Қазақ тілінен жүргізілетін жұмыстардың ішінде граматикалық талдауға біршама ұқсас, онымен жанаса жүргізілетін жұмыстардың бірі – фонетикалық талдау. Фонетикалық талдау граматикалық талдау емес, сондықтан оны фонетикалық талдау деп өз атымен атаған жөн.
1. Дауысты дыбыстарға арналған фонетикалық талдаудың үлгісі:
а - жуан, ашық, езулік дауысты;
ә - жіңішке, ашық, езулік дауысты;
о – жуан, ашық, еріндік дауысты;
ө - жіңішке, ашық, еріндік дауысты;
е - жіңішке, ашық, езулік дауысты;
ұ – жуан, қысаң, еріндік дауысты;
ү - жіңішке, қысаң, еріндік дауысты;
ы - жуан, қысаң, езулік дауысты;
і - жіңішке, қысаң, езулік дауысты;
у - жуан, қысаң, еріндік дауысты;
и - жіңішке, қысаң, езулік дауысты;
э – ашық, езулік дауысты; (орыс тілінен енген сөздерде ғана кездеседі).
2. Дауыссыз дыбыстарға арналған фонетикалық талдаудың үлгісі:
б – ұяң дауыссыз;
в - ұяң дауыссыз;
ғ - ұяң дауыссыз;
д - ұяң дауыссыз;
ж - ұяң дауыссыз;
з - ұяң дауыссыз;
й – үнді дауыссыз;
к – қатаң дауыссыз;
л – үнді дауыссыз;
м - үнді дауыссыз;
н - үнді дауыссыз;
ң - үнді дауыссыз;
п - қатаң дауыссыз;
р - үнді дауыссыз;
с - қатаң дауыссыз;
т - қатаң дауыссыз;
у - үнді дауыссыз;
ф - қатаң дауыссыз;
х - қатаң дауыссыз;
ц - қатаң дауыссыз;
ш - қатаң дауыссыз;
щ - қатаң дауыссыз (орыс тілінен енген сөздерде кездеседі, бірді – екілі қазақ сөздерінде ұшырайды. Ащы, тұщы)
Мысалы, мына сөйлемдерге фонетикалық талдау жасап көрейік:
Ең алдымен сөйлемнен дауысты дыбыстарды тауып, астын бір сызады, содан кейін дауыссыздарын тауып, астын екі сызу керек. Осыдан соң оларды бір дыбыс екі қайталанбайтын етіп, жеке – жеке тізіп жазамыз:
Оның шығармасы үздік деп табылды.
Оның о – ашық буын, ның – бітеу буын
о – жуан, ашық, еріндік дауысты;
н – үнді дауыссыз;
ы – жуан, қысаң, езулік дауысты;
ң – үнді дауыссыз;
4 әріп, 4 дыбыс бар.
шығармасы шы – ашық буын, ғар – бітеу буын, ма - ашық буын, сы - ашық буын.
ш – қатаң дауыссыз;
ы – жуан, қысаң, езулік дауысты;
ғ – ұяң дауыссыз;
а – жуан, ашық, езулік дауысты;
р – үнді дауыссыз;
м – үнді дауыссыз;
а – жуан, ашық, езулік дауысты;
с – қатаң дауыссыз;
ы – жуан, қысаң, езулік дауысты;
9 әріп, 9 дыбыс бар.
үздік, үз – тұйық буын, дік – бітеу буын.
ү – жіңішке, қысаң, еріндік дауысты;
з – ұяң дауыссыз;
д – ұяң дауыссыз;
і – жіңішке, қысаң, езулік дауысты;
к – қатаң дауыссыз;
5 әріп, 5 дыбыс бар.
деп, деп – бітеу буын.
д – ұяң дауыссыз;
е – жіңішке, ашық, езулік дауысты;
п – қатаң дауыссыз;
3 әріп, 3 дыбыс бар.
табылды. та – ашық буын, был – бітеу буын, ды – ашық буын
– это высказывание, состоящее из нескольких предложений, объединенных общей темой и связанных друг с другом по смыслу. Например, данные предложения являются текстом:
Развитие современного общества предполагает вовлечение каждого государства в общемировые процессы. В экономической, политической, культурной и религиозной областях происходят процессы взаимопроникновения. Это и есть глобализация.
