ОҚЫТЫМ 6-тапсырма. Мәтінді оқып, жоспар құр.
2008 жыл 28 қаңтар. Күн – жұма. Бүгін
біз Шелль қаласындағы зиратқа жерленген
Мария Шоқайдың басына баруды жоспар-
лаған едік. Мария Шоқайдың зираты кіре-
берісте, қақпадан онша алыс емес жерде
екен. Зиратқа кірген бойда көңілім толқып,
жүрегім дүрсілдеп сала берді. Бұл, бәлкім,
Мұстафа Шоқайдың адал жары, оның көр-
ген ауыртпалықтарын қайыспай, зор адам-
гершілікпен бірге бөліскен Марияға деген
шексіз ризашылық пен құрмет белгісі бо-
Maha СКА
ТУСИ САК
дар. Жаңбыр жауған кезде-ақ: «Әй, бүл
Мұстафа мен Марияның көз жасы немесе
сағыныш тамшылары шығар»,- деп ойлағанмын,
Мәшинеден түсіп, Мария Шоқайдың зират басына барған кезде кү-
йып тұрған жаңбыр кілт тоқтады. Кәдімгі ағып тұрған судың шүмегін
кілт бұрай салғандай. Марқұмның қабіріне гүл шоқтарын қойдық.
Мария Шоқай да қайраткер. Мұстафаның жанында жүріп, әрі
ақылшысы, әрі қамқоршысы, әрі жары болса, қайраткер болмай, кім
болады?
Марияның Шоқайтанудағы орны ерекше. Шоқайдың жеке құжат-
тарын, бүкіл мұрасын сақтап, тиісті орындарға табыстаған
осы Ма-
рия екен.
Марияның Мұстафа Шоқайдың мұрасын сақтап қалғаны – өз алдына.
Мұстафа Шоқай қайтыс болған соң, оның жаназасын шығартып, ислам
діні, яғни шариғаттың бүкіл талаптарын жүзеге асыра отырып, жерле-
гені не түрады? Мұның өзі Марияның Мұстафаға деген сүйіспеншілігі
ғана емес, оның дінін де құрметтегені. Мария Берлинде Мұстафаны жер-
леп, Парижге оралған соң, 1942 жылдың 5 ақпанында мешітке барып,
марқұм күйеуінің қырқын беріп, рухына бағыштап құран оқытты. Өзі
бақилық болғанша Мұстафаға үнемі құран бағыштап, рухын ардақ тұтты.
Біз қабірдің шаңын сүртіп, төңірегін тазалап, мәшинеге беттедік.
Көлікке отырысымен жаңбыр қайта құйды. Апыр-ай, а! Бул не болғаны
сонда? Әлде бұл біздің алыстан келіп, зиярат еткенімізді Табиғат ана да
құптап, қолдағанының айғағы ма? Кім біледі, бәлкім, солай шығар...
(Қасымхан Бегманов. «Мұстафа Шоқай жолымен» кітабынан)
берем
1-билет
Дауыссыздар 3 ке жіктеледі:қатаң, ұяң, үнді
Дауыстылар тілдің қатысына қарай:жуан, жіңішке.
Жақтың қатысына қарай:ашық, қысаң.
Ерін мен езудің қатысына қарай:еріндік, езулік.
Фонетикалық талдау:
Хабар- 5 әріп, 5 дыбыс, 3 дауыссыз, 2 дауысты
Х-д-сыз, қатаң
А-Д-ты, жуан, ашық, езулік
Б-д-сыз, ұяң
А-Д-ты, жуан, ашық, езулік
Р-д-сыз, үнді
Жаңалық- 7 әріп, 7 дыбыс, 4 дауыссыз, 3 дауысты
Ж-д-сыз, ұяң
А-Д-ты, жуан, ашық, езулік
Ң-д-сыз, үнді
А-Д-ты, жуан, ашық, езулік
Л-д-сыз, үнді
Ы-д-ты, жуан, қысаң, езулік
Қ-д-сыз, қатаң
2-билет
Үндестік заңы 2-ге бөлінеді: буын үндестігі, дыбыс үндестігі. Буын үндестігі сөз ішіндегі дауысты дыбыстардың бірыңғай жуан немесе бірыңғай жіңішке болып келуін айтады. мысалы: Әже, инелік. Ата, инабат, уақыт.
Дыбыс үндестігі сөз ішіндегі қатар келген 2 дыбыстың бір-біріне ықпал етуі. Дыбыс үндестігі 3-ке бөлінеді: ілгерінді ықпал, кейінді ықпал, тоғыспалы ықпал.
Берілген сөздерге жалғау жаса:суретші-ні, көрме-ні, өнертанушы-ны, көрермен-ді, шығарма-ны.
3-билет
Түбір – сөздің әрі қарай бөлшектеуге келмейтін, лексикалық мағынасын сақтаған негізгі бөлігі.
Қосымша – түбірге жалғанып, оның лексикалық немесе грамматикалық мағынасын өзгертетін, сөздерді өзара байланысқа түсіретін морфема.
Сөз құрамына талда: мұражайлардан- мұражай-түбір, лар, дан-жалғау, суретшілердің- сурет-түбір, ші-жұрнақ, лер, дің-жалғау, құндылықтарын--құнды-түбір, лық, тар, ын-жалғау.
Жердегі аспан түрі тәулік уақытына, жыл мезгіліне және ауа-райына байланысты. Аспанда әдетте бұлттар, жұлдыздар мен Жер серігі — Ай көрінеді. Ұшақ ішіндегі аспан көрінісі жер бетінің аралығында көк түсті болып көрінетін атмосфера қабаты болып табылады.
Күннің шығысы немесе батысы кезінде сары, сарғылт және қызыл түстерді аспанда байқауға болады.
Түндегі аспанда қара түстің дақтары көрінуі мүмкін. Ай, жұлдыздар және т. б. астрономиялық нәрселер айқын көрінуі мүмкін. Жұлдызды аспан — жарықыраған нәрселерден тұратын аспан.
Леонардо да Винчи алғашқы болып аспанның көк түстілігін «Кескіндеме жайлы» атты кітабында: «Жарқырайтын ұсақ бөлшек заттардың себебінен қараңғылық пен Жер арасындағы аспан көгілдір боп көрінеді» деп жазған.
Объяснение: