Махаббат пен құмарлық Ашылған көз тұра ма бiр зат көрмей, Миға хабар бермей ме түсi өзгермей. Әдейiлеп көрейiн демесең де, Қарсы алдыңа қоя ма түк кез келмей? Сол сықылды көңiлдiң көзi ашылса, Көп ойланып, қиынға сермей-сермей. Бiлер, айтар, оятар, жыбыршытар, Еркiңдi алар, сөйлетер тыным бермей. Ойдан маржан, меруерт төгiлгенде, Отыра алар кiм шыдап оны термей. Дағды қылсаң, дап-дайын iстiң бәрi, Адамзат тұра алмайды әдетке ермей. Бал ашқан соң оп-оңай бақсы болмақ, Ол қоя ма ғайыптан хабар бермей. Тоқты сойып дәндеген тоқтай алмас, Жылқы ұрлағыш батыр боп о да елермей. Бiр рюмкадан басталар маскүнемдiк, Наша үстiнен нашаға өрлей-өрлей. Ойласаң, соның бәрi – бiр құмарлық Қуа бермей қайтедi тепши-терлей. Аздан кейiн араны ашылады, Қаза берсе, таусылмас шыққан кендей. Жердiң жүзiн қыларсың бiр-ақ уыс, Бәрiнен де өзiңнiң кеудең кеңдей. Жын да – жын, құмар да – жын, мастық та – жын, Өлең де – жын, қоя ма бойды жеңбей? Шын құмар шымырлатпай қоймас, сiрә, Әр жерге соқтықтырар аққан сеңдей. Әрине, бiр құмарcыз өмiр қараң, Ондай жанның тұра алмас оты сөнбей. Сүйтсе де ифрат бар, тафрит бар1, Жарай ма соны айырып реттемей. Не қылсаң, қыл адамға махаббат деп, Мейлiң сөк, мейлiң үйрет, айла iзденбей. Ол сүюiң шын болсын, жалған емес, Бұлдыр болма өзiңе-өзiң сенбей. Дүниеқұмар, залалкес бола қалсаң, Өлiмдi ойла келерлiк күнi ертеңдей. «Маған сүйтсе, қайтер ем?» деп ойлашы, А ғой о да сендей. Шырақтар, ең құмарың осы болсын «Алла сүйсең, адамды сүй» дегендей. Құмарың бiр, iсiң көп болсын, жаным, Көпке құмар, ерiншек болма мендей. «Молданың iсiн қылма, айтқанын қыл», Ерте сақтан әр iске әдеттенбей. Қапы қалсаң, қайта оқып, тағы да ойла, Деп жүрме: «Сөзiң қалды iшiме енбей». Ой құмар, өлең құмар, малға құмар – Бұл үш құмар қоя ма менi көмбей. Қайрат қайтса, амалсыз бәрi қайтар, Қайран ой қартаяды-ау өзiм өлмей. Ермегiм жоқ, өлiмнен үмiтiм жоқ, Қайтейiн осындаймен көңiл бөлмей.
ОбъяснениКез келген ел өзінің келешегін өскелең ұрпағымен байланыстырады. Әр ұрпақтың пешенесіне жазылған заман ағымы, кезең тынысы болады. ХХІ ғасыр бүгінгі ұрпаққа, яғни біздерге бұйырған бақыт деп ойлаймын. Ата-бабаларымыз болашақ ұрпақ үшін ақтық демі қалғанша күресіп, бізге егемендік алып берді. Қазақ даласы ата-бабаларымыз ғасырлар бойы арман еткен және сол жолда зор құрбандықтарға душар болып, өз тәуелсіздігін жеңіп алды. Ендігі болашақ жастардың қолында деп өлеңдетіп, жырлап жазған ақын аға-апаларымыздың өлеңдерінен де көруге болады.
Арқауы ерен ерлік дастанының,
Қайраты елге әйгі жастарының.
Желбіреп көк байрағы тұрған шақта,
Жұлдызы жарқырайды аспанының.