Тема текста – это то, о ком или о чем говорится в тексте.
Ключевые слова текста – это основа текста, они несут в себе основную смысловую нагрузку, если их убрать, содержание текста становится непонятным.
Основная мысль текста – это то, что хотел сказать автор о предмете речи. Она может быть отражена в заглавии или в одном из предложений текста, но чаще ее можно «найти» в самом тексте.
Алгоритм определения основной мысли текста:
Прочитай весь текст.
Определи его тему.
ответь на вопрос: Что именно сказал автор на эту тему?
Прочитай каждый абзац заново, подчеркни в нем главное предложение.
Сократи выбранные предложения, оставив словосочетания, раскрывающую отношение автора к теме.
Соедини выбранный материал в одно-два предложения и сформулируй основную мысль текста.
Текст может иметь название, заголовок, который указывает на то, о чем пойдет речь в этом тексте. Заголовок может отражать тему текста или его основную мысль.
Цель текста – это конечный желаемый результат, которого хочет добиться автор, создавая этот текст.
Например:
отчитаться о проделанной работе;
проинформировать о планируемом мероприятии;
призвать людей к соблюдению правил;
описать изменения в жизни;
поделиться эмоциями;
привлечь внимание к проблеме;
сформировать отношение к какому-то явлению.
Подробное изложение текста – это передача его содержания близко к оригиналу, то есть нужно передать детально то, что ты прослушал, прочитал или увидел. Краткое изложение предполагает сжатую передачу текста без каких-либо деталей.
Чтобы изложить содержание текста, необходимо составить план. Составить план сочинения – значит выделить основные этапы пути, по которым будет развиваться твоя мысль. Простой план состоит из перечня основных пунктов, отражающих то, о чем нужно написать. Формулировки в плане должны быть краткими и четкими, но при этом должны содержать основную информацию. В качестве названия в план выносятся развернутые словосочетания, несущие информацию в свернутом виде. Возможны формулировки в виде вопросов, на которые в работе даются ответы
Фонетикалық талдау
Қазақ тілінен жүргізілетін жұмыстардың ішінде граматикалық талдауға біршама ұқсас, онымен жанаса жүргізілетін жұмыстардың бірі – фонетикалық талдау. Фонетикалық талдау граматикалық талдау емес, сондықтан оны фонетикалық талдау деп өз атымен атаған жөн.
1. Дауысты дыбыстарға арналған фонетикалық талдаудың үлгісі:
а - жуан, ашық, езулік дауысты;
ә - жіңішке, ашық, езулік дауысты;
о – жуан, ашық, еріндік дауысты;
ө - жіңішке, ашық, еріндік дауысты;
е - жіңішке, ашық, езулік дауысты;
ұ – жуан, қысаң, еріндік дауысты;
ү - жіңішке, қысаң, еріндік дауысты;
ы - жуан, қысаң, езулік дауысты;
і - жіңішке, қысаң, езулік дауысты;
у - жуан, қысаң, еріндік дауысты;
и - жіңішке, қысаң, езулік дауысты;
э – ашық, езулік дауысты; (орыс тілінен енген сөздерде ғана кездеседі).
2. Дауыссыз дыбыстарға арналған фонетикалық талдаудың үлгісі:
б – ұяң дауыссыз;
в - ұяң дауыссыз;
ғ - ұяң дауыссыз;
д - ұяң дауыссыз;
ж - ұяң дауыссыз;
з - ұяң дауыссыз;
й – үнді дауыссыз;
к – қатаң дауыссыз;
л – үнді дауыссыз;
м - үнді дауыссыз;
н - үнді дауыссыз;
ң - үнді дауыссыз;
п - қатаң дауыссыз;
р - үнді дауыссыз;
с - қатаң дауыссыз;
т - қатаң дауыссыз;
у - үнді дауыссыз;
ф - қатаң дауыссыз;
х - қатаң дауыссыз;
ц - қатаң дауыссыз;
ш - қатаң дауыссыз;
щ - қатаң дауыссыз (орыс тілінен енген сөздерде кездеседі, бірді – екілі қазақ сөздерінде ұшырайды. Ащы, тұщы)
Мысалы, мына сөйлемдерге фонетикалық талдау жасап көрейік:
Ең алдымен сөйлемнен дауысты дыбыстарды тауып, астын бір сызады, содан кейін дауыссыздарын тауып, астын екі сызу керек. Осыдан соң оларды бір дыбыс екі қайталанбайтын етіп, жеке – жеке тізіп жазамыз:
Оның шығармасы үздік деп табылды.
