ОҚЫЛЫМ
-тапсырма.
Мәтінді оқы.
Түсінгеніңді
айтып бер.
Мен өзімді тәрбиелеп өсірген даланың дархан перзенті
фамилиясын алып отырған көкеміз, сіздерше, «Ахмет ақсақалды»
қадірлеймін. Фашистермен шайқаста қаза тапқан, маған өмір бере
ғазиз әкем — Вольфганг Вагнерді де мақтан етем Қазір бәріміз —
бір өзеннің арнасы, бір атаның баласымыз. Бір семьяның мүшесі, бір
ұлыстың ұлымыз... написать без ошибок
Біздің қазақтың қосқан аты алдында келсе, түсірген балуаны жықса, салған құсы алса, қосқан иті өзгеден озып барып ұстаса, есі шығып бір қуанады. Білмеймін, содан артық қуанышы бар ма екен? Әй, жоқ та шығар! Осы қуаныш бәрі де қазақ қарындастың ортасында бір хайуанның өнерінің артылғанына я бір бөтен адамның жыққанына мақтанарлық не орны бар? Ол озған, алған, жыққан өзі емес, яки баласы емес. Мұның бәрі - қазақтың қазақтан басқа жауы жоқ, биттей нәрсені бір үлкен іс қылған кісідей қуанған болып, ана өзгелерді ызаландырсам екен демек. Біреуді ызаландырмақ - шариғатта харам, шаруаға залал, ақылға теріс. Әншейін біреуді ыза қылмақтың несін дәулет біліп қуанады екен? Жә, болмаса, ана ыза болушы соншалық неге жер болып қалады екен?
Жүйрік ат - кейде ол елде, кейде бұл елде болатұғын нәрсе, қыран құс та, жүйрік ит те - кейде оның қолына, кейде мұның қолына түсетұғын нәрсе. Күшті жігіт те үнемі бір елден шыға ма? Кейде ана елден, кейде мына елден шығады. Мұның бәрін адам өз өнеріменен жасаған жоқ. Бір озған, бір жыққан үнемі озып, үнемі жығып жүрмейді. Соның бәрін де біле тұра, жерге кіргендей болып я бір арамдығы, жамандығы шыққандай несіне ұялып, қорланады екен?
Енді осылардан білсеңіз болады: надан ел қуанбас нәрсеге қуанады һәм және қуанғанда не айтып, не қойғанын, не қылғанын өзі білмей, есі шығып, бір түрлі мастыққа кез болып кетеді. Һәм ұялғандары ұялмас нәрседен ұялады, ұяларлық нәрседен ұялмайды. Мұның бәрі - надандық, ақымақтықтың әсері. Бұларын айтсаң, кейбіреуі «рас, рас» деп ұйыған болады. Оған нанба, ертең ол да әлгілердің бірі болып кетеді. Көңілі, көзі жетіп тұрса да, хайуан секілді әуелгі әдетінен бойын тоқтата алмайды, бір тиянақсыздыққа түсіп кетеді, ешкім тоқтатып, ұқтырып болмайды. Не жаманшылық болса да бір әдет етсе, қазақ ол әдетінен еріксіз қорыққанда я өлгенде тоқтайды, болмаса ақылына жеңгізіп, мұным теріс екен деп біліп, ойланып өздігінен тоқтаған адамды көрмессің.
Объяснение:
Орталық Азиялық ұшы қиырсыз ұлы даланың өлеңді ойлары, шалғынды қырлары, орманды белдері көшпенді мал шаруашылығымен айналысқан бабаларымыздың құтты мекені болғандығы анық. Аталған аймақта кездесетін түрлі дәуір тарихынан сыр шертетін мұралар қатарынан жерге тігінен қадалған, кейде уақыт ырғағына шыдамай қисайып, құлап жататын тас мүсіндер дараланып, алыстан мен мұндалап шақырады. Халық арасында «балбал тастар», «сын тастар», «батыр тастар» т.т аталынатын бұл тас мүсіндер өзіндік ерекшелігімен, көркем безендірілуімен талайдың таңдайын қақтырып тамсандырады.