Халық, ел жастарға сенеді. Ал ол сенімді бүгінгі жастар қалай ақтауда? Әрине, бес саусақ бірдей емес, олай болса жастардың барлығына кінә тағуға болмайды. Десе де бүгінгі жастарға рухани байлық, таза ой, терең білім, адамгершілік, адалдық, қайрат, қала берсе, денсаулығымыз да жетіспейтін секілді. Біз бір қоғамның азғындау жолында тұрған сияқтымыз. Ойланып көрейікші, бізді қазіргі уақытты не қызықтырады?Елбасымыздың Халыққа Жолдауында ХХІ ғасыр білім ғасыры делінген. Олай болса, елімізді өркендету үшін білімді жастар керек, жақсы оқып, жан-жақты білім мен ғылым алуымыз керек. Ел ертеңі – біздердің, келер ұрпақтың қолында деп айтып та, жазып та жатыр. Елімізді көркейту, оны өзімізден кейінгі ұрпаққа жеткізу-біздің борышымыз деп білем. Ал осы дұрыс жолдан тайып, нашақорлық пен маскүнемдікке салынып жүрген жасөспірімдердің саны өсуде. Неге денсаулығымызды, жанымызды таза ұстап, талғамымыздың биіктігін білдіріп, салауатты өмір сүрмеске? Бұған не кедергі, кім кінәлі? Бұған әр адамның өзі кінәлі. Өйткені біз келешегімізді ешқашанда қабылдағымыз келмейді. Пайғамбарымыздың хадистерінің бірінде: Ішімдікпен достастым дегенше, адамгершілікпен қоштастым дейтін ұлағатты сөзі бар. Бүгінгі батыстық әдеттерден арыла алмай жүрген жастар адамгершілікпен баяғыда қоштасқан. Ондайлар өздері өмір сүрген қоғамды қайтып көктетеді? Елінің қамын қашан ойлайды? Оны қалай қорғамақ? Осының бәрін ойлағанда қоғамды түсініп болмайсын.
Ел боламын десен, бесігіңді түзе,-дегендей, еңсесін енді ғана көтеріп келе жатқан біздің еліміз үшін дарынды, білімді, жігерлі ұрпақтардың орны бөлек қой. Ал барлық жігер, қайрат, еліміздің болашағы тек жастардың қолында.Елбасымыздың Халыққа Жолдауында: Біздің ұрпақ алдында бабалар қол жеткізген игілікті сақтау, қайта қалпына келтірілген мемлекетімізді нығайту және дүниежүзілік қауымдастық талаптарына сай жаңа сапалық деңгейге көтерілу міндеті тұр,-деп , жастарға зор сенім мен үміт артып отыр. Сол сенімді ақтап, болашағымызды жарқын қылайық.
Ашылған көз тұра ма бiр зат көрмей,
Миға хабар бермей ме түсi өзгермей.
Әдейiлеп көрейiн демесең де,
Қарсы алдыңа қоя ма түк кез келмей?
Сол сықылды көңiлдiң көзi ашылса,
Көп ойланып, қиынға сермей-сермей.
Бiлер, айтар, оятар, жыбыршытар,
Еркiңдi алар, сөйлетер тыным бермей.
Ойдан маржан, меруерт төгiлгенде,
Отыра алар кiм шыдап оны термей.
Дағды қылсаң, дап-дайын iстiң бәрi,
Адамзат тұра алмайды әдетке ермей.
Бал ашқан соң оп-оңай бақсы болмақ,
Ол қоя ма ғайыптан хабар бермей.
Тоқты сойып дәндеген тоқтай алмас,
Жылқы ұрлағыш батыр боп о да елермей.
Бiр рюмкадан басталар маскүнемдiк,
Наша үстiнен нашаға өрлей-өрлей.
Ойласаң, соның бәрi – бiр құмарлық
Қуа бермей қайтедi тепши-терлей.
Аздан кейiн араны ашылады,
Қаза берсе, таусылмас шыққан кендей.
Жердiң жүзiн қыларсың бiр-ақ уыс,
Бәрiнен де өзiңнiң кеудең кеңдей.
Жын да – жын, құмар да – жын, мастық та – жын,
Өлең де – жын, қоя ма бойды жеңбей?
Шын құмар шымырлатпай қоймас, сiрә,
Әр жерге соқтықтырар аққан сеңдей.
Әрине, бiр құмарcыз өмiр қараң,
Ондай жанның тұра алмас оты сөнбей.
Сүйтсе де ифрат бар, тафрит бар1,
Жарай ма соны айырып реттемей.
Не қылсаң, қыл адамға махаббат деп,
Мейлiң сөк, мейлiң үйрет, айла iзденбей.
Ол сүюiң шын болсын, жалған емес,
Бұлдыр болма өзiңе-өзiң сенбей.
Дүниеқұмар, залалкес бола қалсаң,
Өлiмдi ойла келерлiк күнi ертеңдей.
«Маған сүйтсе, қайтер ем?» деп ойлашы,
А ғой о да сендей.
