Оқылым 1-тапсырма. Мәтінді мұқият оқып, зат есім+етістік сөз тіркестерін теріп, сөйлем құрастыру (1)

Ұлы Жібек жолы Байырғы заманда жердің түкпірінде тұратын адамдар бір-бірімен сауда жүргізген. Алғашында ол қажетті заттармен айырбас ретінде жүзеге асқан. Мысалы, асыл тастар, алтын, күміс, тұз, шипалы өсімдіктер мен хош иіс сулары, азық-түлік және басқа да тауарлармен алмасқан. Кейіннен ақшаға сауда-саттық басталып, базар, жәрмеңке, сауда жолдары ашылды.

Ұлы Жібек жолының Қазақстан жерінен өткен жолы Сауран қаласы болды. Қазақстан жеріндегі орта ғасырдағы ірі қалалардың бірі. Жібек жолындағы тағы бір тарихи қала – Иасы, кейіннен Түркістан атанған. Түркістан ертеден «екінші Мекке» деп аталып кеткен. Қожа Ахмет Иассауидің кесене ғимараты – бүкіл Орта Азиядағы сәулет өнерінің керемет үлгісі болып табылады.

Жібек жолындағы даңқты қалалардың бірі Отырар еді. Бүкіл Шығысқа аты әйгілі қала ең алғаш Фараб деп аталды. Әл Фараби атанған ұлы ғалым Әбу Насыр Ибн Мұхаммед шыққан қала.

Антонимдік қатар – жоғары – төменантонимдік мағынадағы сөз тіркестері – жабық дүкен – ашық дүкенантонимдік мағынадағы сөз тіркесі – жақсы , жаман ік мағынадағы сөз тіркесі – сараң бай, жомарт қтауыш. қазір қазақстанның өндірісі келеді – қазақстанныңасты сызылған сөздің антонимі. жуан дауысты дыбыстарды атап шығыңыз – жіңішкеасты сызылған сөздің сөйлемдегі қызметі. тоңазыған  денесі  жылынып еді, алайда ашылған ұйқы қайта басты. – бастауышатаулы сөйлем – тыныштық.ауыспалы өткен шақта тұрған етістік – мен оқитынмынберілген сөздің антонимдік қатары «жас» - кәріберілген сөйлемдегі тұрақты сөз тіркесі. бұлардың су жүрек екенін бәрі біледі – су жүрекболымсыз етістіктің жұрнағы – ма,ме,ба,бе,па,пеболымсыз етістік – айтқан жоқбұйрықты сөйлем – жұмысқа жетіңізетіс түрлері – төртеуетістіктен сын есім тудырушы жұрнағы бар қатар – ашық күн, білгіш қызжер болу» тұрақты сөз тіркесінің – ұялужұрнақ арқылы жасалған сын есім – таулыиелік формасындағы есімдіктер – оныкі, өзімдікікөптік жалғауы бар сөздер қатары – саябақтар, ескеркіштеркүрделі бастауышы бар сөйлем – жас ағаштарды мектеп бітірушілер отырғызғанкүрделі етістігі бар қатар – емделіп отыр, қуанып жүрқосарлану жолымен жасалған қос сөз – көрпе жастыққосымшалары қатаң дауыссыздан басталатын сөздер – еңбектің, ермектенқуанышты» сын есімінің түрі – қатыстықмағыналары қарама-қарсы сөздер – жомарт - сараңмақалдаң тақырыбы. отан оттан да ыстық – отанмақал-мәтелдердегі антоним – аз сөз – алтын, көп сөз – күміс.мақал-мәтелдердегі болжалды келер шақтағы етістіктер – жақсымен жолдас болсаң, жетерсің мұратқамақал-мәтелдердегі болжалды келер шақтағы етістіктер –ексең егін, ішерсің тегінмұражай» сөзінің буын түрлеріне сәйкес қатар – ашық-ашық-бітеунақты санды білдіретін сан есім – есептікнегізгі етістік тізбегі – көр, алоңай сөзінің антонимі - қиынөздік етіс – киіндіөте жарық» сын есімнің тіркесетін сөзі – бөлмесалалас құрмалас сөйлем түрі. киіз үй дауылдан жығылмайды және нөсер жаңбырдың суын өткізбейді – аңғайлассапалық сын есім – көкпеңбексиноним сөздер қатары – түгел, барлығысөз тудырушы жұрнағы бар қатар – түне, шегеле, бастасөйлем құрамындағы шылау. алайда алдымен артиллериямен байқап көрмек. – алайдасөйлемде берілген фразеологиялық тіркестің синонимі. оған қанша айтса да, беті бүлк етпейді – ұялмайды сөйлемдегі үш қатаң дауыссыз дыбысы бар сөз. таңертең сәуле далаға ерте шықты. – шықтысырт киім» сөзінің антонимі – іш киімсұраулы сөйлем – қандай музыкалық аспапта ойнай аласызсұраулық шылау арқылы жасалған сұраулы сөйлем – тоғызқұмалақ ойынын білесің бе? тек қатаң дауыссыз дыбыстары бар сөздер қатары – пышақ, қасық, тастолықтауыш қызметін атқарып тұрған жіктеу есімдігі – көкшетаудың табиғаты маған ұнадытуынды етістігі бар қатар – сана, билетуынды етістігі бар сөз тіркесі – ойланып отыр, дұрыс бағалатуынды етістік – бастатуынды сөз – әдептітұрақты сөз тіркестерінің құрамындағы сөздер – тұрақтытұрақты сөз тіркесінің синонимі «қоян жүрек» - су жүректүбір сөз – ұяң дауыссыз дыбысы бар етістіктер – жазды, алды, көрдіұяң дауыссыздан басталатын жалқы есімдер – жандос, зәурехабарлы сөйлем – абайға ертегі, аңыз үлгілері өте ұнайтын.хабарлы сөйлем – ға қайырымдылық жасау – қазақ халқының дәстүрііші» сөзінің антонимі – сырты

