашылығымен және егіншілікпен айналысты. Шамамен осы уақытта аймақтың оңтүстік-батысында Согд, Бактрия мемлекеті болған. IV ғасырдың соңында және III ғасырдың басында біздің дәуірімізге дейін Қазақстан аумағында Балқаш көлі мен Тянь-Шань сілемдері арасында өмір сүрген Үйсін, қангюй және аландардың жаңа тайпалары пайда болды.
Жаңа дәуірдің бірінші мыңжылдығының бірінші жартысында осы орындардың алғашқы қауымдық құрылысы құлдырауға келіп, VI ғасырдан бастап оның орнына аймақта феодалдық қатынастар қалыптасты, олар өңірде бір жарым мың жылдан астам уақыт бойы жалғасты. Өңірді дамытудағы ерекше орын "Ұлы Жібек жолы" болып табылады, ол Қазақстан аймағы арқылы өтіп, Қытайды Византиямен байланыстырды. Бұл жерде сауданың басты мәні жібек маталары болды. Көптеген қалалар Сырдария өзенінің алабындағы маршруттың Солтүстік жолында пайда болды. Міне, осы бағытта пайда болған кейбір қалалар.
Сусыз тіршілік жоқ, ол бүкіл тірі жан иесінің бойында бар.
Жер бетіндегі ең көп тараған зат – су. Глобусқа немесе жартышарлар картасына қарайықшы онда жершарының төрттен үш бөлігі көгілдір түске боялған.
Ол – су: мұхиттар, теңіздер, өзендер көлдер. Судың біразы жер астына шоғырланған. Мұның бәрі – сұйық күшіндегі су.Мұздықтар мен айсбергтер де қатып қалған су болып табылады.Су атмосферада да аз емес, онда ол бұлт, тұман,бу және жаңбыр мен қар түрінде болады.
Табиғатта қо жоқ, тап – таза су дегенді таппайсың. Таза суды тек лабараторияда ғана алуға болады. Ондай судың ешбір дәмі жоқ, онда тірі организімге қажетті тұздар да болмайды. Теңіз суының құрамында өте көп мөлшерде еріген тұздар бар, оның ішуге жарамайтыны сондықтан.
Судың тағы бір кереметтігі ол жер бетінде үнемі тынымсыз айналыста жүретіндігі.
Жер шарындағы судың мөлшері өзгермейді.Теңіз бен мұхиттардың, өзендер мен көлдердің бетінен су буға айналып, одан бұлт түзіледі. Ол жаңбыр немесе қар, бұршақ болып жерге жауады, яғни қайта суға айналады.
Осы бір қарапайым қағидаға зер салсақ, суға қаттысты талай деректерді келтіруге болады. Су табиғаттағы барлық тіршілік атаулының құрамына кіреді. Көптеген өсімдіктің 80 – 95% судан тұрады. Жануарлар мен адам денсінде де су көп . Адам ағзасының бүкіл салмағының жартысынан көбі судың үлесіне тиеді.Ол қанның , ас қорытатын сөлдің ,сілекейдің құрамына кіреді. Салмағы 70кг адамның денесінде 50кг су болады. Оның мөлшері 17кг кемісе адам өледі.
Адам су ішпей бір апта ғана шыдай алады.
Су барлық өсімдіктер мен жануарлар ағзасының құрамына кіреді.
Іркілдек теңіз жәндігі медузаның бүкіл салмағының 99 проценті судан тұрады.
Егер 1 кг қарбызды кептірсе, одан 20 гр ғана құрғақ зат қалады, яғни 98 проценті судан құралады.
Адам салмағының 65 проценті су десек, соның 10 – 20 процентінен айрылса тіршілік тоқтайды.
Адамның тамағына және ішуіне тәлігіне 2 – 3 литр су керек. Адам тек тамақтанудың өзіне жылына 60 тонна су тұтынады.
1 кг қартоп өсіруге 300 литр, 1кг бидай 1200 литр су жұмсалады. Ал қант қызылшасына, мақтаға, әсіресе күрішке, одан да көп су қажет.
1 тонна шойын қорытуға – 130 тонна, ал 1 тонна алюминий алуға 1000 тонна су қажет болады.
Су әр алуан заттарды ерітеді, содан да ол тамақ өнімдерін сіңіру үшін керек.
Су болып тұрғанда организмде өмірлік маңызы бар көптеген химиялық реакциялар жүріп жатады. Су тіпті, қатты сүйектің ішінде өзінің міндетін атқарады. Оны дененің әрбір жасушасынан табуға болады.
Біз қап – қатты мұз да, газдай жеп – жеңіл бу да су болғаны ма деп таң қаламыз. Бұл судың негізгі қасиеті. Ол сұйық, қатты және газ тәрізді үш түрлі күйде кезігеді.
Сумен шынығуда сулы шүберекпен сүртіну, суға шомылу, су құйылу сияқты працедурасын қолдану, су құйыну - шынығудың ең тиімді түрі. Жылы судан бастап бірте бірте салқын суға көшу. Суық су ішкі жылулықты сақтап тұрады. Суық су әртүрлі ауруларды емдейді.
Қазіргі уақытта Жер шарында жыл өткен сайын ауыз судың қадірі біліне түсуде. Дүние жүзінің көптеген елінде су сатушылар үйреншікті көрініс болып саналады. Дамушы елдердің кейбіреулерінде от басының табысының 10 проценті су сатып алуға кетеді. Грек елінің кейбір өңірлерінде су алыстағы таудан тасылып әкелінетіндіктен шараптан қымбат бағаланады.Су цистернамен әкелінетін ауылдар өз елімізде де кездеседі.
Гонконг, Сингапур суды көрші елден сатып алады. Австралиялықтар Альпі мұздықтарының суын Германияға апарып 2 литрлік қағаз құтыларға құйып сатады.Европаның бірсыпыра шикізаттары бәрінен де гөрі су мың есе артық тұтынады.Бұлардың бәрінен кейін жалпы Жер шарында тұщшы су қорының шектеулі екені анық көрінеді. Сондықтан «Судың да сұрауы бар» деген халық даналығы біздің еліміз үшін өте – мөте маңызды екенін әр уақыт есте ұстаған абзал.
Су біздің байлығымыз, оған қамқорлықпен қарау әр уақытта естен шығармауымыз керек.Суды қорғауға сіздер және біздер болып барлығымыз атсалысуымыз керек.