Оқылым мәтінінен сапалық және қатыстық сын есімдерді анықтап, кестеге толтырыңыз. мәтін:
Көліктің пайда болу тарихы
А ежелден қысқа мерзімде ұзақ қашықтыққа жету, өз жұмысын жеңілдету, еңбек өтімділігін арттыруды армандаған. Олар жолаушы және жүк тасымалдау үшін механикалық құрылғылар жасай бастады.
Ең алғаш өздігінен қозғалатын бумен жүретін көлік 1769 жылы Францияның соғыс министрі Этьен-Француаның тапсырмасымен құрастырылды. Бу көлігін Николас Джозеф Кагнот пен әскери механик Брезин Парижде құрастырып шығарды. Бес тоннаға дейін жүк тиеуге болатын бұл көлік сағатына 4 шақырымды ғана бағындыра алатын еді. Көліктің осал жері тежегіші болған. Осының кесіренен бірнеше рет жол апатына ұшырап, нәтижесінде 1771 жылы көлікті шығару тоқтатылды. Соған қарамастан, Кагноттың көлігі тарихтағы ең алғашқы көлік болып саналады.
Ал жанармаймен жүретін алғашқы көлікті жасап шығарған – Карл Бенц. Ол 1885 жылы үш дөңгелекті, үш орындықты көлік жасап шығарды. Үш дөңгелекті көлік ыңғайсыздау болған соң, 1893 жылы қозғалтқышы үш ат күшіне тең төрт дөңгелекті автокөлік ойлап тапты. Ол – Мерседес Бенц көліктерінің атасы, тұңғыш шығарушысы Қазіргі көліктердің күші 40 аттың күшіне тең.
1. Бир тубирдин косымшасыз турде кайталануынан жасалады: үлкен-үлкен, су-су.
2.Бир тубири косымшалы , би тубири косымшасыз турде кайталануынан жасалады: козбе-коз
3.Бир тубирдин ар турли косымшамен кайталануынан жасалады: келер- келмесин
4. Тубирдин бир сынары дыбыстық өзгеріске ұшырап жасалады:сатур - сутыр, жалт-жулт
5.Тубир создин алдынан күшейткіш буын косарлану аркылы жасалады: теп- тегис
6. 2 сынары 1сынарына еликтеу манинде келип, дауыссыз дыбыстан басталатын создин бириншиси дауыссыз дыбыс орнына жане дауысты дыбыстан басталатын создин алдына м, п, с дыбыстары косылып жасалады:шай- пай
1. Қос сөздердің жасалу жолдары.
Екі сөздің бір-бірімен қосарлануы я бір сөздің қайталануы арқылы жасалып, біртұтас лексикалық мағына беретін сөздерді қос сөздер дейді: жөн-жоба, ойын-күлкі, асықпай-саспай, айта-айта, сауық-сайран т.б.
Қос сөздер екі түрлі: 1) қайталама қос сөздер, 2) қосарлама қос сөздер.
Қайталама қос сөздер- бір сөздің қайталануы арқылы жасалады: ойдым-ойдым, жалп-жалп, сала-сала, үйден-үйге, бетпе-бетт.б.
Қайталама қос сөздердің 4 түрлі жасалу жолы бар:
1.Қосымшасыз бір түбірдің қайталануынан жасалады.Мысалы,жылға-жылға,су-су,қарқ-қарқ,тау-тау,ұасқ-ұсақ т.б.
2.Қосымшалы бір түбірдің қайталануынан жасалады.Мысалы: ауызба-ауыз, көзбе-көз, үй-үйге, өзінен-өзі, өзімен-өзі т.б.
3.Түбірдің бір сыңары дыбыстық өзгеріске ұшырап жасалады.Мысалы: кісі-місі, қағаз-мағаз, жалт-жұлт, тас-мас нан-пан, кемпір-семпір т.б.
4.Бір сыңары ықшамдалып жасалады.Мысалы, теп-тегіс, жап-жасыл, ап-ащы, сұп-сұр т.б.
Қосарлама қос сөздер- сөздердің бір-бірімен мен қосарлануы арқылы жасалады. Мысалы: ағайын-туған, ата-ана, ел-жұрт, қадір-қасиет т.б.
Қосарлама қос сөздер 5 түрлі жолмен жасалады.
1.Сыңарлары синонимдес болып келеді.Мысалы, ашу-ыза, өнер-білім, қазан-ошақ, төсек-орын, мінез-құлық т.б.
2.Сыңарлары антонимдес болып келеді.Мысалы, оңды-солды, әрі-бері, үлкенді-кішілі, ілгері-кейін т.б.
3.Бір сыңары мағынасыз болып келеді.Мысалы, бала-шаға, киім- кешек, кедей-кепшік,емін-еркін т.б.
4.Екі сыңары да мағынасыз болып келеді.Мысалы,анда-санда, ығы-жығы,ту-талақай, ұйпа,тұйпа т.б.
5.Сыңарлары әр түрлі сөздер болып келеді.Мысалы, ғылыми-көпшілік, саяси-әлеуметтік, этно-мәдени,үнді-еуропа т.б.
2. Зат есімнің мағыналық түрлері.
Зат есім - заттың, құбылыстың атын білдіріп, кім? не? деген сұраққа жауап береді.
Зат есімнің 4 мағыналық түрі бар.
Жалпы есім - біркелкі заттарды , құбылыстарды жаппай атайтын сөздер.
Жалқы есім арнайы берілген есімдер мен атаулар.
Деректі зат есім ол нақтылы тануға болатын зат атаулары. Көзбен көріп, қолмен ұстауға болатын зат есімдер.
Дерексіз зат есім көзге көрінбегенмен, адамның ойлауы нәтижесінде ғана танылатын құбылыс, ұғым атаулары.
3. Біріккен сөздердің қажетті сыңарын тауып жазу.
Қонақүй
Үштөбе
Ботакөз
Ешкім
Жетіқарақшы
Таңертең
Дәрі-дәрмек
Шаңсорғыш
Мектепалды
Жезтаңдай
Әнеукүні
Қолшатыр
Елбасы
Бағдаршам
Ғаламтор
Саябақ
Тасбақа