Кейінгі ғылыми зерттеулер Орталық Азиядағы монументті ескерткіштердің қойылу кезеңін сонау ықылым заманнан, яғни сирек кездесетін аңдар бейнеленіп, арнайы ойықтар ойылған энеолиттік стеллалардан бастап, қола дәуірінің тас мүсіндері, ерте темір дәуір бұғы тастары және ортағасырлық түркі, қыпшақ тас мүсіндері сияқты маңызды топтарға бөліп қарастырады.
Ерте орта ғасырларда ұлы Қытай қорғанынан бастап, Қара теңіз бен Каспий теңізіне дейінгі аралықтағы кең даланы мекендеген түркілердің археологиялық ескерткіштерін жер тастардағы жазба-сызбалар, тас мүсінді ғұрыптық қоршаулар, сауыт-сайманы, тұлпарымен қоса жерленген обалар т.т құрайды.
Ерте кезеңнен бастау алған антро тастарды қою рәсімі түркі қағанаты кезеңінде шарықтау шегіне жетіп, еске алып құрбандық шалуға арналған тас қоршаулардың жанына еске алушының шынайы келбеті қашалған тастар тұрғызыла бастайды. Аталған дәстүр мұсылман діні дендеп еніп ығыстырғанға шекті жалғаса берген.
Алғашқы тас мүсін зерттеушілері Оңтүстік орыс даласынан табылған қашалу мерзімі орта ғасырлардың соңына қарай жасалған әйел адам бейнесі кескінделген тас мүсінге қатысты «каменная баба» атауын берген, содан бастап бұл атау жалпылай ғылыми ортада көне түріктік тас мүсіндер атауына айналып кете барған дейтіндер де бар.
Шындығында ерлердің, әйел затының да бейнелері сомдалатын тас мүсіндерді зерттеуші жат тілділіктер аталған аймақта тұратын байырғы тұрғындармен жүргізген мүсіндер жайлы этнографиялық сауалнамаларына олар өздерінің «тас бабалары» екендігін түсіндірген.
Зерттеушілерге алғашқы кезіккен әйел заты сомдалған тас мүсін болғандықтан олар баба сөзінің түбіне терең бойламастан сөзбе-сөз «каменная баба» қылып шығара салғандығын академик Ә.Марғұлан еңбегінде ескертіп өткен.
Түркі қағанаты кезеңі тас мүсіндерін зерттеуші ғалымдардың тұжырымдамалары бойынша ғұрыптық қоршаулардың шығыс жақ қырына кісі бейнесі қашалған тас мүсіні қойылып, кейбірінің қарама-қарсы алдына қатарлана тігінен «балбалтастар» тұрғызылған. Олардың саны 1-2 бастап ондаған тас балбалдарға дейін жетеді. Ал, аталған тастардың қойылу себебін зерттеушілер; «мүсіні қойылған түркілік батырдың тірісінде жекпе-жекте өлтірген жауының санына қарай тұрғызылған» десе, келесілері «еске алу рәсіміне жиналушылардың аттарын байлайтын «ат ағаш» ретінде орнатылған» деген пікірлерін білдіреді.
Орхон руна жазуын зерттеп оқушыларға тас мүсіндер атауы «Балбық», «Былбыл» ретінде таныс.
Қорыта келгенде Бектеріне, Қағандарына, батырларына т.б қойған мүсін тастарын, жауларының құрметіне тұрғызылған балбалдарын, ерлікке толы тарихын қашап жазған бітік тастарын, қой тастарын т.т «Кәріліктен немесе аурудан өлгенді ар санаған, шамасы жеткенше ұрыс алаңында жан тапсыруды қалаған» - ер түркілердің ұрпағы ретінде бабаларымыздың ұлы мұраларының жалпылай атауын «Баба тастар» атағанымыз жөн сияқты.