Астана туралы диалог

- Ата, сәлеметсіз бе!

- Сәлеметсің бе, құлыным!

- Ата, қолыңыз бос па? Сізге өтінішім бар еді? Маған мектепте Астана туралы шығарма жазу керек еді, маған Астана туралы айтып бересіз бе?

- Әрине, жаным. Жазып ала ғой. Астана – тәуелсіз еліміздің бас қаласы, отанымыздың жүрегі, мәдениеттің ошағы, ғылым мен білімнің ордасы. Арқаның төрінде сылдырап аққан Есілдің жағалауында орналасқан айбынды Астанамыз биыл 20 жасқа толды.

Астана күн өткен сайын қарыштап дамып келеді. Бүгінде бүкіл әлем тамсанып, болашақтың қақпасы деп көз тігіп отыр. Шетелдіктер қызыға қарап, еліміздің беталысын жіті бақылап отыр. Халықаралық "ЭКСПО-2017" көрмеснің де Астанада өтуі тегіннен-тегін емес. Ол Елорданың әлемдік деңгейдегі шараны лайықты өткізе алатын орталық ретінде қалыптасқанын, мемлекетіміздің табыстары жоғары бағаланғанын және даму келешегінің кемелдігін айғақтайды.

- Астананың бұрынғы аты қалай және Астана болып қашан өзгертілді?

- Астананың бұрынғы атауы Ақмола. , Елбасымыздың 1998 жылғы 6 мамырдағы Жарлығымен Астана қаласы болып өзгертілді.

- Астана «әлем қаласы» атағын қашан алды?

- 1999 жылы Астана ЮНЕСКО шешімімен «әлем қаласы» атағын алды.

- Көп рахмет сізге, ата!

- Оқасы жоқ, құлыншағым!