Шырақтар, ең құмарың осы болсын
«Алла сүйсең, адамды сүй» дегендей.
Құмарың бiр, iсiң көп болсын, жаным,
Көпке құмар, ерiншек болма мендей.
«Молданың iсiн қылма, айтқанын қыл»,
Ерте сақтан әр iске әдеттенбей.
Қапы қалсаң, қайта оқып, тағы да ойла,
Деп жүрме: «Сөзiң қалды iшiме енбей».
Ой құмар, өлең құмар, малға құмар –
Бұл үш құмар қоя ма менi көмбей.
Қайрат қайтса, амалсыз бәрi қайтар,
Қайран ой қартаяды-ау өзiм өлмей.
Ермегiм жоқ, өлiмнен үмiтiм жоқ,
Қайтейiн осындаймен көңiл бөлмей.
ОбъяснениКез келген ел өзінің келешегін өскелең ұрпағымен байланыстырады. Әр ұрпақтың пешенесіне жазылған заман ағымы, кезең тынысы болады. ХХІ ғасыр бүгінгі ұрпаққа, яғни біздерге бұйырған бақыт деп ойлаймын. Ата-бабаларымыз болашақ ұрпақ үшін ақтық демі қалғанша күресіп, бізге егемендік алып берді. Қазақ даласы ата-бабаларымыз ғасырлар бойы арман еткен және сол жолда зор құрбандықтарға душар болып, өз тәуелсіздігін жеңіп алды. Ендігі болашақ жастардың қолында деп өлеңдетіп, жырлап жазған ақын аға-апаларымыздың өлеңдерінен де көруге болады.
Арқауы ерен ерлік дастанының,
Қайраты елге әйгі жастарының.
Желбіреп көк байрағы тұрған шақта,
Жұлдызы жарқырайды аспанының.
Халық, ел жастарға сенеді. Ал ол сенімді бүгінгі жастар қалай ақтауда? Әрине, бес саусақ бірдей емес, олай болса жастардың барлығына кінә тағуға болмайды. Десе де бүгінгі жастарға рухани байлық, таза ой, терең білім, адамгершілік, адалдық, қайрат, қала берсе, денсаулығымыз да жетіспейтін секілді. Біз бір қоғамның азғындау жолында тұрған сияқтымыз. Ойланып көрейікші, бізді қазіргі уақытты не қызықтырады?Елбасымыздың Халыққа Жолдауында ХХІ ғасыр білім ғасыры делінген. Олай болса, елімізді өркендету үшін білімді жастар керек, жақсы оқып, жан-жақты білім мен ғылым алуымыз керек. Ел ертеңі – біздердің, келер ұрпақтың қолында деп айтып та, жазып та жатыр. Елімізді көркейту, оны өзімізден кейінгі ұрпаққа жеткізу-біздің борышымыз деп білем. Ал осы дұрыс жолдан тайып, нашақорлық пен маскүнемдікке салынып жүрген жасөспірімдердің саны өсуде. Неге денсаулығымызды, жанымызды таза ұстап, талғамымыздың биіктігін білдіріп, салауатты өмір сүрмеске? Бұған не кедергі, кім кінәлі? Бұған әр адамның өзі кінәлі. Өйткені біз келешегімізді ешқашанда қабылдағымыз келмейді. Пайғамбарымыздың хадистерінің бірінде: Ішімдікпен достастым дегенше, адамгершілікпен қоштастым дейтін ұлағатты сөзі бар. Бүгінгі батыстық әдеттерден арыла алмай жүрген жастар адамгершілікпен баяғыда қоштасқан. Ондайлар өздері өмір сүрген қоғамды қайтып көктетеді? Елінің қамын қашан ойлайды? Оны қалай қорғамақ? Осының бәрін ойлағанда қоғамды түсініп болмайсын.
Ел боламын десен, бесігіңді түзе,-дегендей, еңсесін енді ғана көтеріп келе жатқан біздің еліміз үшін дарынды, білімді, жігерлі ұрпақтардың орны бөлек қой. Ал барлық жігер, қайрат, еліміздің болашағы тек жастардың қолында.Елбасымыздың Халыққа Жолдауында: Біздің ұрпақ алдында бабалар қол жеткізген игілікті сақтау, қайта қалпына келтірілген мемлекетімізді нығайту және дүниежүзілік қауымдастық талаптарына сай жаңа сапалық деңгейге көтерілу міндеті тұр,-деп , жастарға зор сенім мен үміт артып отыр. Сол сенімді ақтап, болашағымызды жарқын қылайық.