janelens

18.04.2022 01:36 •  Қазақ тiлi

І. Оқылым. Мәтінді түсініп оқы. Жолаушы – белгілі бір мақсатпен жол жүруші, сапар шегуші адам. Қазақ халқының дәстүрлі ұғымында «жолаушы өз үйінен қырық қадам ұзап шыққан соң мүсәпір » делінеді. «Мүсәпір» араб тілінде жолаушы деген ұғымды білдіреді.
Сайын далада жолаушыға жолыққан адам оған жол көрсетіп, жөнсілтеп, ел мен жердің жайынан хабар беруге міндетті. «Жолаушы азығы жолда» деп білген жолаушы ешқашан жолсапарға мол азық, ауырзат алып шықпаған. Жолаушы ауылға қонуға келсе, баса-көктеп кірмей, алдымен алыстан дауыстап, рұқсат сұраған. Жолаушы даладан қос көрсе де, міндетті түрде бұрылып, онда адам болсын-болмасын дәм татқан. Қаралы ауылға да түсіп, аттануы тиіс болған.
«Қырық тың бірі – Қыдыр » деп санаған қазақтар үйіне келген бейтаныс жолаушыға ықылас, құрметтанытып, қонақ етіп күтсе, байлық пен ырыздық келеді. Ал жолаушыны сыйламаса, несіп-ырыздығына кесірі тиеді деп сенген. Жолаушы келген ауылына түстеніп, ат-көлігін суытып, тынығып аттанған. Көшпелілер қоғамында жолаушы кең даладағы оқиғалар туралы хабарды жедел жеткізуші, ақпаратты алмастырушы міндетін атқарған. Жолаушыны әдейі ауылына бұрып әкеліп, алыс-жақынның жаңалығын тыңдап аттандыратындар да болған. Жолаушыға қиын-қыстау жағдайда қол ұшын берген жан кейін қимас жолдас, дос-жаранға айналған. Қазақ халқы жолаушыны аса құрметтеген. Жолаушы жүрген адам кездессе, оны үйіне әкеп, шай беріп, ат-көлігін жайлап, көмектесіп отырған. Жолаушыдан бата алатын болған. Көшпенді өмір кешкен бабаларымыз жол жүрудің жайын жақсы білген. Ағайын-туыспен арала су үшін немесе жоғалған нәрсесін іздеу үшін, жолға көп шығатын болған. Ата-бабаларымыз табиғатпен жақын болып, жолға шыққан жолаушылар жол бағдарын жұлдызға қарап болжап, адаспаған.
Қазіргі кезде жолаушы ұғымы экономикалық категория ретінде қолданылады. Халқымызда жолаушыға қатысты көптеген мақал-мәтелдер бар. Мысалы, «Жолы болар жігіттің желі оңынан соғады» десе, «Жалғыз жүрсең, жолмен жүр, жолдан жолд асқосылар. Жолдан жолдас қосылса, жолың болмас несі бар» деп жақсы жолдастың қасиетін айтқан. «Жолаушыны жол сынайды» деген мақал арқылы сапар ауыртпалығын білдірген.

1. Мәтінді оқып, мәтін бойынша жоспар құрастыр.

[2]

2. Мәтінді кездесетін мақалдарды теріп жаз.

[2]

3. Мәтіндегі берліген ақпараттың дұрыс, бұрысын анықтап белгіле.

№ Ақпарат Дұрыс Бұрыс
1 Жолаушы – белгілі бір мақсатпен жол жүруші, сапар шегуші қонақ. +
2 «Мүсәпір» араб тілінде жолаушы деген ұғымды білдіреді.
+
3 Жолаушы келгенауылынатүстеніп, ат-көлігінсуытып, тынығып аттанбаған.
4 Қазақ халқыжолаушыны аса құрметтеген.
5 Ағайын-туыспенараласуүшіннемесежоғалғаннәрсесініздеуүшін, жолға көп шықпаған.
6 Ата-бабаларымызтабиғатпенетенежақынболып, жолға шыққан жолаушыларжолбағдарынжұлдызға қарап болжап, адаспаған.

[6]

4. Қою қаріппен жазылған етістіктерді ортақ етіске айналдыр.

1.Түркілер жыл мезгілін маусымға бөлісті
2.Халық табиғат құбылыстарының айналып келуін бақыласты.
3.Осы тәжірибені халыққа таратысты
4. Жұлдызшылар күнтізбе арқылы көшудің уақытын белгілесті
с сочем