Оқушіл 28. Жоғарыдағы сөйлем мүшелерінің талдау үлгісін басшы-
Дыққа алып, төмендегі сөйлемдерді талда.
1. Ескерткіштер қорғауға алынған. 2. Сәулетшілерді
кездесуге шақырдық. 3. Астана сәулетті құрылысымен
ерекшеленеді. 4. Мен өскенде сәулетші болғым келеді.
109
Қазақ халқына кеңінен танымал көркем жырлардың бірі — «Қыз Жібек» жыры. Қазақ халқының салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпын, дүниеге көзқарасын, ұғымын білдіретін әңгеме.
«Қыз Жібек» жыры, әңгімесі қазақ хылқының сол кездегі көшпелі салтын білдіреді, сондай салт, сондай дәстүр орнаған қоғамда туып-өскен адамның көзқарасы қандай екенін көрсетеді. Ескі көшпелі өмірдің сұлу табысы деп бағалауға сай жырлардың бірі- «Қыз Жібек» екені даусыз.
Жырдың халық арасына кең тараған да, аз тараған да нұсқалары бар. Бірақ барлық нұсқалары мен версияларына ортақ бір сюжеттің бары анық. Жырдың қысқаша әңгімесі мынадай. Ертерек заманда Жағалбайлы деген елдің Базарбай деген байы болады. Оның Төлеген, Сансызбай атты екі ұлы болады. Базарбай асқан байлығымен танымал болса да екі ұлына қыз айттырмайды, есейгенде қылыңдықты өздері табады деп ойлайды. Төлеген ер жетіп, жігіт болған соң маңайдағы елден өзіне лайық қыз іздеуді бастайды.
Ешқандай сұлу ұнамай жүрген кезде, сондай бір алыс елде Қыз Жібек деген сұлу бар екенін естиді. Қыздың салтанаты мен келбетінің асқан сұлу екендігін және ол да өзіне лайық жігіт таппай жүргендігін естіп, жүз жылқы айдап, қыздың елін іздеп кетеді. Арада көп уақыт өтеді, сұлу қызы бар деген елдерге сый-сыйапат жасап, даңқын шығарып жүреді.
Аяғында Қыз Жібектің ағасы, ақылшысы болып жүрген Қаршыға деген адамға кез болады. Қаршыға Төлегенді көшінің соңынан ертіп, қарындасын көрсетпекші болады. Көш бойынан талай сұлуды көреді. Жібек қыздардың ішінде болмайды, ол көштің алдында, ақ күйменің ішінде, ешкімге көрінбей жеке кетіп барады екен. Қуып жеткен Төлегенге Жібек жүзін көрсетеді де, Төлеген – күйеу, Жібек -қалыңдық болып, біраз уақыт бірге болады.
Біраз мезгіл болғанда Төлегеннің ел есіне түсіп, бір барып қайтуым керек дейді. Қиын жол, алыс сапардан қорыққан Жібек, Төлегенді жалғыз шығарып салады.
Еліне аман-есен оралған баласының қайтып кеткенін Базарбай қабыл көрмейді, әкесі оны жібермейтін болады. Баласына «бармайсың!» деп жарлық етуден басқа, ел жұрттың барлығына жол тартпаққа тиым салады. Төлеген жалғыз інісі Сансызбайға қайын жұртының жөн жолын айтып: «Мен кешіксем іздеп тап!» дейді.
Жібектің еліне жақын қалған жерде жігіттің алдын тосқан жай шығады. Жолын тосып өлтірмекші болған жігіттердің бастығы — Бекежан батыр болады. Ол Төлегенді атып жығады.
Бекежан Төлегеннің Көк Жорғасын мініп Қыз Жібектің аулына келеді, Жібек сұмдықтың болғанын біледі, Қыздың ағалары Бекежанды өлтіреді.
Қыз Жібек жары өлген соң, Сансызбайдың келуін күтіп, соған жар болуды армандайды. Елге шабуыл жасаған қалмақ ханы Қореннен қашып құтылып Жағалбайлыға қарай жүріп кетеді. Жырдың негізгі, қысқаша мазмұны осындай. Жырдың халыққа танымал нұсқасы көп. Жырдың орындаушылары көп болғанымен, ерекше көркемі, ең бір толығы- Жүсіпбек Қожа Шайқұлнисламұлының нұсқасы болып есептеледі.
Диффузия[1](лат. dіffusіo – таралу, жайылу) – нақтылы дене бөлшектерінің жылулық қозғалыстарға ұшырай отырып, сол дене концентрациясының селдір аудандарына қарай жылжуы; молекула олардың жылулық қозғалысы салдарынан шекаралас орналасқан әртүрлі заттардың бір-біріне өту құбылысы. Диффузия дененің бүкіл көлеміндегі концентрация мөлшерінің бірте-бірте теңелуін, сөйтіп оның бірқалыпты сипат алуын қамтамасыз етеді. Кейбір денелердің өте шағын бөлшектері ғана емес (атомдар, молекулалар, иондар), біршама ірі түйіршіктері де диффузиялық қасиетті иемденуі мүмкін.