Оның о – ашық буын, ның – бітеу буын
о – жуан, ашық, еріндік дауысты;
н – үнді дауыссыз;
ы – жуан, қысаң, езулік дауысты;
ң – үнді дауыссыз;
4 әріп, 4 дыбыс бар.
шығармасы шы – ашық буын, ғар – бітеу буын, ма - ашық буын, сы - ашық буын.
ш – қатаң дауыссыз;
ы – жуан, қысаң, езулік дауысты;
ғ – ұяң дауыссыз;
а – жуан, ашық, езулік дауысты;
р – үнді дауыссыз;
м – үнді дауыссыз;
а – жуан, ашық, езулік дауысты;
с – қатаң дауыссыз;
ы – жуан, қысаң, езулік дауысты;
9 әріп, 9 дыбыс бар.
үздік, үз – тұйық буын, дік – бітеу буын.
ү – жіңішке, қысаң, еріндік дауысты;
з – ұяң дауыссыз;
д – ұяң дауыссыз;
і – жіңішке, қысаң, езулік дауысты;
к – қатаң дауыссыз;
5 әріп, 5 дыбыс бар.
деп, деп – бітеу буын.
д – ұяң дауыссыз;
е – жіңішке, ашық, езулік дауысты;
п – қатаң дауыссыз;
3 әріп, 3 дыбыс бар.
табылды. та – ашық буын, был – бітеу буын, ды – ашық буын
т – қатаң дауыссыз;
а – жуан, ашық, езулік дауысты;
б – ұяң дауыссыз;
ы – жуан, қысаң, езулік дауысты;
л – үнді дауыссыз;
д – ұяң дауыссыз;
ы – жуан, қысаң, езулік дауысты;
7 әріп, 7 дыбыс бар.
– это высказывание, состоящее из нескольких предложений, объединенных общей темой и связанных друг с другом по смыслу. Например, данные предложения являются текстом:
Развитие современного общества предполагает вовлечение каждого государства в общемировые процессы. В экономической, политической, культурной и религиозной областях происходят процессы взаимопроникновения. Это и есть глобализация.
Тема текста – это то, о ком или о чем говорится в тексте.
Ключевые слова текста – это основа текста, они несут в себе основную смысловую нагрузку, если их убрать, содержание текста становится непонятным.
Основная мысль текста – это то, что хотел сказать автор о предмете речи. Она может быть отражена в заглавии или в одном из предложений текста, но чаще ее можно «найти» в самом тексте.
Алгоритм определения основной мысли текста:
Прочитай весь текст.
Определи его тему.
ответь на вопрос: Что именно сказал автор на эту тему?
Прочитай каждый абзац заново, подчеркни в нем главное предложение.
Сократи выбранные предложения, оставив словосочетания, раскрывающую отношение автора к теме.
Соедини выбранный материал в одно-два предложения и сформулируй основную мысль текста.
Текст может иметь название, заголовок, который указывает на то, о чем пойдет речь в этом тексте. Заголовок может отражать тему текста или его основную мысль.
Цель текста – это конечный желаемый результат, которого хочет добиться автор, создавая этот текст.
Например:
отчитаться о проделанной работе;
проинформировать о планируемом мероприятии;
призвать людей к соблюдению правил;
описать изменения в жизни;
поделиться эмоциями;
привлечь внимание к проблеме;
сформировать отношение к какому-то явлению.
Подробное изложение текста – это передача его содержания близко к оригиналу, то есть нужно передать детально то, что ты прослушал, прочитал или увидел. Краткое изложение предполагает сжатую передачу текста без каких-либо деталей.
Чтобы изложить содержание текста, необходимо составить план. Составить план сочинения – значит выделить основные этапы пути, по которым будет развиваться твоя мысль. Простой план состоит из перечня основных пунктов, отражающих то, о чем нужно написать. Формулировки в плане должны быть краткими и четкими, но при этом должны содержать основную информацию. В качестве названия в план выносятся развернутые словосочетания, несущие информацию в свернутом виде. Возможны формулировки в виде вопросов, на которые в работе даются ответы